Fréttablaðið - 28.11.2013, Blaðsíða 25

FIMMTUDAGUR 28. nóvember 2013 | SKOÐUN | 25
Það er miður að enn skuli
vera efnt til pólitískra
ofsókna á Alþingi. Allmarg-
ir þingmenn Sjálfstæðis-
flokksins hafa lagt fram
tillögu um skipan sérstakr-
ar rannsóknarnefndar.
Athuga á störf ráðherra og
embættismanna sem komu
að samningaviðræðum við
bresk og hollensk stjórn-
völd vegna Icesave. Hér er
augljóslega verið að hefna
Landsdómsréttarhaldanna yfir
Geir Haarde og spjótunum beint að
Steingrími J. Sigfússyni og Svavari
Gestssyni. Íslensk stjórnmál setja
verulega ofan við þennan tillögu-
flutning og var ekki á það bætandi
eftir þær pólitísku ofsóknir sem
landsmenn máttu fylgjast með í
sölum Alþingis á síðasta kjörtíma-
bili. Þessi hefndarleiðangur mun
ekki skila neinum gagni en mörg-
um ógagni, helst Alþingi sjálfu. Sér-
hver ráðherra og embættismaður
sem komið hefur að viðræðum og
samningum vegna Icesave-máls-
ins frá upphafi hefur unnið sitt verk
samkvæmt bestu vitund og með
almannahag að leiðarljósi. Það er
ómaklegt að halda öðru fram.
Það er skiljanlegt að eftir stór-
áföll eins og fall bankakerfisins
verði menn nokkuð ráðvilltir á
stjórnmálasviðinu. En það fráleit-
asta var að alþingismenn stæðu
sjálfir í hlutverki ákæruvaldsins
og beittu því gegn pólitískum sam-
herjum og andstæðingum. Eðlilegt
framhald af skýrslu rannsóknar-
nefndar Alþingis, sem taldi að þrír
ráðherrar hefðu sýnt af sér van-
rækslu í störfum sínum, var að
fela óvilhöllum aðilum rannsókn
og eftir atvikum ákæruvald.
Það var ekki gert og illt var
gert verra með tillögu um
ákæru á hendur Ingibjörgu
Sólrúnu Gísladóttur, fyrr-
verandi utanríkisráðherra
og oddvita Samfylkingar-
innar. Þar var gengið gegn
áliti rannsóknarnefndar-
innar sem hafði komist að
þeirri niðurstöðu að ekki
væri ástæða til þess fjalla
um hennar störf, þar sem
utanríkisráðuneytið fór
ekki með nein þau mál sem
snertu efnahagsmál. Hún gæti ekki
sem utanríkisráðherra hafa brot-
ið eða vanrækt nein lagaákvæði.
Benti rannsóknarnefndin á að þátt-
ur hennar einskorðaðist við stöðu
hennar sem pólitískur oddviti Sam-
fylkingarinnar (7. bindi, bls 291).
Uppgjör á pólitískum vettvangi
Pólitískt hlutverk er án nokkurrar
lagalegrar stöðu og uppgjör við þau
störf fara aðeins fram á pólitískum
vettvangi, svo sem innan flokks og
í almennum þingkosningum. Ráð-
herrar fara almennt einir með vald
yfir sínum málaflokkum og heyra
ekki undir aðra ráðherra, hvað þá
oddvita stjórnmálaflokka. Hins
vegar hafa formenn stjórnarflokka
hverju sinni lengi haft tilhneig-
ingu til þess að halda sem flestum
þráðum í sinni hendi og hafa viljað
stjórna öðrum ráðherrum.
Slík þróun nær því aðeins fram að
ganga að ráðherrarnir og þingmenn
samþykki og framkvæmi í störf-
um sínum annarra vilja. En þeirra
verður alltaf lagalega ábyrgðin að
lokum, en ekki pólitísku oddvitanna.
Stjórnskipan landsins er skynsam-
leg og skýr og engin ástæða til þess
að breyta henni. Vandinn liggur
í undirgefnum þingmönnum sem
afhenda formönnum í stjórnmála-
flokkunum meiri áhrif en stjórnar-
skráin mælir fyrir um.
Aðförin að Ingibjörgu Sólrúnu
Gísladóttur er einsdæmi í íslenskri
stjórnmálasögu. Þrátt fyrir að
hún axlaði strax pólitíska ábyrgð
og steig af stjórnmálasviðinu var
reynt að draga hana fyrir Lands-
dóm sem átti að breytast í póli-
tískan Hæstarétt og úrskurða um
störf formanns Samfylkingarinnar.
Ákærur á hendur öðrum fyrrver-
andi ráðherrum beindust að van-
rækslu á störfum þeirra sem ráð-
herra og meint brot á lagalegum
skyldum, en ekki að pólitísku hlut-
verki þeirra.
Of margir þingmenn í of mörg-
um flokkum reyndust ekki valda
ábyrgð sinni og blönduðu saman
pólitísku hlutverki og opinberum
skyldum ráðherra. Eflaust voru
ástæður þeirra margvíslegar og
sumar jafnvel settar fram í góðri
trú. En það sama má segja um
galdrabrennur 17. aldarinnar. Hver
svo sem rökin hafa verið þá verð-
ur niðurstaðan alltaf sú sama, að
fyrrverandi formaður Samfylking-
arinnar sætti grófum pólitískum
ofsóknum. Sjálfstæðismenn stóðu
þá gegn skrípaleik pólitískra rétt-
arhalda og tillagan var að lokum
felld. Þeir munu gera sjálfum sér
og íslenskum stjórnmálum mest
gagn með því að forðast sömu mis-
tök og fyrrverandi stjórnarflokkar
bera ábyrgð á.
Pólitískar ofsóknir á Alþingi
Hér og nú höfum við mikil
tækifæri til að vinna að
bættri lýðheilsu. Margt
fólk er að forgangsraða
á annan hátt og sjá meiri
verðmæti í mörgu því sem
áður var talið lítilsvert, á
sama tíma og það horfir
til nýrra lífsgilda. Þegar
fólk lendir í háska fær það
oft aðra sýn á tilveruna.
Á þjóðfundinum 2009 og
2010 vildi fólk sjá heiðar-
leika, jafnrétti, virðingu,
réttlæti, kærleika, ábyrgð,
sjálfbærni, lýðræði, jöfnuð og
traust, ásamt menntun, öryggi og
mannréttindum.
Markaðshyggjan og kapítal-
isminn sem höfðu verið allsráð-
andi árin fyrir „hrun“ hafa skað-
að samfélagið. Þessi markaðsöfl
hafa á margan hátt verið orsök
sundrungar og aukið á misrétti
á milli einstaklinga. Gildin sem
lýðheilsufræðin leggur áherslu á
eru: jafnrétti, jafnræði, samskipti
og samvinna. Virðing, ábyrgð og
efndir eru mikilvæg núna á þess-
um umbrotatíma hér á Íslandi.
■ „Bætt lýðheilsa og forvarna-
starf verður meðal forgangsverk-
efna ríkisstjórnarinnar.“
■ „Ísland á að vera fjölskyldu-
vænt land þar sem börn búa við
öryggi og jöfn tækifæri og njóta
lögvarinna réttinda líkt og aðrir
þjóðfélagsþegnar.“
■ „Ríkisstjórnin mun vinna að
því að Ísland verði í fararbroddi í
umhverfismálum og öðrum þjóð-
um fyrirmynd á sviði umhverfis-
verndar.“
■ „Heimilin eru undirstaða og
drifkraftur þjóðfélagsins.“
Ríkisstjórnin leggur áherslu á
að efla menntakerfið og aðgengi
að heilbrigðisþjónustu. Allt þetta
er ritað í stjórnarsáttmála núver-
andi ríkisstjórnar. Þessu ber að
fagna því þarna er komið inn á
mikilvæga þætti lýðheilsu. En
eitt er að skrásetja og annað er
að efna. Þegar við tölum um lýð-
heilsu erum við að tala um and-
legt, líkamlegt og félagslegt
heilbrigði þjóðar eða þjóðfélags-
hópa þar sem allir eru í ábyrgð
að stuðla að heilbrigði. En upp-
straumsþættir sem eru leiðandi
og áhrifamestir í lýðheilsu eru
stefnumótun og aðgerðir ríkis-
tjórnar Íslands. Ríkisstjórn-
in er í miklu ábyrgðarhlutverki
varðandi stefnumótun og efndir.
Stefnumótun sem varðar mála-
flokka eins og hnattræn mál, vel-
ferð, heilsu, húsnæði, samgöngur,
skatta, menntun og atvinnu. Aðil-
ar hennar vissu hvernig staðan
var í fjármálum ríkisins þegar
stjórnarsáttmálinn var settur
fram þannig að þeir ættu ekki að
afsaka sig með því að þeir geti
ekki framkvæmt loforðin vegna
fjárskorts. Spurning er hvað er
aðalatriði, hvernig ætlar hún að
forgangsraða? Aðgerðir ríkis-
stjórnar hverju sinni er það sem
skiptir máli þegar byggja á upp
samfélag sem er lífvænlegt sam-
félag allra þegnanna sem á land-
inu búa. Nú er komið að því að
ríkistjórn Íslands standi við lof-
orð sín.
Tækifæri í lýðheilsu
og ábyrgð
ríkisstjórnar Íslands
Árið 1896 féll dómur í
Hæstarétti Bandaríkj-
anna í málinu Plessy
gegn Ferguson, sem er
eitt af þekktustu málum
bandarískrar lögfræði-
sögu. Ekki síður þekkt er
sú hugmynd sem birt-
ist í dómnum og hlaut
nafngiftina „separate
but equal“, en það gæti
á íslensku útlagst sem
„aðskilin en jöfn“. Hér
er vísað í þá niðurstöðu réttar-
ins að í lagi sé að skilja að fólk
eftir kynþætti, að því tilskildu að
aðbúnaður beggja sé jafn.
Þetta voru lög í landinu í rúma
hálfa öld, þar til þeim var hnekkt
í málinu Brown gegn Board of
Education árið 1954, sem er ekki
síður þekkt en Plessy, enda er
síðari úrskurðurinn grundvallar-
atriði í bandarískum rétti fram á
þennan dag. Í honum er því lýst
yfir að aðskilnaður á grundvelli
kynþáttar feli sjálfkrafa í sér
ólögmæta mismunun.
Innanríkisráðherra, Hanna
Birna Kristjánsdóttir, hélt
nýlega ræðu á kirkjuþingi, þar
sem hún talaði um andstöðuna
við trúboð ríkiskirkjunnar í
grunnskólum, og hélt því m.a.
fram að andstæðingarnir vildu
„forða börnunum okkar frá boð-
skap um … kærleika“. Sóðalegar
dylgjur af þessu tagi, sem eru í
raun hrein lygi, hefðu í flestum
nágrannalöndum okkar trú-
lega leitt til þess að ráðherrann
hefði þurft að biðjast afsökunar
á orðum sínum, eða segja af sér.
Svo er ekki á Íslandi, enda ríkja
þar óþroskaðar hugmyndir um
siðferði og ábyrgð stjórnmála-
fólks.
Fáum hefði brugðið
ef ritstjóri Fréttablaðs-
ins, Ólafur Stephensen,
hefði bent kurteislega á
að rakalausar svívirðingar af
þessu tagi væru hvorki sæm-
andi ráðherra né líklegar til að
vinna fylgi þeirri ríkiskirkju
sem hann styður greinilega,
miðað við fyrri skrif hans. Hann
kaus í staðinn að verja, í nýleg-
um leiðara, framgöngu Hönnu
Birnu, og reyndi að breiða yfir
ofstækið sem felst í staðhæfing-
um hennar. Ólafur virðist vera
á þeirri skoðun að nóg sé „að
tryggja að börn foreldra sem
aðhyllast önnur trúarbrögð eða
engin þyrftu ekki að taka þátt í
hefðum eða athöfnum sem væru
þeim á móti skapi“ og á þar við
athafnir í skólum sem tengjast
boðskap ríkiskirkjunnar.
Það eru næstum sextíu ár
síðan hæstiréttur Bandaríkj-
anna kvað upp úr um að aðskiln-
aður á grundvelli kynþátta
bryti gegn þeim mannréttind-
um sem bandaríska stjórnar-
skráin tryggði borgurum lands-
ins, af því að slíkur aðskilnaður
fæli sjálfkrafa í sér misrétti.
Innanríkisráðherra, og ritstjóri
Fréttablaðsins, telja hins vegar,
enn þann dag í dag, í lagi að
börn séu aðskilin í skólastarfi, á
grundvelli lífsskoðana foreldra
þeirra.
Að mismuna börnum
STJÓRNMÁL
Kristinn H.
Gunnarsson
fv. alþingismaður
➜ Of margir þingmenn í of
mörgum fl okkum reyndust
ekki valda ábyrgð sinni og
blönduðu saman pólitísku
hlutverki og opinberum
skyldum ráðherra.SAMFÉLAG
Gyða
Ölvisdóttir
lýðheilsu- og
geðhjúkrunar-
fræðingur
➜ Aðgerðir ríkis-
stjórnar hverju sinni
er það sem skiptir
máli þegar byggja á
upp samfélag sem er
lífvænlegt samfélag
allra þegnanna sem
á landinu búa. Nú er
komið að því að ríkis-
stjórn Íslands standi
við loforð sín.
SAMFÉLAG
Einar
Steingrímsson
stærðfræðingur
➜ Svo er ekki á
Íslandi, enda ríkja
þar óþroskaðar hug-
myndir um siðferði
og ábyrgð stjórn-
málafólks.
Mannréttindi hversdagsins
föstudaginn 29. nóvember kl. 13.00 – 16.30 á Grand Hóteli
Dagskrá:
13.00 – 13.10 Setning: Ellen J. Calmon, formaður Öryrkjabandalags Íslands (ÖBÍ)
13.10 – 13.30 Rétturinn til fjölskyldulífs: Brynhildur Flóvenz, dósent í lögfræði
13.30 – 13.50 Foreldrafærni og fötlun: Hanna Björg Sigurjónsdóttir, dósent í fötlunarfræði
13.50 – 14.00 Lífið með syninum: María Hreiðarsdóttir, reynslusaga móður
14.00 – 14.10 Við vorum alltaf svo fín: Lilja Árnadóttir, reynslusaga dóttur
14.10 – 14.30 Fjölskyldur fatlaðra barna: Snæfríður Þóra Egilson, prófessor í fötlunarfræði
14.30 – 15.00 Kaffihlé
15.00 – 15.20 Aðgengi að og upplifun hreyfihamlaðs fólks af foreldrahlutverkinu:
Aðalbjörg Gunnarsóttir, MA í fötlunarfræði
15.20 – 15.40 Reynsla fatlaðra feðra: Karlmennska, fötlun og föðurhlutverkið:
Hlín Jóhannesdóttir, MA í fötlunarfræði
15.40 – 15.50 Táknmál er okkar hjartans mál: Arnar Ægisson, reynslusaga föður
15:50 – 16:05 Að vera á einhverfurófi og eignast fjölskyldu:
Ingibjörg Elsa Björnsdóttir, reynslusaga eiginkonu og móður
16:05 – 16:30 Fyrirspurnir og umræður
Málþingsstjóri: Halldór Sævar Guðbergsson varaformaður ÖBÍ
og Þorbera Fjölnisdóttir ráðgjafi hjá ÖBÍ.
Allir velkomnir, ekkert þátttökugjald
Síðasti skráningardagur er 27. nóvember
Skráning, upplýsingar um túlkun og fleira á vef Öryrkjabandalags Íslands www.obi.is

MÁLÞING
Fjölskyldulíf og fötlun