Fréttablaðið - 12.12.2013, Blaðsíða 74

12. desember 2013 FIMMTUDAGUR| MENNING | 58
BÆKUR ★★★ ★★
Kamban– Líf hans og störf
Sveinn Einarsson
MÁL OG MENNING
Ævi Guðmu nda r
Kambans hefur lengi
verið mönnum nokkur
ráðgáta og skyldi engan
undra. Ævilok hans,
þegar hann var skot-
inn til bana af dönsk-
um andspyrnumanni í
stríðslok, eru ein og sér
nóg til að vekja forvitni
flestra. Sveinn Einarsson
rekur ævi og störf Kamb-
ans í nýrri bók sinni með
áherslu á störfin, Sveinn
fjallar um öll helstu verk
Kambans, leikrit, skáldsögur og
kvikmyndir og bregður nýju ljósi
á margt á ferli hans bæði sem rit-
höfundar og leikhúsmanns.
Sé Guðmundur Kamban bor-
inn saman við stærstu höfunda
íslenskrar bókmenntasögu, Hall-
dór Laxness, Gunnar Gunnars-
son og Þórberg Þórðarson, er einn
áberandi munur á. Kamban gerði
aldrei eigin ævi að uppistöðu í
skáldskap sínum. Raunar er mjög
lítið til af persónulegum heimild-
um frá hendi hans. Það hafa ekki
varðveist bréf þar sem hann opnar
inn í innstu sálarkima og hann
virðist ekki hafa átt marga trún-
aðarvini. Margt í lífi hans hefur
þess vegna verið fræðimönnum
ráðgáta og svo er enn. Enginn veit
hvað hann aðhafðist
í Ameríku á árunum
1915 til 1917 og eyð-
urnar í heimildum
um ævi hans eru
fleiri. Vegna þessa
hlýtur ævisaga
Kambans fyrst og
fremst að fjalla
um opinbert líf
hans og þá hlið
persónunnar sem
sneri að öðrum.
Með þeim tak-
mörkunum sem
heimildaleysið
setur að þessu
leyti hefur Sveini
Einarssyni tekist vel að draga
upp mynd af Kamban, hann er
ekki alltaf þægilegur í viðkynn-
ingu, stór upp á sig og þrjóskur
en á líka oft innistæðu fyrir stór-
lyndinu.
Sveinn velur að rekja æviferil
Guðmundar í fyrsta kafla verks-
ins en fjalla svo um einstakar list-
greinar í sérköflum. Þessi aðferð
hefur bæði kosti og galla. Hún
gefur færi á ítarlegri umfjöllun
um einstök verk og samræðu við
aðra fræðimenn sem skrifað hafa
um Kamban en stóri gallinn við
þessa aðferð er sá að það er alltof
mikið um endurtekningar í bók-
inni, einstök efnisatriði eru endur-
tekin, en þetta á líka við um stíl-
inn, einstakar setningar og glósur
koma óþarflega oft fyrir, stundum
með stuttu millibili.
Þegar kemur að viðkvæmasta
þættinum í ævi Kambans, sam-
skiptum hans við Þjóðverja á
stríðsárunum stígur Sveinn var-
lega til jarðar, en það er þó ljóst að
hann lítur svo á að Kamban hefði
aldrei verið dæmdur fyrir fram-
göngu sína á stríðsárunum. Hann
byggir ályktanir sínar á eigin
rannsóknum og annarra, ekki síst
Ásgeirs Guðmundssonar og bókar
hans Berlínarblús. Sveinn heldur
uppi vörnum fyrir sinn mann, eins
og algengt er í ævisögum og það
á líka við um umfjöllun hans um
verk Kambans, jafnvel þau sem
hafa fengið misjafnasta dóma ann-
arra fræðimanna.
Þessi afstaða litar auðvitað alla
umfjöllun bókarinnar en aldrei
um of. Sveinn færir ávallt góð rök
fyrir mati sínu á einstökum verk-
um og sá sem les bók hans um
Kamban alla þarf ekki að velkjast
í vafa um það að hann var meðal
merkustu leikskálda tuttugustu
aldarinnar og að skáldsagnabálkur
hans um Skálholt skipar honum á
bekk meðal fremstu höfunda sögu-
legra skáldsagna. Jón Yngvi Jóhannsson
NIÐURSTAÐA: Vönduð og merk
ævisaga sem líður þó fyrir endur-
tekningar í stóru og smáu.
Um líf Kambans og þó aðallega störf
Aðventa, saga Gunnars Gunnarssonar um eftirleitir Fjalla-Bensa og
förunauta hans á Mývatnsöræfum, verður að venju lesin í Gunnarshús-
um, bæði í Reykjavík og á Skriðuklaustri, þriðja sunnudag í aðventu.
Hjá Rithöfundasambandi Íslands á Dyngjuvegi 8 lesa hjónin Olga
Guðrún Árnadóttir og Guðmundur Ólafsson söguna og hefja lestur
klukkan 13.30. Hjá Gunnarsstofnun á Skriðuklaustri hefst lestur Svan-
hildar Óskarsdóttur klukkan 14.
Allir eru velkomnir á þessa kyrrðarstund í amstri aðventunnar meðan
húsrúm leyfir. Boðið verður upp á kaffi og smákökur með lestrinum
sem tekur rúmar tvær klukkustundir.
Lestur Aðventu í desember er hefð sem breiðst hefur út hin síðari ár.
Sagan var lesin þriðja sinni á þýsku í íslenska sendiráðinu í Berlín þann
1. desember og þann 14. desember mun rússneski leikarinn Veniamin
Smekhov lesa hana í sendiráðinu í Moskvu.
Aðventa lesin í tveimur
húsum Gunnars
Sú hefð hefur skapast að saga Gunnars Gunnarssonar,
Aðventa, er lesin í húsum hans á aðventu.
LESARAR Hjónin Olga Guðrún Árnadóttir og Guðmundur Ólafsson lesa Aðventu í
Gunnarshúsi í Reykjavík.
Ljóðabókin Hold eftir Braga Pál
Sigurðarson er önnur bók höfund-
ar. Bókin skiptist í nokkur texta-
brot sem öll lýsa sama ástandi en
eiga einnig í innbyrðis samræðum.
„Textarnir eiga í rifrildi og þeir
gera grín hver að öðrum, í raun-
inni eins og maður er sjálfur. Mig
langaði líka til að koma til skila því
hreinskilna ástandi að oft stemma
ekki skoðanir manns og maður er
stundum í mótsögn við sjálfan sig.“
Aðspurður segist Bragi Páll sjálf-
ur vera ljóðmælandi í bókinni en
textarnir eru á köflum gífurlega
hreinskilnir og grafískir.
Ástandið sem textarnir lýsa
segir Bragi vera ástandið að vera
manneskja. „Ég var sjálfur í mik-
illi sjálfsvinnu á sama tíma og ég
var að skrifa bókina og hún verð-
ur á köflum alveg óbærilega heið-
arleg. Ég hef alveg legið andvaka
yfir sumum textunum í þessari
bók, hvort ég ætti yfirhöfuð að
þora að gefa þetta út og setja nafn-
ið mitt við.“
Kápa bókarinnar er hönnuð af
Braga sjálfum og ljósmyndaran-
um Hallgerði Hallgrímsdóttur.
Hún sýnir ljóðmælanda sjálfan,
nakinn á miðri götu með svínshöf-
uð. „Það er mjög algengt að tón-
listarmenn setji sjálfa sig framan
á plötuna sína og ég hef velt því
fyrir mér af hverju skáld gera
ekki meira af því. Listir verða oft
svo formfastar í sínum venjum.
Hallgerður kom fyrst með þá hug-
mynd að taka þetta úti á miðri götu
sem ég var fyrst ekkert sérstak-
lega spenntur fyrir en svo ákvað
ég að slá til. Útkoman er svo nokk-
urs konar martraðarkennd Abbey
Road-útgáfa.“ Þegar Bragi Páll
birti kápumyndina á Facebook-síð-
unni sinni til að benda vinum og
vandamönnum á nýútkomið verk-
ið var hann settur í bann á sam-
félagsmiðlinum. „Kápan er svo
grafísk að ég var settur í þriggja
daga Facebook-bann sem er alveg
„Hildar Lilliendahl-lengd“ á
banni.“
Bragi er sjálfur ljóðanörd og
reynir að höfða til annarra ljóða-
nörda en skrifa jafnframt aðgengi-
leg ljóð sem vekja tilfinningar hjá
óvönum ljóðalesendum. „Margir
upplifa ljóðið mjög ógnvekjandi
og treysta sér ekki í ljóðalestur.
Grunnskólar hafa skemmt ljóðin
fyrir þjóðinni með því að gera þau
of hátíðleg. Mig langar að sýna
fram á að ljóð geta skapað með
manni öfgafullar tilfinningar rétt
eins og önnur listform, bæði meðal
ljóðanörda og leikmanna.“
Júlía Margrét Einarsdóttir
Lá andvaka yfi r
hreinskilnum textum
Hold er önnur ljóðabók Braga Páls Sigurðarsonar. Bragi vill að ljóð geti verið
aðgengileg bæði ljóðaunnendum og leikmönnum sem sumir hverjir óttist ljóðformið.
Kammerkór Mosfellsbæjar heldur sína árlegu aðventutónleika í Guð-
ríðarkirkju á sunnudaginn.
Á efnisskránni verða auk þekktra sígildra jólalaga, fjölbreytt tónlist
frá ólíkum tímabilum og tónskáldum, allt frá endurreisn fram til dags-
ins í dag. Má þar m.a. nefna kórlög eftir M. Preatorius, F. Schubert,
F. Gruber, G. Carissimi, Gunnar Reyni Sveinsson, J. Williams,
M. Flecta, P. Peña og nokkur gospellög. Þá verður sungið úrval laga úr
spænsku söngbókinni „Cancionero de Upsala“ og mun kórinn frum-
flytja nýjan jólatexta við lagið „Riu, riu chiu“ úr áðurnefndri bók, eftir
Viktor A. Guðlaugsson.
Einsöngvarar með kórnum eru Ásdís Arnalds, Ástrún Friðbjörns-
dóttir, Heiðrún K. Guðvarðardóttir og stjórnandi er Símon H. Ívarsson.
Meðleik annast Jón Sigurðsson á píanó og Ívar Símonarson á gítar.
Þá kemur söngtríóið Söngvasveinar fram í fyrsta sinn.
Frumfl ytur nýjan jólatexta
Aðventutónleikar Kammerkórs Mosfellsbæjar.
VAR SJÁLFUR Í MIKILLI SJÁLFSVINNU Ljóðin í bókinni eru bæði persónuleg og grafísk en þau eru lýsing á því daglega ástandi
að vera maður. FRÉTTABLAÐIÐ/ANTON