Fréttablaðið - 27.08.2014, Síða 30

| 6 27. ágúst 2014 | miðvikudagur
Sá eða sú sem upplifi r einelti á
vinnustað er ekki ein/n þó svo
að hann/hún kannski haldi það.
Rannsóknir sýna okkur að einelti
á vinnustöðum er staðreynd. Sá
sem upplifi r einelti er þolandi
ofbeldis (þá ofbeldis sem oft er
vel falið), en áhrif ofbeldis á ein-
staklinga eru vel þekkt.
Þolendur ofbeldis upplifa oft
mikla skömm. Þeir skammast
sín fyrir að hafa lent í þessum
aðstæðum og gera sig ábyrga
fyrir þeim. Þeir upplifa sektar-
kennd og kvíða. Mörgum fi nnst
t.d. erfi tt að mæta til vinnu á
morgnana. Þeir sofa kannski illa
og fi nna fyrir streitu, jafnvel
þunglyndiseinkennum. Einnig
geta verið til staðar líkamleg
vandkvæði eins og höfuðverkir,
magaverkir og hækkaður blóð-
þrýstingur.
Það er ljóst að ofangreind áhrif
eineltis eru alvarleg og skerða
mjög lífsgæði fólks. Að auki
hefur einelti áhrif á einkalíf þol-
enda, svo sem samskipti þeirra
við vini, fjölskyldu og maka.
Þolendur forðast að segja frá
En hvað skýrir þá tilhneigingu
þolenda að tala ekki um ofbeld-
ið, fela það og jafnvel sætta sig
við það svo mánuðum skiptir
(sem oft er raunin)? Jú, það er
eðli ofbeldisaðstæðna. Marg-
ir búa t.d við heimilisofbeldi í
mörg ár áður en nokkur verður
þess var. Gerendur brjóta þol-
endur sína niður smátt og smátt
og þolendurnir vilja ekki að
aðrir viti af ofbeldinu.
Þolendur eineltis eru oft líka
hræddir við að segja frá, t.d.
vegna ótta við hvað gerand-
inn muni gera og/eða að enginn
muni trúa þeim. Þá vilja margir
vinnustaðir ekki vita af einelti
og hunsa mál sem koma upp.
Það er því ekkert skrítið að þol-
endur tali ekki um eineltið og
er það í samræmi við erlendar
rannsóknir sem sýna að oftar
en ekki er þolendum refsað (t.d.
sagt upp) og gerendum jafnvel
umbunað (t.d. með stöðuhækk-
un).
Hvað er til ráða?
Mikilvægt er að sá eða sú sem
upplifi r einelti geti rætt málið
við einhvern sem tekur hana/
hann trúanlega/n, hvort sem sá
aðili er innan vinnustaðarins
eða utan hans. Það er ekki víst
að vinnustaðurinn viðurkenni
vandann og taki á málum með
þeim hætti sem þolandinn býst
við eða vill. Þess vegna er oft
gott að ræða við þriðja aðila til
að fi nna út hvað best sé að gera.
Best er að ræða við sérfræðinga
á þessu sviði eða einstaklinga
sem þekkja til vandans. Einkum
er mikilvægt að þolandinn fái
staðfestingu á því að hann beri
ekki ábyrgð á hegðun gerand-
ans. Slík staðfesting auðveldar
honum þau skref sem á eftir
koma, þ.e. að bæta líðan sína og
aðstæður.
Mikilvægt að sá eða sú sem upplifir
einelti geti rætt málið við
einhvern sem tekur
hana/hann trúanlega/n,
hvort sem sá aðili er
innan vinnustaðarins eða
utan hans.
Nú eru rétt innan við tvær vikur þangað til Alþingi verður sett að nýju,
eftir sumarfrí þingmanna. Að liðnum einum þingvetri í starfi Sjálfstæð-
isfl okksins og Framsóknarfl okksins hefur ýmsu verið áorkað en annað
sat á hakanum vegna tímaskorts. Það má búast við því að komandi þing-
vetur verði spennandi.
Fyrsta verkefni Bjarna Benediktssonar, fjármála- og efnahagsráð-
herra, verður venju samkvæmt að mæla fyrir fjárlagafrumvarpi fyrir
árið 2015. Fjármálaráðherra hefur sagt að mark-
miðið sé að skila hallalausum fjárlögum, sem var
einnig markmiðið á þessu ári. Ríkisreikningur
sýnir að rekstur ríkisins var réttum megin við
núllið á síðasta ári.
Greiðsluuppgjör fyrir þá mánuði sem liðnir
eru af þessu ári lofar góðu en það þarf að spyrja
að leikslokum. Fréttablaðið hefur sagt frá því í
sumar, og byggir þá umfjöllun á skýrslu Ríkis-
endurskoðunar um ársáætlanir ríkisstofnana
fyrir árið 2014, að nokkrar stofnanir hafi keyrt
fram úr heimildum á fjárlögum. Þar ber helst
að nefna Sjúkratryggingar Íslands. Sú stofnun
mun að óbreyttu fara allt að þremur milljörðum
fram úr fjárlögum. Fleiri stofnanir hafa átt erfi tt
með að halda sig innan við ramma laganna. Ekki
skal fjölyrt um ástæður þess að rekstur Sjúkra-
trygginga er ekki með þeim hætti sem gert hafði
verið ráð fyrir þegar fjárlög voru samþykkt. Hins
vegar má segja almennt, að það er ekkert nýtt að
ríkisstofnanir haldi sig ekki innan ramma fjár-
laga. Ugglaust er það í sumum tilfellum vegna
þess að þau framlög sem stofnunum eru mörkuð
í fjárlögum eru óraunhæf. Í öðrum tilfellum kann
það að skýrast af því að forstjórar ríkisstofnana
eru hreinlega kærulausir gagnvart ábyrgð sinni
á meðferð almannafjár.
Hver svo sem ástæðan kann að vera, er ljóst
að það er þörf á meiri festu í ríkisfjármálum.
Þess vegna er svo mikilvægt að samstaða náist á
næsta þingi um frumvarp sem fjármálaráðherra
lagði fram á síðasta þingi, en var því miður ekki
afgreitt. Það er frumvarp um opinber fjármál.
Bjarni mælti fyrir frumvarpinu hinn 30. apríl síðastliðinn. Í framsögu-
ræðu sinni sagði hann að frumvarpið fæli í sér heildarlöggjöf um fjár-
mál ríkis og sveitarfélaga þar sem áhersla sé lögð á langtímastefnu-
mörkun opinberra fjármála og aukinn aga við framkvæmd fjárlaga.
„Meðal markverðra nýmæla í frumvarpinu eru strangar fjármálaregl-
ur um afkomu- og skuldaviðmið sem lögbinda að ríkissjóður verði að
jafnaði rekinn með afgangi og að skuldir ríkisins fari ekki yfi r 45%
af landsframleiðslu hverju sinni. Markmið nýrrar löggjafar er að nýta
betur almannafé og stuðla með styrkri efnahagsstjórn að stöðugleika og
sífellt betri lífskjörum, sagði ráðherrann. Það er rík ástæða til þess að
hvetja þingheim til þess að fella niður hefðbundnar átakalínur í stjórn-
málunum þegar þetta frumvarp verður lagt fram og sameinast um að
veita því brautargengi.
Mikilvægt frumvarp fjármálaráðherra bíður afgreiðslu
Brýnt að bæta
fjárlagagerð
Það er þörf á
meiri festu í
ríkisfjármálum.
Þess vegna er
svo mikilvægt
að samstaða
náist á næsta
þingi um frum-
varp fjármála-
ráðherra.
Markaðshornið
Jón Hákon Halldórsson
jonhakon@frettabladid.is
Mikilvægi ráðgjafar
í eineltismálum
AÐSEND GREIN
Hildur Jakobína Gísladóttir
ráðgjafi hjá Offi cium ráðgjöf
Fjármálastefna hins opinbera gegn-
ir mikilvægu hagstjórnarhlutverki.
Á síðastliðnum áratugum hafa
útgjöld hins opinbera vaxið meira á
Íslandi en í öðrum iðnvæddum ríkj-
um og eru þau með því mesta sem
gerist. Á síðasta ári voru opinber
útgjöld 46% af vergri landsfram-
leiðslu, verulegum hluta eftirspurn-
ar í hagkerfi nu er þannig stýrt af
hinu opinbera.
Reynast oft marklítil
Á hverju hausti eru fjárlög næsta
árs lögð fram og innihalda þau
ítarlega útfærslu á stefnu stjórn-
valda í fjármálum ríkissjóðs. Þar
kemur fram hversu stóran hluta
þjóðartekna ríkið ætlar að taka til
sín í formi skatta og innan hvaða
ramma útgjöldin eigi að falla. Því
miður er reynslan sú að fjárlögin
reynast oftast marklítil. Nánast
undantekningalaust eyðir ríkis-
sjóður umfram fjárheimildir fjár-
laga og jafnvel þó að brugðist sé við
með því að veita auknar heimildir
til útgjalda í fjáraukalögum verð-
ur niðurstaðan í fl estum tilvikum
sú að útgjöldin vaxa umfram heim-
ildir. Framúrkeyrsla ríkisútgjalda
er viðtekin venja sem einskorðast
ekki við mögur ár ríkissjóðs í kjöl-
far bankahruns heldur á sér langa
sögu. Á þensluárunum 2004-2007
var t.a.m. umframkeyrsla ríkisút-
gjalda frá fjárlögum að meðaltali
7% á ári og hefur verið á svipuðum
slóðum síðan.
Í ársbyrjun 2009 settu stjórnvöld
fram fjögurra ára rammaáætlun til
að koma á jafnvægi í ríkisrekstri.
Tilgangur þess að lögð var fram
áætlun til nokkurra ára var að
tryggja aðhald og festu í útgjalda-
stýringu ríkisins. Áætlunin gekk
út á að aðlögunarþörfi nni yrði mætt
með blandaðri leið skattahækk-
ana og niðurskurðar. Skemmst er
frá því að segja að áætlunin gekk
ekki eftir, umframkeyrsla ríkisút-
gjalda hélt áfram og lengri tíma
tók að ná jöfnuði í ríkisrekstri en
lagt var upp með. Á endanum voru
það skattahækkanir sem vörðuðu
leiðina að hallalausum fjárlögum
og þrátt fyrir að jafnvægi hafi nú
náðst milli útgjalda og tekna ríkis-
ins er ekki þar með sagt að aðlögun-
inni sé lokið. Ríkissjóður skuldar í
dag rífl ega heila landsframleiðslu
og vaxtabyrðin er of þung. Til að
setja þetta í samhengi jafngildir
vaxtakostnaður ríkissjóðs öllum
þeim viðbótartekjum sem ríkið
hefur fengið úr skattahækkunum
á fyrirtæki og einstaklinga á síð-
ustu árum. Það gefur því augaleið
að mikilvægt er að svigrúm skap-
ist í rekstri ríkissjóðs á næstu árum
til að ráðast í niðurgreiðslu skulda.
Að öðrum kosti mun vaxtakostnað-
ur verða ríkissjóði slík byrði að það
mun koma verulega niður á mögu-
leikum stjórnvalda til þess að t.d.
að minnka álögur eða bregðast við
áföllum um komandi framtíð.
Viðkvæm staða ríkissjóðs
Hvers má vænta af fjárlögum 2015?
Langtímaáætlanir stjórnvalda sem
lagðar voru til grundvallar síðustu
fjárlaga bera því miður ekki vott
um róttækar breytingar í rekstri
ríkissjóðs. Þvert á móti er gert ráð
fyrir „hófl egri útgjaldaaukningu“
á komandi árum en lítilsháttar
afgangi á rekstri vegna aukinna
tekna. Ekki er gert ráð fyrir að
skuldir verði greiddar niður heldur
er treyst á að skuldahlutfallið lækki
samfara verðbólgu og auknum hag-
vexti. Full ástæða er hins vegar til
að hafa áhyggjur af skuldastöðunni
en komi til bakslags í hagkerfi nu
gæti hún fljótt orðið ósjálfbær.
Staðan á ríkissjóði er viðkvæm
og er einstaklega mikilvægt nú
að fjárlögin sem lögð verða fram
í haust sýni meira aðhald held-
ur en lagt hefur verið upp með í
fyrri áætlunum. Ennfremur sýnir
reynslan að háleit markmið duga
ekki ein og sér. Tryggja þarf að
markmiðunum verði framfylgt og
er það ekki síður það verkefni sem
mikilvægast er að ríkisstjórnin
einhendi sér í.
Í nýju frumvarpi til laga um
opinber fjármál er lagt til að tekin
verði upp tvískipt fjármálaregla
sem nær bæði til afkomu og skulda
hins opinbera. Eins og fram hefur
komið eru vandamál ríkissjóðs
að mestu bundin við agaleysi á
útgjaldahlið. Tekjur ríkissjóðs hafa
oft á tíðum verið miklar, t.a.m. á
þenslutímum, og hefur ríkissjóð-
ur þá getað skilað ágætis afkomu
þrátt fyrir mikinn vöxt útgjalda.
Slík þróun er ekki sjálfbær og
til að fyrirbyggja áframhald-
andi útgjaldavöxt hins opinbera
væri skref í rétta átt að lögfesta
útgjaldareglu samhliða þeim til-
lögum sem koma fram í frumvarp-
inu. Á endanum er þetta hins vegar
spurning um hvort pólitískur vilji
sé til bættra vinnubragða eða hvort
menn ætli að taka sénsinn.
Fjárlög 2015 –
er breytinga að vænta?
SKOÐUN
Ásdís Kristjánsdóttir
forstöðumaður efnahagssviðs SA
Skipta um nafn til að reyna að
endurvekja traust á bankanum
BREYTT UM NAFN Portúgalski bankinn Bank BES hefur skipt um nafn og kallast
nú Novo Banco eða nýi bankinn. Bankinn hefur hafið nýja herferð og segist standa
fyrir nýrri ímynd til þess að endurvekja traust viðskiptavina sinna. Bankinn tapaði
metfjárhæðum í síðasta mánuði og hafa þrjú af móðurfyrirtækjum bankans óskað
eftir að vera tekin til gjaldþrotaskipta eftir að vera sökuð um svikastarfsemi.
MYND/AFP