Skessuhorn - 28.11.2007, Blaðsíða 44

36 MIÐVIKUDAGUR 28. NÓVEMBER
Í Staf holts presta kalli í Borg­
ar firði hef ur það ver ið til siðs um
langa hríð að bjóða upp á messu­
kaffi eft ir guðs þjón ustu. Það er að­
eins á jóla­ og páska dag sem ekki er
boð ið upp á kaffi því þá er oft mess­
að í tveim ur kirkj um sama dag inn.
Þessi sið ur er ekki einug is á prests­
setr inu í Staf holti held ur hef ur ver­
ið boð ið upp á kaffi á kirkju jörð un­
um líka. Ás laug Páls dótt ir prests frú
býð ur í kaffi heima í Staf holti og
syng ur einnig í kirkjukórn um. Hún
fet ar í fót spor ótal kvenna í henn­
ar stöðu sem í gegn um tíð ina hafa
gert hið sama. Sá sið ur, að bjóða
upp á messu kaffi, er nú sem óð­
ast að hverfa úr ís lensku sam fé lagi.
Blaða mað ur skrapp í heim sókn í
Staf holt og ynnti Ás laugu eft ir að­
ventu­ og jóla sið um bernsk unn ar
á samt því að spjalla um messu kaffi,
söng í kirkj unni og hlut verk prests­
frú ar inn ar.
Ekki hrædd
á jóla k ett in um
„Ég er fædd á Litlu Heiði í
Skafta fells sýslu. Í Heið ar daln um
voru ein ung is tveir bæir, Litla­ og
Stóra Heiði og tölu verð vega lengd
var til ann arra bæja. Að vent an var
bæði venju leg og ó venju leg heima
mið að við það sem þekk ist hér um
slóð ir. Auð vit að var allt þrif ið í hólf
og gólf. All ar skonsur tekn ar í gegn,
gard ín ur þvegn ar og þess hátt ar.
Svo var bak að, lagtert ur, smákök­
ur og ann að gott og allt á kola vél
og síð an á koks vél því raf magn kom
ekki að Heiði fyrr en eft ir 1960.
Við erum átta syskin in og mamma
saum aði alltaf á okk ur fyr ir jól in.
Það þótti sjálf sagt að fá eitt hvað
nýtt. Við vor um hins veg ar ekki
hrædd á jóla k ett in um eða neinu
slíku. Það var nógu mik ið myrkrið
þótt ekki væri ver ið að bæta við
það. Eitt af að ventu verk un um var
að fægja lampana. Heima voru bæði
alad ín lamp ar sem gáfu gott ljós og
einnig hita. Svo voru svona sjö línu
lamp ar með háu mjóu lampa glös­
un um. Þeir voru not að ir til að bera
ljós á milli og gler in á þeim þurfti
auð vit að að þvo.“
Í kaup stað inn á sleða
Í kaup stað inn var far ið fyr ir jól­
in. Með al þess sem ein ung is var á
boðstól um á þeim árs tíma voru epli
og app el sín ur. Eng inn bíll var til
á Heiði fyrr en um 1953 er bróð­
ir Ás laug ar kaup ir einn slík an. Því
var far ið á hest um.
„Fyr ir hest ana var ann að hvort
spennt ur vagn eða sleði,“ seg ir Ás­
laug. „Þeg ar ég var barn var oft svo
mik ill snjór að pabbi hafði smíð að
sleða til að spenna fyr ir hesta. Sleð­
inn var mik ið not að ur, með al ann­
ars til að fara með mjólk ina. Fyrstu
jóla ferð ina mína í kaup stað inn
fór ég ná lægt ferm ingu. Við vor­
um stund um með skötu á Þor láks­
messu en það var ekki fast ur sið ur.
Á jóla föst unni voru skrif uð nið ur
nöfn allra gesta sem komu í heim­
sókn. Þau voru síð an not uð í leik á
jóla dag til að para sam an við heim­
il is fólk. Það gat far ið alla vega, ég
gat sem dæmi feng ið gaml an karl í
minn hlut.“
Kjöt súpa á að fanga dag
og ekk ert jóla tré
Ekki var mik ið um skreyt ing ar á
jól um hér áður fyrr. Ekki var held­
ur jóla tré, fyrr en raf magn ið kom,
því að móð ir Ás laug ar var svo eld­
hrædd og hún þorði ekki að hafa
lif andi ljós.
„Á Heiði var alltaf slátr að einni
á á jóla föst unni til að eiga nýtt kjöt
um há tíð arn ar, því heima var höfð
kjöt súpa á að fanga dags kvöld. Mér
fannst það al veg ó mögu legt að
drepa kind á þess um tíma af því að
jól in voru að koma. Við systk in in
feng um lít il kerti, þessi snúnu sem
marg ir af minni kyn slóð muna eft­
ir. Síð an feng um við auð vit að jóla­
gjaf ir sem voru stór feng leg ar í okk­
ar huga en þykja lík lega ekki merki­
leg ar í dag. Ég man sem dæmi eft­
ir spil um, þess um pínu litlu sem til
voru þá. Þau voru með gyltri rönd
og þóttu af skap lega fal leg. Svo var
yf ir leitt gef in bók. Ann að var það
nú ekki. En eft ir vænt ing in var mik­
il, ekki minni en í dag og jól in alltaf
umluk in mikl um ljóma.“
Jóla boð í fá menn inu
„Eins og ég sagði áðan eru ein­
ung is tveir bæir í Heið ar daln um og
svo vildi til að átta börn eru á báð­
um og á svip uð um aldri. Þetta var
auð vit að nokk uð af sekkt svo boð ið
var til skipt is í jóla boð á milli bæja.
Þá var mik ið spil að og eink um vist.
Ég man ein jól in þeg ar Erla syst ir
mín, sem er elst af okk ur, kom heim
í jóla frí úr hús mæðra skól an um. Þá
vildi svo vel til að það var snjór úti
og hún gerði ís. Ís inn var sett ur út í
skafl og beið þar til á jóla dag þeg ar
boð ið var að smakka krás irn ar. Einn
af þeim sið um sem voru á Heiði
var að mamma færði okk ur öll um
í rúm ið á jóla dags morg un. Það var
eitt af því skemmti leg asta sem hægt
var að hugsa sér að sitja uppi í rúmi
með mjólk og smákök ur.“
Fjöl skyldu upp skrift irn ar
ganga í erfð ir
„Ég baka marg ar af þeim kök um
sem mamma bak aði fyr ir jól in eins
og hálf mála og lagtert ur. Dæt ur
mín ar hafa feng ið þær upp skrift ir
og baka heima hjá sér. Þær eru því
alla vega þriðja kyn slóð in sem bak ar
sömu kök urn ar. Það var líka ann að
sem gert var á mínu bernsku heim­
ili og ég geri líka, það var að búa
til sveskju graut. Hann var aldrei á
boðstól um nema á jól um. Það sama
hef ur gilt í mín um bú skap. Á jóla­
dag fáum við hjón in okk ur sveskju­
graut með hnaus þykk um rjóma.“
Byrj aði í kirkjukór fyr ir
fimm tíu árum
Ás laug hef ur á valt sung ið mik­
ið. Hún byrj aði í kirkjukórn um
við sókn ar kirkju sína, Reynis kirkju
þeg ar hún var fimmt án ára. Þá var
kom inn bíll á heim il ið og hægt að
fara á milli á skemmri tíma.
Býð ur upp á messu kaffi og syng ur í kórn um
Rætt við prests frúnna í Staf holti sem enn við held ur göml um og vina leg um sið
Ás laug er hér með fyrsta langömmu barn inu sínu.
Þann 5. á gúst 1965 voru þau gef in sam an í hjóna band, Ás laug Páls dótt ir og Brynjólf ur Gísla son. Á þeim tíma var Ás laug löngu far in að
syngja í kór.
„Mér hef ur alltaf fund ist mjög
gam an að syngja og þeg ar ég var
yngri var ég svo hepp in að föð­
ur amma mín bjó á heim il inu sem
kenndi mér ó grynni af vís um sem
ég man marg ar hverj ar enn. Ég hef
alltaf ver ið fljót að læra ljóð. Ef ég
væri ung stúlka í dag myndi ég læra
söng. Ég fór í kirkjukór inn hérna
um leið og við kom um. Kirkj an og
söng ur inn er mitt hjart ans mál og
hef ur ver ið afar lengi.“
Prest ur inn kem ur
með kór inn
„Ég hef alltaf far ið með Brynjólfi
eig in manni mín um þeg ar hann
hef ur far ið að gegna prests stör f un­
um. Hefði ekki get að ver ið heima
á með an hann var í burtu nema þá
að ég lægi fár veik í rúm inu. Þeg­
ar börn in voru ung voru það góð ir
grann ar sem gerðu þetta kleift. Það
hafa ver ið mis jafn lega stór ir kór ar
við kirkj urn ar og haft hef ur ver ið á
orði að prest ur inn komi með kór­
inn. Hann var oft fá lið að ur því ég
söng stund um ein. Ég er því búin
að syngja suma sálm ana margoft og
kann þá orð ið marga.“
Messu kaff ið
fé lags legt at riði
„Mér hef ur alltaf fund ist
ó missandi að bjóða upp á kaffi eft ir
messu. Það er fé lags legt at riði. Eft­
ir at höfn í kirkj unni er svo gott að
koma inn í bæ og eiga ró lega stund
þar líka. Ég var bara sveita stúlka og
pass aði inni í sam fé lag ið hér og að
bjóða í kaffi fær ir fólk ið nær prest­
in um sín um. Þeg ar við vor um með
kind urn ar höfð um við einnig sömu
á hyggj ur og aðr ir bænd ur hér, af
tíð ar far inu og öðru tengdu skepnu­
haldi. Því hafa þess ar stund ir ver ið
okk ur dýr mæt ar. Í dag er þessi sið­
ur á hverf anda hveli og að breyt­
ast eins og margt ann að. Fólk hef ur
minni tíma. Þó eru sum ir söfn uð­
ir farn ir að bjóða upp á kaffi í safn­
að ar heim il in um eft ir messu. Það er
angi af sama meiði. Á með an við
búum hér og ég gegni hlut verki
prests frú ar mun ég halda á fram að
syngja og bjóða upp á messu kaffi.
Hvað arf taki minn hér í Staf holti
ger ir í þess um efn um verð ur síð an
bara að koma í ljós,“ sagði Ás laug
Páls dótt ir prests frú að lok um.
bgk
Mar ía Magn ús dótt ir lög mað ur hjá
Pacta fór á fund in um yfir rétt ar stöðu
fólks í sam búð.
Ræddu rétt ar stöðu
fólks í sam búð
Fyr ir nokkru stóð hóp ur kvenna
í verk efn inu Lif andi land bún að ur
á Snæ fells nesi fyr ir fyr ir lestri að
Breiða bliki í Eyja­ og Mikla holts­
hreppi þar sem til um fjöll un ar var
rétt ar staða fólks í sam búð. Fyr­
ir les ari var Mar ía Magn ús dótt ir
hér aðs dóms lög mað ur en hún rek­
ur PACTA mál flutn ing & ráð gjöf
í Borg ar nesi. Þóra Krist ín Magn­
ús dótt ir á Hrauns múla í Stað ar­
sveit, sem er lyk il kona hjá Lif andi
land bún aði á Snæ fells nesi, seg­
ir að til efni þessa fyr ir lestr ar hafi
ver ið það að kon ur voru að hitt­
ast á fund um vegna verk efn ins
„Byggj um brýr“ á veg um Lif andi
land bún að ar og í þeirra hópi kom
upp um ræða um það ó ör yggi sem
fylg ir því að vera í ó vígðri sam­
búð.
„Það er kannski meira ó ör yggi
sem fylg ir því að búa í ó vígðri
sam búð sé mað ur bú sett ur í sveit.
Það felst í að víða til sveita er all­
ur bú rekst ur og eign ir skráð ar á
ann an að il ann og í flest um til fell­
um er það á karl mann inn. Skap ar
það mik ið ó ör yggi hjá hin um að­
il an um því að ef eitt hvað kem ur
upp á, svo sem sam bands slit eða
and lát, þá er sá að ili sem ekki er
skráð ur fyr ir eign un um í vond um
mál um því í ó vígðri sam búð gilda
ekki sömu regl ur og ef um hjón
væri að ræða. Helm inga skipta­
rétt ur gild ir t.d. ekki. Þá er eng in
erfða rétt ur á milli sam búð ar fólks.
Ekki rétt ur til setu í ó skiptu búi
og eng in gagn kvæm fram færslu­
skylda. Þá gilda ekki regl ur sem
tak marka heim ild ann ars maka til
að selja eða veð setja eign ir sem
not að ar eru fyr ir heim ili fjöl skyld­
un ar,“ sagði Þóra Krist ín.
Hún seg ir að það sé mjög þarft
að koma af stað um ræðu um þessi
mál því að það get ur oft á tíð um
ver ið mjög erfitt fyr ir fólk að búa
við þetta ó ör yggi og að mak inn,
sem all ar eign ir eru skráð ar á, geri
sér einnig grein fyr ir því að það
skap ar ó ör yggi að búa í ó vígðri
sam búð.
þsk