Skessuhorn - 05.11.2008, Blaðsíða 16

16 MIÐVIKUDAGUR 5. NÓVEMBER
Á síð ustu vik um hafa dun ið yfir okk ur Ís­
lend inga dap ur leg ar frétt ir ­ tíð indi sem fáa
hefði grun að fyr ir nokkrum mán uð um að
biðu okk ar. Hvert á fall ið hef ur rek ið ann að
á stutt um tíma og eðli legt að fólki sé brugð ið
við svo slæm ar frétt ir af fjár mála kerfi lands­
ins. Ofan á það hafa bæst ó trú leg ar frétt ir af
við brögð um breskra stjórn valda, rík is stjórn­
ar þjóð ar, sem við höf um talið til okk ar vina­
þjóða og Ís lend ing ar hafa í lang an tíma átt
mik il og fjöl breytt sam skipti við.
Okk ar þjóð er í vanda, lands menn eru í
á falli, þjóð arstolt ið og í mynd lands ins hef ur
beð ið hnekki. En við meg um ekki láta bug­
ast og nú er mik il vægt að bregð ast við af yf ir­
veg un og skyn semi. Í svona stöðu bíða alltaf
fjöl mörg tæki færi og nýir mögu leik ar. Vanda­
mál in sem við horf umst í augu við eru auð­
vit að risa vax in á okk ar mæli kvarða þeg ar þrír
stærstu bank ar lands ins fara á hlið ina, en við
meg um held ur ekki gleyma því, í um fjöll un
um þessi mál hér inn an lands, að við erum
hluti af al þjóða fjár mála kerf inu og krepp an í
fjár mála kerfi heims ins hitt ir okk ur mjög hart
fyr ir.
En nú er það skyn sem in og rósem in sem
skipt ir mestu máli og að all ir að il ar taki sam­
eig in lega á mál um til að lág marka skað ann,
sem við verð um fyr ir og hefja eins fljótt og
unnt er upp bygg ing ar starf að nýju. Þar ber­
um við stjórn mála menn irn ir mikla á byrgð,
við eig um að vera í far ar broddi og hvetja til
sam stöðu, efla bjart sýni og grípa til þeirr­
ar að gerða sem þörf er á, jafn vel þó að sárs­
auka mikl ar geti ver ið um skamma hríð. Sam­
staða þarf að nást með sveit ar stjórn um, að il­
um vinnu mark að ar ins og heim il un um í land­
inu. Við verð um öll að gera okk ur raunsanna
grein fyr ir á stand inu, en meg um ekki missa
sjón ar á góð um kost um í stöð unni. Ein­
hvers stað ar seg ir að þeg ar einn gluggi lok­
ast opn ist hurð ann ars stað ar. Þetta verð um
við á vallt að hafa hug fast. Við verð um að leita
leiða til að tryggja fram tíð ís lenskr ar þjóð ar
og þá meina ég allra leiða.
Við búum að því núna hvað und ir stöð­
ur okk ar sam fé lags eru í raun traust ar. Nú
kem ur sér vel að hafa náð því á und an förn­
um árum að greiða upp nán ast all ar skuld­
ir rík is sjóðs. Nú kem ur sér vel að hafa byggt
upp inn viði sam fé lags ins eins og gert hef ur
ver ið á und an förn um árum. Nú kem ur sér
til dæm is vel, sú á hersla sem rík is stjórn in og
Sjálf stæð is flokk ur inn hafa lagt á mennta mál­
in og þær fram far ir sem þar hafa orð ið með
nýj um mennta stofn un um og öfl ugra vís inda­
sam fé lagi. Ný lega var ég við stödd vígslu nýs
mennta skóla í Borg ar byggð. Þar var mik­
ið lof bor ið á mennta mála ráð herra og rík­
is stjórn ina fyr ir stuðn ing við upp bygg ingu
á svæð inu. Sam fé lag ið á Vest ur landi hef ur
styrkst mik ið með nýj um og öfl ug um skóla­
stofn un um, bæði fram halds skól um og há­
skól um. Marg feld is á hrif slíkr ar upp bygg ing­
ar eru mik il og skila sér í rík um mæli út í sam­
fé lag ið. Þetta allt þurf um við að standa vörð
um nú þeg ar hag ur okk ar þreng ist um sinn.
Í mennt un þjóð ar inn ar er einn mesti auð ur­
inn fólg inn. Þar mun um við finna und ir stöð­
ur fyr ir nýja sókn og með nýt ingu þeirra auð­
linda sem land ið okk ar býr yfir og við eig um
að halda á fram að nýta af virð ingu og skyn­
semi.
Her dís Þórð ar dótt ir
(Grein in birt ist hér tölu vert stytt.
Hana er að finna í fullri lengd á www.
skessuhorn.is).
Vet ur inn get ur ver ið fal leg­
ur, fjöll in hvít og birt an ein­
stök þeg ar sól in er lágt á lofti,
skugg arn ir og lín urn ar í lands­
lag inu eru skýr ar og hrein ar.
Hvar er þá fal legra en hér á Vest ur landi?
Menn ing ar ráð hélt í haust ráð stefnu um
menn ingu og lands lag, en þar kom m.a.
fram að við meg um ekki glata því að geta
les ið í land ið, um gengni okk ar um nátt­
úr una og menn ing ar arf inn skipt ir af skap­
lega miklu máli. Erfitt get ur reynst að bæta
þar sem geng ið hef ur ver ið of nærri nátt úr­
unni, til dæm is hér á Vest ur landi er unnt að
nefna mal ar nám í fjalls hlíð um eða í ár far vegi.
Menn ing ar lands lag í mín um huga er hæfi­
lega beitt land þar sem búfé kind ur og hest ar
prýða lands lags mynd ina. Bæ irn ir hafa fal leg­
an heild ar svip og sam ræm ing húsa tek ur mið
af land inu. Það skipt ir máli hvern ig byggt er í
lands lagi og hvern ig nýj ar bygg ing ar falla við
þær eldri. Bygg ing ar arf inn er vert að virða og
skrá setja.
Oft eru elstu bygg ing arn ar djásn stað anna
til dæm is á Hvann eyri og í Stykk is hólmi, svo
ein hver dæmi séu nefnd.
En mig lang ar til þess að vekja at hygli á
nýrri bygg ingu sem ég tel menn ing ar djásn
Borg ar ness og það kæmi mér ekki á ó vart
að þessi bygg ing ætti eft ir að fá hönn un ar­
verð laun fyr ir arki tektúr, en þarna á ég við
Mennta skól ann í Borg ar nesi. Mennta skól­
inn er nú full byggð ur og hann er dæmi um
bygg ingu sem er afar til lit söm við lands lag ið
þar sem hún stend ur. Bygg ing in er hugs uð til
langr ar fram tíð ar, hún er hóg vær þrátt fyr ir að
vera mjög stór, hún er klass ísk og verð ur ef­
laust stolt Borg nes inga í fram tíð inni. Að inn­
an er bygg ing in einnig þannig að hver gluggi
er nán ast lista verk og vand að hef ur ver ið til
allra hluta. Það hlýt ur að vera gam an að vera
starfs mað ur og nem andi í þessu húsi. En það
er einmitt mjög mik il vægt að um hverfi nem­
enda úti og inni sé skap andi. Hér ætti auð vit­
að einnig að kenna ný sköp un og list ir.
Bygg ing arn ar sem standa fyr ir fram an
Land náms setr ið í Borg ar nesi eru hins veg­
ar and stæða þess ar ar hugs un ar, þær loka fyr­
ir út sýn ið yfir Brák ar sund ið, þær taka ekk ert
til lit til ný upp gerðr ar bygg ing ar sem teikn­
uð er af Guð jóni Sam ú els syni, eða Land­
náms set urs ins og mögu leika þess til þess að
stækka. Ég vil kalla þetta skipu lags slys. En
gott skipu lag og arki tektúr sem far ið er eft­
ir, er gulls í gildi.
Á ráð stefnu Menn ing ar ráðs Vest ur lands
og Há skól ans á Bif röst í haust var rætt um
bygg ing ar arf inn og um gæði og verð mæti
góðs skipu lags. Kynnt var hvern ig unn ið var
mark visst að vernd un húsa í Stykk is hólmi og
hvern ig tókst að þróa skipu lag gamla bæj ar ins
og vernda menn ing ar verð mæti hans.
Á Akra nesi er ver ið að gera mörg um göml­
um hús um til góða. Á ber andi eru fal leg göm­
ul stein hús sem ver ið er að færa í fyrra horf.
Þetta er líka bráðsmit andi og þeg ar fólk sér
þess ar fal legu bygg ing ar sjá all ir hver mik il
menn ing ar verð mæti skap ast með þessu á taki
ein stak ling anna.
Nú standa yfir Vöku dag ar, menn ing ar­
og lista há tíð á Akra nesi. Há tíð in var opn uð
í Haf bjarg ar húsi á Breið inni, stórri skemmu
sem nú hef ur ver ið tek in í notk un sem menn­
ing ar hús. Hér gæti dafn að lista klasi Vest ur­
lands í góðu ná býli við þá starf semi sem teng­
ist sjón um og er til stað ar á svæð inu. Þessi
að staða á svæð inu verð ur nýtt og spenn andi
verk efni bæj ar fé lags ins.
Skamm deg ið er ein stak ur tími til þess að
vinna að nýj um verk efn um. Þá er rétti tím­
inn til þess að skipu leggja menn ing ar verk efni
fyr ir kom andi ár
Menn ing ar ráð Vest ur lands hef ur ný ver­
ið aug lýst styrk veit ing ar fyr ir næsta ár. Far­
ið inn á heima síðu menn ing ar ráðs, www.
menningarviti.is. Þar er hægt að sækja um
styrki og fá nán ari upp lýs ing ar um flest það
er varð ar menn ing ar styrk ina.
El ísa bet Har alds dótt ir
Merk is hús og ­mann virki
Á heima síðu Borg ar byggð­
ar var ný lega vak in at hygli á frið­
uð um hús um á Vest ur landi. Flest
þeirra eru í hópi kirkna enda gilda
um þær sér stak ar frið un ar regl­
ur. En fleiri mann virki eru merki­
leg. Með reglu bundn um hætti er
vert að vekja at hygli á mann virkja­
arfi byggð anna og þeirri sögu sem í
hon um ligg ur. Frið un húsa og ann­
arra mann virkja er ekki að eins hlut­
verk val inna eft ir lits að ila. Væn leg­
ast er að sem flest ir gefi henni gaum
og leggi henni lið. Hús og önn ur
mann virki eru hins veg ar svo snar
þátt ur í dag legu um hverfi okk ar að
at hygl in gagn vart mörg um þeirra
slævist gjarn an og þau hverfa inn í
hvunndag inn.
Ald ur inn einn dug ir sjaldn ast
sem rök fyr ir frið un og varð veislu.
Öll mann virki eld ast en saga þeirra
er aft ur á móti mis merk. Það er
hún sem mál inu skipt ir ­ sér staða
frá sjón ar hóli at vinnu­, verk hátta­
og per són u sögu, stað setn ing ar, fag­
ur fræði og ým issa ann arra at riða
sem ekki er auð velt að mæla með
sama kvarða og ald ur, eins og dæm­
in sanna.
Ég er frá leitt kunn áttu mað ur um
mann virkja­ og húsa gerð ar list; hef
þó gam an af því að velta henni fyr­
ir mér með sýn út um bíl glugg ann.
Haf ið þið til dæm is hugs að út í það
hvað mætti telja merki legt og/eða
ein kenn andi fyr ir Borg ar fjarð ar­
hér að í þessu efni? (Ann arra hér aða
les end ur geta skoð að sín byggð ar­
lög frá sama sjón ar horni). Ég nefni
hér nokk ur dæmi af full kominni til­
vilj un og við tak mark að rými grein­
ar inn ar:
Á Ytri­Skelja brekku stend ur
enn full trúi all margra borg fir skra
bæj ar húsa frá byrj un síð ustu ald­
ar: ein­ eða tví lyftra timb ur húsa á
stein gerð um grunni. Ann ar full­
trúi þeirra, Þing ness bær inn, er í
geymslu góðra manna. Full trúa í
hópi elstu stein húsa lands ins höf um
við í Sveina tungu og á Hvíta nesi.
Merki legt er líka Galt ar holts hús ið
gamla sem Stef án smið ur á Litlu­
brekku Ó lafs son og hans fólk fluttu
vest ur á Mýr ar og end ur byggði þar
snot ur lega. Hús ið átti sér hlið stæðu
víð ar í hér aði, m.a. í Norð tungu, er
mér sagt. Á Arn bjarg ar læk í Þver­
ár hlíð stend ur í búð ar hús frá 1923
sem er fá gætt á lands vísu að efni,
formi og sögu.
Á Hvann eyri er ekk ert minna en
ein stakt húsa safn frum kvöðla inn­
lendr ar bygg ing ar list ar á heima­
stjórn ar tím an um, þeirra Rögn vald­
ar Ó lafs son ar og Guð jóns Sam ú els­
son ar, en auk þess stein fjós frá alda­
mót un um 1900. Jarð ar hús in á Læk
í Leir ár sveit eru dæmi um nú tíma­
væð ingu skipu lags bygg inga í sveit­
um frá því fyr ir miðja síð ustu öld
en eldri og ein kenn andi eru einnig
úti hús in á Arn bjarg ar læk. Raun ar
er úti húsa arf ur inn al deil is sér stakt
við fangs efni sem alltof fáir hafa
gef ið gaum. Úr því verð ur að bæta.
Stend ur enn og í notk un borg fir skt
úti hús úr torfi og grjóti?
Í Reyk holti hef ur eldri og yngri
stað ar hús um ver ið bjarg að og reist
kirkja sem er hér aðsprýði en ég er
ekki viss um að nógu marg ir vanda­
laus ir hafi skoð að Fljótstungu­
rétt sem sögu merkt mann virki. Í
Ferju koti er enn boð ið í ein stakt
hefð ar hús frá lið inni öld. Má þá
muna hér aðs djá snið Hvít ár brú, án
þess að gleymt sé Hvít ár brúnni við
Barna foss, eða brúnni maka lausu
á Þverá (Örn ólfs dalsá) við Norð­
tungu. Mér tjá kunn ug ir að hún
muni vera elst uppi hang andi brúa
á Ís landi; 110 ára. Má þá í leið inni
minna á bæði Brekku rétt í Norð ur­
ár dal og Þing hóls rétt við Gljúfurá;
báð ar sér stakr ar skoð un ar virði
eins og fleiri forn ar rétt ir hér aðs­
ins. Dap ur legt er hins veg ar að sjá
gró ið kenni leiti Bif rast ar, Kringl­
una góðu, og Mjólk ur sam lags hús­
ið gamla í Borg ar nesi um kringd og
að þrengd svipsmá um og frá hrind­
andi steypuköss um, þótt nota drjúg­
ir kunni að vera inn vort is.
Í Borg ar nesi má líka lesa langa og
merki lega byggð ar sögu úr mörg­
um hinna sund ur leitu mann virkja
sem þar standa ým ist við fjöru borð
elleg ar á kletta koll um; allt frá versl­
un ar hús um bernsku ára kaup stað ar­
ins til iðn að ar tím ans og fjör brota
úr vinnslu iðn að ar borg firsks land­
bún að ar. Þá er hvíld að horfa heim
til Borg ar og sjá hversu nota lega
mann virk in þar marka sig og merka
sögu stað ar ins í stór brotnu nær­
lands lag inu ...
Nefna mætti fleiri dæmi, en þetta
er að eins mjög til vilj ana kennd upp­
taln ing til þess gerð að vekja at hygli
á og hugs un um við fangs efn ið. Það
teng ist menn ingu hér aðs ins, upp­
lif un okk ar og skiln ingi á dag legu
um hverfi. Við fangs efn ið varð ar
einnig vax andi þjón ustu hér aðs búa
við ferða menn. Svei mér ef það get­
ur ekki líka styrkt hér aðs metn að­
inn. Loks er við fangs efn ið til val ið
til af þrey ing ar og um ræðu þar sem
tveir eða fleiri koma sam an.
Bjarni Guð munds son
/Ljósm. mm
Pennagrein
Fljótstungu rétt í Borg ar firði mun vera elsta hlaðna stein rétt lands ins sem enn er
í notk un.
Gamla Reyk holts kirkja hef ur nú ver ið
end ur gerð inn an sem utan og er með
fal legri mann virkj um.
„Í Borg ar nesi má líka lesa langa og
merki lega byggð ar sögu úr mörg um
hinna sund ur leitu mann virkja sem þar
standa ým ist við fjöru borð elleg ar á
kletta koll um.“
Gamla Skemm an á Hvann eyri sem nú
er unn ið við að end ur byggja.
Í búð ar hús ið
á Hreða vatni
í Norð ur ár­
dal.
Pennagrein Pennagrein
Í gegn um vand ann með
raun sæi og von
Ný verk efni í nýju um hverfi