Skessuhorn - 31.10.2012, Blaðsíða 28

28 MIÐVIKUDAGUR 31. OKTÓBER 2012
Næst kom andi föstu dag verð ur
hald ið upp á 20 ára af mæli háls­ og
bak deild ar St. Franciskusspítalans
í Stykk is hólmi, sem nú er hluti af
Heil brigð is stofn un Vest ur lands. Í
til efni af mæl is ins leit blaða mað ur
Skessu horns í heim sókn á sjúkra­
hús ið og ræddi við nokkra starfs­
menn deild ar inn ar, þau Jós ep
Blön dal yf ir lækni sjúkra sviðs spít­
al ans, Lucia de Kor te sjúkra þjálf­
ara, Hrefnu Frí manns dótt ur nú­
ver andi yf ir sjúkra þjálf ara, Haf dísi
Bjarna dótt ur líf einda fræð ing á samt
Lárusi Ást mari Hann essyni for seta
bæj ar stjórn ar og for manni af mælis­
nefnd ar bak deild ar inn ar. Rætt var
um stofn un deild ar inn ar, að ferða­
fræði og ým is legt fleira við teymið
sem stýr ir starf sem inni, en teym is­
vinna er einmitt eitt af sér ein kenn­
um starf sem inn ar.
Að er lendri fyr ir mynd
Háls­ og bak deild in hóf starf semi
haust ið 1992 og helstu upp hafs­
menn henn ar voru þau Jós ep og
Lucia. Frá því að starf sem in hófst
hafa yfir 4000 ein stak ling ar feng ið
með ferð á deild inni. Fyr ir mynd ir
deild ar inn ar voru um fram allt sótt­
ar til skóla James Cyri ax í London
og til San Francisco Spine Institu­
te, en á þeirri stofn un hafði fag­
fólk á ní unda ára tugn um þró að
að ferð ir, þar sem tvinn að ar voru
sam an fræði grein ar og sett ar sam­
an í fjöl fag legt svo kall að „Back
Programme.“ Sam ráð var haft við
Banda ríkja menn ina, ekki hvað síst
Jef frey Saal, sem reynd ist afar hjálp­
leg ur, og fyrst í stað var pró gramm
hans og hans sam starfs fólks not að
meira eða minna hrátt, en á þeim
tutt ugu árum sem síð an eru lið in
hef ur fagteymi deild ar inn ar þró að
að ferð irn ar á fram og bætt við eft­
ir því sem rann sókn ir hafa leitt til
fram fara, en þær hafa ver ið örar á
þessu sviði und an farna tvo ára tugi.
Grunn ur inn er þó enn sá sami.
Þurft að berj ast með
kjafti og klóm
Þau Lucia og Jós ep fóru bæði utan
til að kynna sér að ferð irn ar nán ar og
fag fólk teym is ins hef ur reynd ar lagt
mikla á herslu á að fylgj ast vel með
þró un inni, sækja nám skeið og ráð­
stefn ur og eiga sam starf við rækt­
end ur svip aðr ar starf semi er lend is.
Reynd ar hafa mál þró ast þannig að
deild in í Stykk is hólmi er enn starf­
rækt en deild in í San Francisco hef­
ur ver ið lögð nið ur í sinni upp haf­
legu mynd þar sem með höndl un­
in þar var háð trygg inga fé lög un um
og þeirra á kvörð un um. Þarna skil­
ur á milli þess kerf is sem hér á landi
hef ur þró ast og kerf is ins í Banda­
ríkj un um þar sem trygg inga fé lög­
in ráða miklu varð andi heil brigð is­
kerfi. Í upp hafi var hug mynd in að
deild in yrði viða meiri og tæki við
sjúk ling um með fleiri mein en bak­
veiki. Fljót lega varð þó ljóst að best
væri að beita kröft un um í að með­
höndla háls­ og bak sjúk linga. Þetta
var árið 1992 en það má segja að
síð an 1996 hafi nýt ing in á deild inni
ver ið um og yfir 100%.
Sú að ferð ar fræði sem not uð er
í Hólm in um og víða um heim er
sí fellt að verða við ur kennd ari og
rann sókn ir hafa stutt vel við á fram­
hald andi notk un og þró un á þess ari
að ferða fræði. Deild Franciskusspít­
ala er fyrsta sinn ar teg und ar í Evr­
ópu.
Stans laus vinna
End ur hæf ing ar deild sjúkra húss ins
er fimm daga deild og sjúk ling ar eru
lagð ir inn og eru alla daga í Stykk­
is hólmi og ein beita sér að með ferð
sinni en fara síð an heim um helg­
ar. Al geng ast er að sjúk ling arn ir séu
tvær vik ur í með höndl un. Sjúk ling­
ar koma með til vís un frá lækni og
fara í skoð un og grein ingu hjá Jós ep
sem met ur hvort við kom andi hafi
gagn af því að leggj ast inn. „Hver
ein stak ling ur fer yf ir leitt tvisvar á
dag til sjúkra þjálf ara til að gera og
læra æf ing ar sem gagn ast við kom­
andi, auk þess sem hann sæk ir fyr­
ir lestra, slök un og æf ing ar í vatni.
Meg in á hersla er lögð á virka þátt­
töku sjúk lings ins sjálfs og mik il vægi
þess að æf inga prógram mið og ráð­
legg ing arn ar séu í fullu gildi eft­
ir að við kom andi hef ur út skrif ast.
Stunda tafla sjúk ling anna er því þétt
skip uð all an dag inn auk göngut­
úra á milli eða eft ir að með höndl­
un lýk ur hvern dag.
Mik il væg ur þátt ur með höndl un­
ar inn ar er að sjúk ling ur inn dvel­
ur á staðn um og get ur ein beitt sér
að vanda sín um. Það er þó einnig
mik il vægt að fara heim um helg ar
og velta fyr ir sér stöð unni og yf ir­
færa lær dóm inn á dag legt líf í þeim
raun veru leika sem blas ir við fólki.
Eft ir þá fræðslu sem átt hef ur sér
stað er nauð syn legt að huga vel að
því hvern ig sjúk ling arn ir hafa beitt
lík ama sín um við sín dag legu störf
og hvað er til bóta í því. Oft er ein­
fald lega um á vana að ræða í lík ams­
beit ingu og ekki endi lega erfitt að
leið rétta það,“ seg ir Jós ep.
Sjúk ling ar á nægð ir með
upp lýs inga flæði
Fræðsla er einnig stór hluti með­
ferð ar inn ar í Stykk is hólmi. „Sjúk­
ling ar deild ar inn ar fá mikla fræðslu
um á stand sitt og með ferð ina á
með an henni stend ur. Hver er
á stæða bak verkj anna, hvaða ógn ir
fel ast í þeim og hvern ig á að halda
þeim í skefj um og lifa með þeim.
Hluti fræðsl unn ar er mann fræði og
þró un og rann sókn ir í þess um mál­
um,“ seg ir Jós ep.
„Það er mik il fræðsla sam hliða
æf ing um, því sjúk ling arn ir þurfa að
vita af hverju þeir gera þær því ann­
ars eru minni lík ur á því að menn
haldi þeim á fram. Við sjúkra þjálf­
ar arn ir fræð um skjól stæð inga um
hvað við höld um að sé að og hvað
þeir geti gert sjálf ir til að hjálpa til.
Við erum stöðugt að fræða sjúk­
ling inn því þetta er mað ur á mann
með ferð. Við hitt um skjól stæð inga
okk ar tvisvar á dag,“ seg ir Lucia.
Hrefna Frí manns dótt ir seg ir að
hverj um sjúk lingi sé mætt þar sem
hann er þeg ar með ferð hefst og
hvaða æf ing um hann þurfi að byrja
á. Lár us for mað ur af mælis nefnd­
ar bæt ir hér við: „Það hef ur gríð­
ar lega mik ill massi af þekk ingu og
fag kunn áttu mynd ast í kring um
starf ið hérna á deild inni.“
Upp lýs inga flæði til sjúk linga er
mjög mik ið og er mik il á nægja með­
al sjúk linga með það. „Við gerð um
út tekt á starf sem inni fyr ir nokkrum
árum og kom í ljós að fólk var mjög
á nægt með fræðsl una sem það fær.
Jafn vel þó fólki batni ekki á með an
á dvöl stend ur. Margt af fólk inu er
með 10­15 ára vanda mála sögu og
horf ur á full um bata því tak mark­
að ar. Þrátt fyr ir það hafa all ir lýst
yfir mik illi á nægju með þá fræðslu
sem veitt er. Ótti og kvíði eru sterk­
ur þátt ur í öll um verkja vanda mál­
um en ef fólk fær grein ar góð ar út­
skýr ing ar dreg ur mik ið úr þeim
hluta,“ seg ir Jós ep.
Mik il teym is vinna
Sam vinna starfs manna deild ar inn­
ar spil ar stórt hlut verk í starf sem­
inni. „Aðal ein kenni þess ar ar vinnu
er að all ar á kvarð an ir eru tekn ar á
teym is grund velli. Við hitt umst öll
tvisvar í viku þar sem við för um
sam an í gegn um mál allra sjúk linga.
Hver sjúk ling ur hef ur einn sjúkra­
þjálf ara sem fylg ir hon um í gegn­
um alla með ferð ina. Þessi teym­
is vinna hef ur virk að mjög vel og
við lær um mik ið hvort af öðru. Ég
læri af þeim og þau af mér og svo
fram veg is. Sjúkra þjálf ar arn ir eru
með mis mun andi á hersl ur og eitt
af því sem ger ir styrk okk ar mik­
inn er hvað sjúkra þjálf ar arn ir okk­
ar eru með fjöl breytta mennt un og
reynslu.
Smæð deild ar inn ar er líka mik­
ill kost ur og í á ætl un um hjá ráðu­
neyt inu um fram tíð deild ar inn ar og
hvað sé hyggi legt að stækka þessa
deild mik ið höf um við hald ið okk­
ur við 18 sjúk linga í með ferð í einu,
en nú erum við með 12. Hærra för­
um við ekki, því á með an við erum
með svona fáa er auð velt að halda
utan um alla starf sem ina og hún
verð ur sveigj an legri. Síð ast þeg­
ar var talið vor um við með um 260
á biðlista eft ir með ferð og það er
ann að eins á biðlista eft ir að hljóta
mat hjá mér. Ef sjúk ling ur pant ar
tíma hjá mér án for gangs, fær við­
kom andi tíma eft ir um það bil ár,“
seg ir Jós ep og bæt ir við: „Haust ið
2008 var ég á fundi í ráðu neyt inu
þar sem mér var sagt að ráðu neyt is­
fólk hefði dá læti á þess ari starf semi
og vildi stækka deild ina, bæta við
lækni og sjúkra þjálf ur um og fleira í
þeim dúr.Við brost um breitt þang­
að til 6. októ ber sama ár. Ráðu­
neyt ið hef ur ver ið mjög já kvætt og
það er frá bært að finna all an þann
stuðn ing sem hef ur kom ið það an,“
seg ir Jós ep.
Vanda mál í vel meg un
„Eins og áður hef ur kom ið fram
geng ur starf sem in á sjúkra hús inu
mik ið út á að sjúk ling ar styrki sig
og læri að beita sér rétt og lifa með
þeim veik ind um sem hrjá þá og að
efla sig gagn vart þeim. Það er ver­
ið að setja á byrgð á sjúk ling ana og
þeim sagt; „ þetta er þinn lík ami og
þú get ur gert þetta til þess að þér
líði bet ur.“ Ég hef set ið nokkra fyr­
ir lestra hérna og það er gam an að
sjá hvern ig þetta hef ur þró ast þeg­
ar tek ið er fast ar á svona stoð kerf­
is vanda mál um. Hér áður fyrr voru
kon ur til dæm is bogn ar yfir síld­
ar tunn um dög um sam an,“ seg­
ir Lár us Hann es son. Lucia bæt ir
við í þessu sam hengi: „Fólk þurfti
bara að lifa með bak veik ind um sín­
um áður fyrr. Það er al geng sjón að
sjá gam alt fólk á mynd um sem var
mjög bog ið og það voru fáir sem
ekki höfðu feng ið bak verki á lífs­
leið inni sök um erf ið is vinnu.“
Mik il væg fyr ir bæ inn
Lár us Hann es son hef ur orð ið var
við mik inn vel vilja fólks gagn vart
háls­ og bak deild inni víðs veg ar um
land ið. „Ég hef hitt fólk út um allt
land og þeg ar það kem ur upp að
mað ur sé frá Stykk is hólmi, þá kem ur
fram að fólk ið hafi ver ið hér á bak­
deild inni til að fá bót meina sinna.
Þá heyr ir mað ur hvað það er lát­
ið vel að starf sem inni og hvað hún
hef ur hjálp að mörg um. Ein kona
sem ég ræddi við gerð ist svo djörf
að segja að vera henn ar hér á deild­
inni hafi bjarg að lífi henn ar. Ég vil
líka segja að sem bæj ar búi, þá hef ur
þessi starf semi ver ið svaka lega mik­
il væg fyr ir bæ inn sem vinnu stað ur.
Það eru ekki endi lega þessi hefð­
bundnu bæj ar störf sem eru unn in á
bak deild inni og það væri erfitt fyr ir
starf semi sjúkra húss ins ef bak deild­
ar inn ar hefði ekki not ið við. Ég held
að það skipti líka miklu máli að þessi
starf semi sé ekki í þétt býl inu á suð­
vest ur horn inu. Það gæti ver ið ó dýr­
ara að sjúk ling ar þyrftu ekki að gista,
en það er á kveð inn hluti með ferð­
ar inn ar að fólk kúp li sig út úr sínu
eðli lega um hverfi og ein beiti sér að
með ferð inni. Að halda til með hópi
sem er að fást við sama við fangs efni
og að finna sam kennd hjálp ar mik­
ið. Þeg ar þú ert að reyna að ná tök­
um á ein hverju er gott að þú sért
ekki einn að fást við þetta. Að stæð ur
hérna eru líka það góð ar og af slapp­
að ar auk sund laug ar og potta. Bæj­
ar bú ar hafa líka sýnt deild inni mik­
inn stuðn ing og hún er á kveð ið stolt
bæj ar ins,“ seg ir Lár us.
Hafa með höndl að yfir fjög ur þús und sjúk linga
Rætt við starfs menn háls- og bak deild ar Heil brigð is stofn un ar Vest ur lands í Stykk is hólmi
sem fagn ar 20 ára af mæli á föstu dag inn
Hrefna Frí manns dótt ir, Jós ep Blön dal, Lucia de Kor te starfs fólk háls og bak deild ar á samt Lárusi Hann essyni for manni af mælis nefnd ar. Á mynd ina vant ar Haf dísi
Bjarna dótt ir sem einnig er rætt við í við tal inu.