Þjóðlíf - 01.04.1990, Síða 53

VÍSINDI
UMSJÓN: HÁLFDAN HÁLFDANARSON OG
ÞURÍÐUR ÞORBJARNARDÓTTIR
Vökvahemlar á
reidhjól
Áhugasamir hjólreiðamenn
geta nú aukið tæknivæðingu
reiðskjóta sinna með nýrri
gerð hemla.
Hemlakerfið er strokkur
með bullu og himnu sem er
áþekk því sem notað er í ýms-
um flugvélum. Himnan er
sterk, sveigjanleg og vökva-
held, jafnvel undir miklum
þrýstingi. Hún er þéttir milli
bullunnar og strokksins.
Bullan þrýstir á hemlakloss-
ana með sexhyrndum fleini og
hemlaklossarnir að framan eru
Svælum þau, brælum þau, steikjum þau
aftan við gaffalinn og því tekur
hann á sig meginhluta átaksins
þegar hemlað er, en ekki þol-
inmóðurinn (boltinn gegnum
framgjörðina) sem er talsvert
veikbyggðari. Vökvahemlarn-
ir eru ennfremur léttbyggðari
en hefðbundið hemlakerfi.
Uppfinningamaðurinn hefur
nú selt einkaleyfi sitt til fyrir-
tækis í Kaliforníu í Bandaríkj-
unum.
Hemlun með vökvahcmlun krefstmun minna átaks, þáþarf sjaldnar að
stilla og þeir eru í alla staði öruggari en eldri gerðir hemla.
Vitaskuldir
Það tekur sameind aðeins
billjónasta hluta úr sek-
úndu að myndast og hún er
jafnfljót að sundrast. Þrátt
fyrir það má fylgjast ná-
kvæmlega með sundrun
t.d. natríumjoðsameindar.
Það er gert með hjálp leys-
igeislatækni.
★
Híbýli eru oft mengaðri en
umhverfið úti fyrir. í loft-
inu eru m.a. köfnunarefn-
isoxíð, radon, ryk og
reykagnir sem eru einkum
skaðleg fyrir börn. Það er
þó engin ástæða til að fyll-
ast örvinglan. Vandann má
leysa með því að opna
glugga og lofta út.
★
Neðst í háum trjám er
mörg hundruð kílóa þrýst-
ingur á fersentímetra.
Hann er nauðsynlegur til
að knýja burð vökvasúl-
unnar upp tréð, frá rótum
til krónu. í sumum trjám
berst vökvi upp trjástofn-
inn með 4,5 km hraða á
klst.
★
Meindýr láta í minni pokann
fyrir miklum hita.
Meindýraeyðir í Kaliforníu í
Bandaríkjunum hefur tekið
upp nýja aðferð til að eyða
meindýrum í húsum. Hann
færir sér í nyt þá staðreynd að
mörg þeirra þola ekki hita um-
fram tiltekið hitastig og hitar
einfaldlega híbýli upp og eyðir
meindýraflórunni þannig.
Hann hjúpar húsin með segl-
dúk, kemur fyrir própan-
brennurum og blásurum inni
og hitar loftið upp í u.þ.b.
66°C. Að fjórum stundum
liðnum hefur hver krókur og
kimi hitnað í um 50°C, sem er
hærri hiti en t.d. kakkalakkar,
maurar, flugur, mítiar, mölur
og termítar þola.
Meindýraeyðar hafa alllengi
búið yfir þeirri vitneskju að
nota má tiltölulega vægan hita
til að útrýma skordýrum en
hingað til hafa þeir látið sig
hafa það að útrýma meindýr-
um með því að úða hvers kyns
skordýraeyðum, misjafnlega
hollum fyrir menn.
Kakkalakkar þola mun
meiri geislun en menn en þeir
deyja í hita sem er fullfrísku
fólki vel bærilegur. Skýringin
er sú að kakkalakkarnir geta
ekki stýrt líkamshita sínum á
sama hátt og mannslíkaminn
sem einfaldlega svitnar og
kólnar og heldur lífi, en
kakkalakkinn deyr.
Skaðlausir
kæliskápar
Uppfinningamenn í Lundún-
um staðhæfa að þeir hafi hann-
að nýja gerð kæliskápa sem
ekki þurfi ósoneyðandi klór-
flúorsambönd, t.d. freon, á
kælikerfið. Þess í stað nota
þeir própan, ódýrt og óskað-
legt efni sem fyrir er í náttúr-
unni og veldur því engum um-
hverfisskaða (er umhollt). Því
er haldið fram að própanið sé
jafngott eða betra kæliefni en
klórflúorsamböndin og kæli-
skápar með því þarfnist minni
orku til kælingarinnar en eldri
gerðir.
Helsti vandinn samfara
notkun própans er hve eldfimt
það er. Hugvitsmennirnir
segja að lítil sem engin hætta sé
á sprengingu þótt kvikni í
skápunum þar eð svo lítið
magn própans þurfi á kæli-
kerfið. Hin nýja gerð ísskápa
er í engu frábrugðin eldri gerð-
um ef kælikerfið er undanskil-
ið.
Vitaskuldir
Snúrulausar borvélar og
órispanlegt gler í gleraug-
um eru uppfindingar sem
eru beinar afleiðingar
tunglferða. Fyrsta snúru-
lausa borvélin var notuð til
sýnatöku á tunglinu og gler
í hjálmi tunglfaranna var
sérstaklega þunnt og hart.
★
íbúar í Pompej, sem hvarf
undir öskuflóð við eldgos
árið 79, borðuðu ekki val-
hnetur. Þeir notuðu hnetu-
hýðið til að lita ull og kjarn-
ann til hárlitunar.
★
ÞJÓÐLÍF 53