Þjóðlíf - 01.04.1990, Blaðsíða 59

VIÐSKIPTI
ALMENNINGSHLUTAFÉLAG
í SMÁSÖLUVERSLUN
Samvinnurekstur liðin tíð: Hlutafélag tekur við rekstri KRON—Hlutafélagsformið er betra í
áhœtturekstri með mikla fjárþörf segir Þröstur Ólafsson framkvœmdastjóri Miklagarðs hf
Samvinnurekstur á erfitt uppdráttar. I
vor hættir KRON rekstri og hlutafélagið
Mikligarður hf. yfirtekur allan verslun-
arrekstur Kaupfélags Reykjavíkur og ná-
grennis. Jafnhliða stendur yfir hlutafjár-
söfnun og markmiðið er að safna 250
milljónum í hlutafé fyrir 1. maí „í fyrsta
almenningshlutafélaginu sem stofnað er
um samásöluverslun á höfuðborgar-
svæðinu,““ eins og segir í dreifibréfi
framkvæmdastjóra, Þrastar Ólafssonar.
ndurskipulagning Miklagarðs hf. og
yfirtaka á verslunum KRON er liður
í baráttunni um matvöruverslun í höfuð-
borginni. Á síðustu misserum hafa Mikli-
garður og KRON farið halloka fyrir risan-
um á markaðnum, Hagkaupum. Verslun-
armiðstöðin Kringlan markaði þáttaskil
og samvinnumenn hafa ekki fundið rétta
mótleikinn.
Eitt og annað hefur verið reynt. KRON
og Kaupfélag Hafnafjarðar sameinuðust
áramótin 1987-1988. Á þeim tíma var
hernaðaráætlun samvinnumanna sú að
berjast við Hagkaup á tveim vígstöðvum.
Annars vegar að efla rekstur KRON,
hvorttveggja með sameiningu við Kaupfé-
lag Hafnafjarðar og útþenslu í Reykjavík.
KRON átti að einbeita sér að hverfisversl-
un og byggði þar á langri hefð. Hins vegar
var móðurskipið Mikligarður, stofnað
sem sameignarfélag árið 1983 af KRON,
með það hlutverk að reka stórmarkað við
Sund.
Um tíma virtust samvinnumenn standa
með pálmann í höndunum. Þegar sam-
keppnin harðnaði komu aftur á móti í ljós
takmarkanir samvinnuverslunar. Einn
veikleiki samvinnufélaga opinberaðist
þegar KRON keypti matvöruverslunina
Víði í Mjóddinni haustið 1986. Það var
gert til að tryggja hlutdeild í verslun
Breiðhyltinga, sem búa í fjölmennasta
íbúðahverfi borgarinnar. KRON varð að
taka lán fyrir kaupunum á meðan hlutafé-
lag hefði getað aukið hlutafé sitt til að
mæta auknum umsvifum.
Það er dýrt að taka lán og fjárfestingar
KRON gerðu félaginu erfitt um vik.
Reynt var að samþætta rekstur KRON-
verslana og Miklagarðs en árangur lét á sér
Þröstur Ólafsson framkvæmdastjóri. Fólki er
boðin þátttaka í hlutafélaginu gegn vöruaf-
slætti og sömuleiðis er höfðað til skattafrá-
dráttar og væntanlegra arðgreiðslna.
standa. Forráðamenn KRON og Mikla-
garðs þóttust sjá fram á verulega erfiðleika
ef ekki yrði gripið til róttækra aðgerða. Sú
stefna var tekin að gera grundvallarbreyt-
ingar á rekstrinum. Miklagarði var breytt
í hlutafélag árið 1989. KRON eignaðist
meirhluta hlutafjár eða 52 prósent, Sam-
band íslenskra samvinnufélaga var með 30
prósent og Kaupfélag Suðurnesja, Kaup-
félag Kjalarnesþings og Dráttarvélar hf.
voru hvert með 6 prósent.
— I áhættusömum rekstri með mikla
fjárþörf er hlutafélagsformið betra en
samvinnurekstur, segir Þröstur Ólafsson,
framkvæmdastjóri Miklagarðs og KRON
um stefnubreytinguna.
Hlutafé Miklagarðs hf. var ekki mikið
með tilliti til umfangs rekstursins, aðeins
15 milljónir króna.
I vetur var skrefið stigið til fulls og
stjórn KRON tilkynnti að hlutafélagið
Mikligarður tæki yfir verslunarrekstur
KRON, sem í framtíðinni yrði aðeins
eignarhaldsfélag með hlut í Miklagarði.
Jafnframt var hleypt af stokkunum hluta-
fjársöfnun. Vilyrði fékkst frá fram-
kvæmdastjórn Sambandsins um að það
legði fram 100 milljónir í hlutafé. Sam-
bandið vildi nota tækifærið og sameina
Miklagarð hf. verslunardeild SÍS en for-
ráðamenn KRON tóku það ekki í mál. Á
fundi í byrjun apríl féll framkvæmda-
stjórn Sambandsins frá sameiningarhug-
myndum en setti það skilyrði fyrir hluta-
fjárframlagi sínu að annað eins kæmi frá
öðrum eða nýjum hluthöfum Miklagarðs.
Forráðamenn Miklagarðs einbeita sér
að tveim hópum í hlutafjársöfnuninni. í
fyrsta lagi er leitað til almennings, þar af
eru 17 þúsund félagsmenn KRON, og við-
skiptavina. Fólki er boðin þátttaka í hluta-
félaginu gegn vöruafslætti og sömuleiðis
er höfðað til skattafrádráttar og væntan-
legra arðgreiðslna. í öðru lagi er reynt að
fá verkalýðsfélögin til að leggja fram hlut.
Lífeyrissjóðir verkalýðsfélaganna eru
margir hverjir digrir. Þar ber hæst Líf-
eyrissjóð verslunarmanna sem undanfarin
ár hefur keypt hlutabréf fyrir tugmilljónir
í fyrirtækjum eins og Flugleiðum, Fjár-
festingafélaginu og íslandsbanka.
Enn er ekki útséð um hlutafjárkaup
verkalýðsfélaga, hvort af þeim verður og
þá hversu mikið þau munu leggja fram.
— Við höfum sett dæmið upp þannig
að enginn einn aðili geti náð meirihluta í
Miklagarði hf. Við teljum það óeðlilegt og
ekki í samræmi við markmið, sem er að
Mikilgarður verði almenningshlutafélag,
segir Þröstur Ólafsson.
Á hinn bóginn er augljóst að KRON og
Sambandið verða afgerandi stærstir hlut-
hafa í Miklagarði hf. ásamt verkalýðsfé-
lögunum, ef þau slá til.
Samvinnufélög byggja á félagslegri
þátttöku, ólíkt hlutafélögum sem stofnuð
eru með fjárframlögum eiganda. Vagga
kaupfélaganna er í dreifbýlinu þar sem
bændur stofnuðu með sér samtök til að
færa verslunina inn í landið og heim í hér-
að. Elstu kaupfélögin voru stofnuð á síð-
ustu öld.
Á síðustu árum og áratugum hafa fé-
lagsleg viðhorf mátt láta í minni pokann
fyrir hörðum viðskiptasjónarmiðum og
samvinnuhreyfingin ekki farið varhluta af
þeirri þróun.
Mótleikur samvinnumanna á höfuð-
borgarsvæðinu er að stofna almennings-
hlutafélagið Miklagarð til að reka næst
stærstu samásöluverslunina í höfuðborg-
inni. Spurningin er bara hvort almenning-
ur sannfærist um ágæti framtaksins.
-pv
ÞJÓÐLÍF 59