Frjáls verslun - 01.02.2013, Side 24

24 FRJÁLS VERSLUN 2. 2013
pistiLL
Orðið hagvöxtur vekur blendnari til­finningar­hjá fólki en mörg önnur
hag fræðileg hugtök. Það er
auð vitað sérkennilegt þar sem
hagvöxtur gerir lítið annað en
að mæla framleiðniaukningu
í þjóð félaginu sem oftast er
undirstaða launahækkana og
almennrar velmegunar. Hag ­
vöxtur sýnir hvort þjóðarkakan
er að stækka eða minnka og
líklega er hægt að leyfa sér að
ætla að auðveldara sé að skipta
henni ef hún stækkar. Að segja
fyrir um og mæla hagvöxt getur
hins vegar verið vandasamt.
Þannig benti Davíð Oddsson,
fyrrverandi forsætisráðherra,
á fyrir skömmu að lengi vel
hefði ríkisstjórn hans staðið í
þeirri trú að hagvöxtur ársins
2004 hefði verið 4% og miðað
efnahagsstefnu sína við það.
Þegar upp var staðið reyndist
hagvöxturinn vera 8% sem hefði
vitaskuld kallað á allt önnur
viðbrögð ef ríkisstjórnin hefði
áttað sig á því á sínum tíma.
Enn­sjáum­við­að­erfitt­er­að­spá­
um hagvöxt og þá um leið stöðu
þjóðar búsins.
Lögun kreppunnar
Í kjölfar bankahrunsins 2008
drógust þjóðartekjur snögglega
saman sem krafðist mikils af
þeim sem halda utan um hag ­
stjórn í landinu. Síðar hefur
komið í ljós að samdrátturinn
í­upphafi­var­minni­en­menn­
héldu en landið ætlar hins vegar
að rísa hægar en menn vonuðu.
Í Peningamálum Seðlabankans
í nóvember síðastliðinum
kom fram að matið á fram ­
leiðslu tapinu frá hápunkti fyrir
kreppuna og fram til lág ­
punkts eftir hana gekk nánast
algerlega eftir. Spáð var að
tapið yrði 16,3% en reyndin
varð 16,7%. Það er dalurinn
sem­íslenskt­hagkerfi­þarf­að­
ganga í gegnum. Þar sem áfallið
beindist­að­bankakerfinu­en­ekki­
framleiðslugreinum landsins
vonuðu­margir­að­niðursveiflan­
yrði fremur V­laga en U­laga.
Þannig yrði lögun kreppunnar
viðráðanlegri í orðsins fyllstu
merkingu. Með öðrum orðum;
íslenska­hagkerfið­yrði­fljótt­
að jafna sig eftir kreppuna og
í samtali sem ritari þessarar
greinar átti við fulltrúa Alþjóða ­
gjaldeyrissjóðsins (AGS) vorið
2009 kom fram að þeir álitu að
svo yrði. Ísland hefði sterkar
útflutningsgreinar,­öfugt­við­
mörg þau lönd sem AGS hefur
orðið að styðja. Enda miðuðust
allar hagspár AGS við að
hag vöxtur næði sér verulega
á skrið strax árið 2011. Til að
skilja alvöru málsins þá miðar
Alþjóðagjaldeyrissjóðurinn við
að­það­þurfi­3,5%­hagvöxt­til­
að ríkissjóður geti staðið undir
núverandi skuldbindingum og
þá um leið þeim lánum sem
AGS veitti Íslandi. Þegar alls
þess er gætt má velta fyrir sér
hvort­núverandi­ríkisstjórn­hafi­
tekist að kalla fram eigin kreppu
ofan á óáran bankahrunsins,
nokkurs konar tvöfalda dýfu.
Í byrjun mars voru hagvaxtar­
tölur síðasta árs birtar ásamt
annarri endurskoðun á
hag vaxtartölum ársins 2011.
Opin berar spár lágu á bilinu
2,2%­2,7% fyrir árið 2012. Tölur
Hagstofunnar reyndust því
veruleg vonbrigði en hagvöxtur
síðasta árs mældist einungis
1,6%, sem er talsvert undir
væntingum Seðlabankans,
AGS og greiningardeilda.
Það eru ekki nema nokkrir
mán uðir síðan Seðlabankinn
miðaði við að hagvöxtur 2012
yrði helmingi meiri eða 3,1%.
Botninn virtist því detta úr
hagkerfinu­á­haustmánuðum.­
Munurinn skýrist aðallega af
minni­fjárfestingu,­útflutningi­
og einkaneyslu en gert var ráð
fyrir. Þegar horft er til þess
að 1,4% hagvaxtarins koma
til vegna einkaneyslu sést að
stoðirnar eru ekki sterkar.
Íslenskt­hagkerfi­líður­nú­fyrir­
ómarkvissa hagstjórn eftir
hrunið og hrun í fjárfestingu.
Vondur kokteill
Við Íslendingar erum því að
horfa upp á það sem grein­
ingardeild Arion­banka kallar
„vondan kokteil“ en það sem
myndar­hann­er­veikt­hagkerfi­
og talsverð verðbólga. Sumir
myndu jafnvel leyfa sér að
kalla það eitraðan kokteil. Ekki
hefur tekist að koma fjár ­
festingu í gang og er hún enn
í algjöru lágmarki. Óhætt er
að fullyrða að forsenda þess
að Íslendingar nái sjálfbærum
hagvexti til frambúðar er að
fjárfesting nái sér á strik. Því
miður hefur ekki tekist að skapa
hér­þannig­efnahagsumhverfi­
að hvati sé fyrir hendi til að
ráðast í fjárfestingar. Á sama
tíma­og­stoðir­hagkerfisins­
eru ekki meira traustvekjandi
en raun ber vitni mælist
talsverð verðbólga, sem setur
verðbólgumarkmið Seðla­
bankans í uppnám.
Í skýrslu Alþjóðagjaldeyris­
sjóðsins í október 2008 var
reiknað með að Ísland gæti rétt
tiltölulega­fljótt­úr­kútnum,­
væri rétt að verki staðið. Talið
var raunhæft að hagvöxtur
yrði­4,5%­árin­2011­og­2012­og­
um 4,2% á þessu ári. Sé litið á
hagvaxtarspá AGS árið 2009 er
fallið enn hærra, en sjóðurinn
endimörk
hagvaxtar ins
Spár um hagvöxt hafa ekki gengið eftir og ljóst að stöðnun er framundan í íslensku
hagkerfi ef ekki verður bót á.
TexTi: siGurður Már jónsson
„Til að skilja alvöru
málsins þá miðar
Alþjóðagjaldeyris­
sjóðurinn við að það
þurfi 3,5% hagvöxt
til að ríkissjóður geti
staðið undir núver­
andi skuldbindingum
og þá um leið þeim
lánum sem AGS
veitti Íslandi.“
Sigurður Már Jónsson.