Bæjarins besta - 10.12.2009, Blaðsíða 10

10 FIMMTUDAGUR 10. DESEMBER 2009
Reykvíkingurinn
sem breyttist í ramman Vestfirðing
– spjallað við Hallgrím Sveinsson bókaútgefanda og mjög lengi staðarhaldara á Hrafnseyri
Hallgrímur Sveinsson á Brekku
í Dýrafirði er einkum kunnur
fyrir tvennt: Annars vegar var
hann ásamt Guðrúnu Steinþórs-
dóttur eiginkonu sinni staðar-
haldari á Hrafnseyri við Arnar-
fjörð, fæðingarstað Jóns forseta,
í liðlega fjóra áratugi. Hins vegar
hefur hann hin síðari árin stundað
öfluga bókaútgáfu undir nafni
Vestfirska forlagsins og meðal
annars bjargað þar mörgum fróð-
leik sem ella hefði horfið í glat-
kistuna að eilífu. Um þessar
mundir er Vestfirska forlagið
fimmtán ára. Hallgrím sjálfan
skortir hins vegar hálft ár í sjötugt
en hann er fæddur sumarið 1940.
Enda þótt Hallgrímur Sveins-
son sé samgróinn Vestfjörðum í
hartnær hálfa öld er hann Reyk-
víkingur að uppruna og uppalinn
á götunum í Reykjavík, eins og
hann kemst sjálfur að orði. Hann
kveðst hafa átt frekar erfiðar að-
stæður í uppvextinum, alinn upp
að miklu leyti af einstæðri móður
ásamt fjórum öðrum systkinum.
„Ég ólst upp í Höfðahverfinu
og gekk í Laugarnesskólann. Það
var góður skóli að mörgu leyti.
Þar var ég meðal annars undir
handarjaðri þriggja kennara sem
ég minnist með mikilli ánægju.
Þetta voru þeir Magnús Sigurðs-
son, Pálmi Pétursson og Guð-
mundur Magnússon. Þegar ég
byrjaði mína skólagöngu var
ýmislegt andstætt hjá manni. Að-
stæðurnar voru slíkar. Það átti
líka við um marga sem gengu í
þann skóla. Fátæktin í Reykjavík
var mikil og húsnæðiseklan hafði
sín áhrif.“
Ekki síst var mikil fátækt í
Höfðaborginni, þar sem Hall-
grímur átti heima á tímabili.
Höfðaborgin var til komin vegna
húsnæðisskortsins. Hún var reist
á borgarstjórnarárum Bjarna
Benediktssonar. Það er merkilegt
að í Höfðaborginni voru vatns-
salerni sem voru nú ekki alls
staðar í Reykjavík á þeim árum,
að ekki sé nú talað um úti á
landsbyggðinni. Þetta hafði
Höfðaborgin fram yfir mörg önn-
ur betri hús.
Ekki eintómir englar
„Við bröskuðum margt strák-
arnir í Höfðaborginni. Sjálfsagt
væri hægt að finna í hirslum
Reykjavíkurborgar einhverjar
skýrslur þar sem fram kemur að
það var ekki alltaf elsku mamma
hjá okkur félögunum. En íþróttir
voru fremst á stefnuskránni, fót-
boltinn á sumrin og handboltinn
á vetrum. Þarna bjuggu ekki ein-
tómir englar, en margt var þar af
úrvalsfólki sem húsnæðisvand-
ræðin og atvinnuleysi höfðu leik-
ið grátt.
Þegar ég var um níu eða tíu ára
aldur sáu kennarar mínir, áður
nefndir, í mér einhverja bjarta
og góða punkta og fluttu mig í
miklu betri bekk í árganginum,
tóku mig úr einhverjum slakasta
bekknum og settu mig í einhvern
þann besta. Þetta hafði mjög góð
áhrif á mig. Ég minnist þessara
góðu kennara minna með miklu
þakklæti. Það er ákaflega mikil-
vægt að gott fólk veljist í þá
stétt.“
Þegar skólagöngunni í Laug-
arnesskólanum lauk gekk Hall-
grímur í Gagnfræðaskólann við
Lindargötu og Gagnfræðaskóla
Austurbæjar. Síðan lá leið hans í
Kennaraskólann til Freysteins
Gunnarssonar og þaðan útskrif-
aðist hann vorið 1961, rúmlega
tvítugur að aldri. Eftir það lá
leiðin að heimavistarskólanum
að Jaðri þar sem Hallgrímur var
kennari einn vetur hjá Björgvin
Magnússyni vini sínum, kennara
og skólastjóra og skátaforingja.
„Ég hafði áður verið hjá honum
í vinnu sem flokksforingi á Vinnu-
og skátaskólanum á Úlfljóts-
vatni. Á þessum skólaárum mín-
um gengu alls konar félagsstörf
fyrir náminu. Það má eiginlega
segja að maður hafi verið algjört
félagsmálafrík, eins og sagt er í
dag. Og íþróttirnar höfðu einnig
forgang. Fótboltinn í yngri flokk-
unum í Fram á sumrin og hand-
boltinn í Ármanni á veturna.“
Forstöðumað-
ur í Breiðavík
Vorið 1962 var auglýst starf
forstöðumanns vistheimilisins í
Breiðavík fyrir vestan.
„Þótt ungur væri álpaðist ég
til að sækja um þá stöðu, fyrir
hvatningu ýmissa góðra manna.
Þangað fór ég um sumarið og var
þar í rúm tvö ár og átti að heita
forstöðumaður þess heimilis.“
– Síðustu árin hefur Breiða-
víkurheimilið verið mjög í um-
ræðunni. Þeir alvarlegu atburðir
sem fjallað hefur verið um áttu
sér ekki stað á þínum tíma þar.
„Að vissu leyti er það rétt, en
þó er ekkert hægt að líta framhjá
því að mitt nafn kom líka við
sögu þegar þessi umfjöllun byrj-
aði. Það var mjög þungbært að
fylgjast með allri þeirri umræðu.
Ég tók hins vegar strax þann pól
í hæðina að bera fulla virðingu
fyrir því sem þessir menn voru
að segja frá æsku sinni í Breiða-
vík og víðar. Þetta eru þeirra
frásagnir og mér datt síst í hug
að gera neinar athugasemdir við
þær. Þær verður hver og einn að
vega og meta.
Af eigin raun get ég ekkert
sagt um það hvernig þetta var
hjá öðrum forstöðumönnum í
Breiðavík. En ég minnist þess
glöggt að ég hélt strákunum að
íþróttum á öllum árstímum eftir
því sem aðstæður voru til, svo dæmi
sé nefnt. Einn þeirra sagði reynd-
ar í fyrra að ég hefði verið tuttugu
til þrjátíu árum á undan minni
samtíð í þeim efnum, en það voru
hans orð.“
Þekkti hugmynda-
heim drengjanna
„Það var allt gert sem mögu-
legt var til að drengjunum gæti
liðið sem best. Þar kom mér að
góðum notum að ég þekkti hug-
myndaheim þessara drengja og
aðstæður allar af eigin raun, eins
og fyrr segir. Síðan var þarna
búskapur og maður var að reyna
að halda drengjunum að vinnu
við hæfi, því að slíkt er öllum
hollt.
Í þessari umræðu um Breiða-
vík voru í fyrstu allir settir undir
sama hatt. Sjaldan hef ég kynnst
öðrum eins öðlingi og Birni Lofts-
syni, sem ég tók við af. Björn var
gull af manni og fórnaði sér al-
gjörlega fyrir þetta heimili. Hann
var meðal annars starfsmaður hjá
okkur hjónunum í Breiðavík eftir
að hann var farinn og kom svo
aftur og þau hjónin leystu okkur
af.
Vistheimilanefnd vinnur við
að fara ofan í saumana á þessum
hlutum á ýmsum vistheimilum
fyrir hönd Alþingis og okkar
allra. Það sem einkennir umsagn-
ir hennar um dvöl barnanna á
þeim vistheimilum sem hún hefur
skoðað er einsemd og vanlíðan,
eftir því sem fram kemur í frá-
sögnum þeirra. Það er hinn rauði
þráður að mínu mati. Það hefur
trúlega löngum verið svo á slík-
um stöðum.“
Allir settir
undir sama hatt
– Þú eða þitt fólk hafið ekki
verið borin sökum um harðræði
eða neitt annað misjafnt í Breiða-
vík.
„Ég var fimmti forstöðumað-
urinn í Breiðavík. Í skýrslu vist-
heimilanefndar um heimilið segir
að drengirnir sem voru þar undir
mínum handarjaðri beri mér að
flestu leyti vel söguna og allur
aðbúnaður á heimilinu hafi tekið
breytingum til hins betra undir
minni stjórn. Sem betur fer hefur
mér ekki verið borið neitt á brýn
eins og sumir eru ásakaðir fyrir.
Hitt er annað mál, að ég ætla
ekki að setjast í dómarasæti yfir
einum eða neinum. Ég segi það
úr því að þú spyrð um þessi mál.
Ég vil bara ítreka það sem ég
sagði áðan, að allir sem störfuðu
á þessum vistheimilum voru
settir undir sama hatt af almenn-
ingi, sérstaklega á Breiðavíkur-
heimilinu, því að það var hið
fyrsta í röðinni í þessari rannsókn
og mest athyglin var bundin við
það. Ég veit hins vegar að gegn-
um tíðina starfaði þar fjöldi fólks
sem lét einungis gott af sér leiða.
Ég kynntist mörgu af þessu fólki
bæði fyrr og síðar. Það er enginn
vafi að margt af því fólki hefur
fengið sár á sálina við þessa um-
fjöllun, þar sem enginn var und-
anskilinn.“
Hér má skjóta því inn, að Guð-
rún Steinþórsdóttir eiginkona
Hallgríms kom í Breiðavík sem
ráðskona og þar kynntust þau.
Til Hrafnseyrar
við Arnarfjörð
– Hvert lá svo leiðin frá Breiða-
vík?
„Þá lá leið okkar hjónanna til
Hrafnseyrar við Arnarfjörð. Við
tókum þá við staðnum á Hrafns-
eyri fyrir forgöngu Sigurbjarnar
Einarssonar biskups. Hann var
örlagavaldurinn í því efni.“
Ekki var tjaldað til einnar næt-
ur á Hrafnseyri því að dvöl þeirra
hjóna við staðarhald þar varð rúm
fjörutíu ár.
„Við komum þangað haustið
1964. Þá var hugmyndin sú að
setja þar á stofn lítinn skóla. Það
var farskóli í sveitinni en börnin
orðin fá. Við vorum þarna með
skóla fyrstu tvö árin, ef ég man
rétt, en síðan var hreinlega ekki
grundvöllur fyrir því.
Annað árið sem við vorum á
Hrafnseyri fórum við út í búskap
og stunduðum hann þar í fjörutíu
ár.“
– Var það eingöngu vegna
skólahalds sem þið fóruð að
Hrafnseyri eða var það líka eitt-
hvað í beinum tengslum við fæð-
ingarstað Jóns Sigurðssonar?
„Hrafnseyrarnefnd var þá
undir forsæti Ásgeirs Ásgeirs-
sonar forseta. Það sem bjó að
baki var að taka við vörslu og
umhirðu staðarins og reyna að
koma honum í horf sem gæti
verið þjóðinni til nokkurs sóma.
Búið var að reisa þar hálfkarað
hús sem átti að vera prestssetur
og skóli, en Hrafnseyrarpresta-
kall var svokallað kennslupresta-
kall. Aðeins voru örfá ár liðin frá
því að séra Kári Valsson, síðasti
presturinn á Hrafnseyri, fór það-
an. Enn var staðurinn prestssetur
að lögum þegar við settumst þar
að en prestakallinu þjónað frá
Þingeyri. Prestur var aldrei á
Hrafnseyri eftir þetta.
Hugmyndin var sú, að á Hrafns-
eyri yrði einhvers konar safn með
munum og bókum til minningar
um Jón forseta og skóli fyrir
byggðir Arnarfjarðar. Þar átti líka
að vera bóndi og búið var að
byggja fjós fyrir eina tíu gripi
þegar við komum. Fjárhús voru
hins vegar kofar út um allt tún
upp á gamla móðinn.“
Stakkaskipti
á Hrafnseyri
– Það urðu talsverð stakka-
skipti á Hrafnseyri í fjögurra ára-
tuga setu ykkar þar.
„Já, það er óhætt að segja það.
Þar voru stigin mörg framfara-
skref á ýmsan hátt. Einna hæst
ber opnun Safns Jóns Sigurðs-
sonar árið 1980. Þá kom Vigdís