Iðnaðarmál - 01.06.1967, Blaðsíða 7

styrjaldar. Henni er fyrst beitt við
loftvarnir Bretlands og tilkomu rad-
artækja. Ný tækni í loftvörnum, rad-
artæknin, hafði haldið innreið sína,
en listin var sú að nýta tæknina rétt.
Þá er henni beitt við að ákvarða
varnir skipalesta o. fl. Það er fyrst
eftir heimsstyrjöldina, sem tekið er
að beita 0. R. við hagfræðileg vanda-
mál.
Rekstrarvandamál ■ fyrirtækja eru
leyst með þessum hætti, og ríkis-
stj órnir taka að beita henni við skipu-
lagningu og fj árhagsathuganir. í
nokkrum löndum hefur henni verið
breytt við þj óðhagsáætlanir. McNa-
mara, varnarmálaráðherra, hefur þótt
reka ráðuneyti sitt af mikilli hagsýni.
Hann varð fyrstur handarískra ráð-
herra til þess að beita þessum að-
ferðum í ráðuneyti sínu. Nú er í
undirbúningi að innleiða samskonar
aðferðir vestra.
Skilgreining á O. R. (kerfisrann-
sóknum)
I 0. R. er litið á rekstur sem kerfi
af mönnum, vélum, efni og fjár-
magni. Orsakasamhengi hinna ýmsu
liða þess rekstrar eða vandamáls,
sem við er fengizt, er bundið í stærð-
fræðilegt form. Þetta er nefnt að
gera h'kan (módel) af kerfinu, sem
verið er að athuga. Þegar líkanið
hefur verið gert, má rannsaka, hver
áhrif ákvörðun um aðgerðir á ein-
hverju sviði hefur á aðra þætti rekstr-
arins og reksturinn í heild. Líkanið
er eins konar eftirlíking af kerfinu,
sem gera má tilraunir með.
I rekstri er venjulega áhugi á að
finnaþárekstrarskipan, sem hagstæð-
ust er, t. d. þannig, að kostnaður sé
sem minnstur eða hagnaðursemmest-
ur, m. ö. o. hvernig bezt megi nýta
fyrirtækið allt.
I öðrum tilvikum stjórnunar, svo
sem í sambandi við fj árfestingar,
veltur mikið á því, að fjárfestingin
sé sem arðbærust.
Of fer hvort tveggja saman, þannig
að stjórnanda ríður á að vita, hvem-
ig hann geti bezt nýtt fyrirtæki eða
framleiðsluþætti fyrirtækis, eins og
nú er háttað, og vill jafnframt vita,
hver fjárfesting í endurbótum væri
hagstæðust.
Hvert þessara atriða má rannsaka
í hinni stærðfræðilegu líkingu, sem
gerð er af því verkefni eða þeim
rekstri, sem við er fengizt. Hagstæð-
asta nýting, fjárfesting eða rekstrar-
skipan er fundin úr líkaninu með
stærðfræðilegum aðferðum. Kostirn-
ir, sem velja verður á milli, eru oft
svo margir, að óhugsandi er að finna
hagstæðasta form nema með þessum
aðferðum. Oft er lausn verkefnisins
reyndar svo umfangsmikil, að nota
verður tölvu til úrvinnslu.
Þegar nauðsyn krefur, er tekið til-
lit til óvissu og líkinda eftir því, sem
við á. I hverju tilviki verður líkanið
þannig „abstrakt“ mynd afþvívanda-
máli, sem verið er að leysa.
Leyfið mér að árétta nokkur at-
riði, sem einkenna 0. R., áður en
lengra er haldið.
1) Orsakasamhengi þátta er rann-
sakað og bundið í stærðfræðilegt
form í líkani. Þegar rekstrarþættir
eru óháðir, er auðvitað tekið tillit til
þess.
2) Venjulegast er í rauninni um
mikinn fj ölda leiða að ræða til lausn-
ar á vandamáli í rekstri og stjórnun,
oft langtum fleiri leiðir en við ger-
um okkur grein fyrir. Með 0. R. að-
ferðum er leitað hagstæðustu skipun-
ar með stærðfræðilegum aðferðum.
Oftast tryggir hin stærðfræðilega að-
ferð að hagstæðasta skipan sé fundin,
svo framarlega sem nokkur slík er til.
3) Innbyrðis samband ýmissa
þátta í rekstrinum kann að gera ó-
kleift að finna hagstæðasta form með
öðrum hætti en þeim, sem 0. R. að-
ferðir beita.
4) Tillit er tekið til líkinda og ó-
vissu, þar sem það á við.
5) 0. R. aðferðir gera kleift og
gera reyndar kröfu til þess, að vanda-
mál sé leyst með tilliti til heildar, en
ekki bara hvers einstaks þáttar.
6) Tilgangur 0. R. athugana er að
aðstoða stjórnendur við að marka
stefnur, gera áætlanir eða ákveða
rekstrarskipan vísindalega.
Eg ætla mér ekki þá dul að lýsa
greininni til hlítar. Það verður ekki
gert á svo skömmum tíma, sem hér
er til umráða. Hins vegar vil ég leit-
ast við að draga fram megineinkenni
greinarinnar í fáeinum orðum og
skýra mál mitt nánar með dæmum.
Birgðahalds- og mnkaupavandaxnál
Líkanið, sem gert er af viðfangs-
efninu, getur stundum verið mjög
einfalt, en varpar þó nýju Ijósi á
vandamálið, sem við er fengizt, eða
e. t. v. réttara sagt segir skilmerki-
lega til um, hvert samband er ráð-
andi milli þeirra liða, sem um er að
ræða. í einfaldasta birgðahaldi eru
aðeins tveir kostnaðarliðir, sem taka
verður tillit til. I fyrsta lagi er kostn-
aður af því að liggja með birgðir
(vextir af fjármagni bundnu í birgð-
um o. s. frv.). I öðru lagi er kostn-
aður við að kaupa inn vöruna eða
fá hana senda. Spurningin er, hve
mikið á að kaupa inn hverju sinni
eða hve oft á að gera innkaup, svo að
kostnaður af birgðahaldi og innkaup-
um sé sem minnstur. Þetta er einfalt
líkan, sem margir kannast við. Lík-
anið er langtum eldra en greinin 0.
R. Tillag 0. R. til þessarar gerðar
vandamála er að útvíkka þetta líkan
svo, að tillit sé tekið til fleiri ogflókn-
ari sambanda, sem hér skipta máli.
Þannig er tekið tillit til óvissu varð-
andi eftirspurn eftir vörunni og hve
mikið það kann að kosta fyrirtækið
að missa af kaupanda, þegar vara er
ekki fyrir hendi, að láta senda eftir
fáeinum eintökum, þegar það er
kleift og eins og stendur á. Ein grein
0. R. fæst eingöngu við þessar gerð-
ir vandamála, og satt bezt að segja
geta líkönin orðið æði flókin. Þetta
kemur þó ekki að sök, svo framarlega
sem þau rúmast í tölvu.
Ég vil vekja athygli á því, að litið
er á heildarkostnað kerfisins, þ. e. a.
s. fundinn lægsti kostnaður af mörg-
um liðum. Unnt hefði verið að kom-
ast hjá því að hafa nokkurn birgða-
kostnað með því að liggja ekki með
neinar birgðir, en þá hefði innkaupa-
kostnaður orðið mjög hár. Eins vrði
innkaupakostnaður lægstur, ef ekki
væri keypt inn nema einu sinni, en
þá yrði birgðakostnaður mjög hár.
IÐNAÐARMÁL
77