Neytendablaðið - 01.10.2009, Síða 17

Í umræðunni um sjúkdómavæðinguna sitja lyfjafyrirtækin
eðlilega undir mestri gagnrýni. Þau eru sökuð um að beita
ýmsum brögðum við að markaðssetja sjúkdóma, svo sem að
kosta upplýsingaherferðir í tengslum við ákveðna sjúkdóma sem
beinast að bæði læknum og almenningi. En fjölmiðlar taka virkan
þátt og virðast falla gagnrýnilaust fyrir sögum af áður óþekktum
sjúkdómum. Rithöfundarnir Steven Woloshin og Lisa M. Schwartz
ákváðu að rannsaka þátt fjölmiðla í sjúkdómsvæðingunni og var
niðurstaðan birt í skýrslunni „Giving Legs to Restless Legs“ eða
„Er fótur fyrir fótaóeirð?“
Nýr kvilli heldur vöku fyrir fólki
Kannað var hvernig fjölmiðlar fjölluðu um tiltölulega nýjan og
athyglisverðan kvilla; fótaóeirð, eða Restless legs syndrome (RLS),
eins og hann kallast á ensku. Árið 2003 hrinti lyfjaframleiðandinn
GlaxoSmithKline af stað herferð sem hafði það markmið að auka
vitneskju almennings um fótaóeirð. Fyrsta skrefið var tekið á fundi
félags taugafræðilækna í Bandaríkjunum þar sem kynntar voru
fyrstu tilraunaniðurstöður á lyfinu ropinirol en niðurstöðurnar
bentu til þess að það gæti gagnast vel við fótaóeirð. Lyfið hafði áður
verið samþykkt til notkunar við Parkinsonveiki. Nokkru síðar sendi
fyrirtækið frá sér fréttatilkynningu undir yfirskriftinni „Ný rannsókn
leiðir í ljós að algengur en þó lítið þekktur sjúkdómur, fótaóeirð,
heldur vöku fyrir Bandaríkjamönnum.“ Matvæla­ og lyfjastofnun
Bandaríkjanna (FDA) samþykkti árið 2005 notkun lyfsins ropinirol
við fótaóeirð. Síðan þá hefur verið ráðist í gríðarmikla og dýra
herferð sem snýr að því að upplýsa lækna og almenning um tilvist
sjúkdómsins.
Útbreiðsla kvillans ýkt
Þau Woloshin og Schwarz skoðuðu umfjöllun fjölmiðla fyrstu tvö
árin eftir að sjúkdómurinn var kynntur opinberlega. Í ljós kom að
fjölmiðlar ýktu tilvist sjúkdómsins verulega og aðeins í einni af 33
fréttum var sett spurningarmerki við útbreiðsluna. Höfundar segja
engar rannsóknir styðja þær staðhæfingar að allt að 10% fólks
þjáist af sjúkdómnum og telja slíkar tölur verulega ýktar. Í flestum
fréttagreinum voru líkamlegar, sálrænar og félagslegar afleiðingar
kvillans tíundaðar. Í tæplega helmingi tilfella var vitnað í fólk sem
hafði veruleg óþægindi af sjúkdómnum en aldrei var talað við
einstakling sem taldi einkennin ekki til mikils ama.
Fólk hvatt til að fá greiningu
Í fjölmiðlum mátti einnig lesa um mikilvægi þess að fleiri sjúklingar
yrðu greindir. Í helmingi frétta sem voru skoðaðar var talað um
að sjúkdómurinn væri vangreindur af læknum. „Tiltölulega fáir
læknar vita um sjúkdóminn. Þetta er algengasti sjúkdómurinn sem
læknirinn þinn hefur aldrei heyrt um“ og „Margir þjást í hljóði í
mörg ár áður en sjúkdómurinn greinist“ voru meðal tilvitnana.
Fólk var einnig hvatt til að spyrja lækninn sinn hvort fótaóeirð
gæti útskýrt ýmis önnur vandamál eins og svefnleysi, þreytu,
athyglisbrest og þunglyndi. Í sumum greinum var lesendum bent á
samtökin Restless legs foundation (Fótaóeirðarsamtökin), en hvergi
var minnst á þá staðreynd að lyfjaframleiðandinn GlaxoSmithKline,
sem kynnti sjúkdóminn til sögunnar, styrkir samtökin með
fjárframlögum. Þá var aldrei fjallað um þau vandamál sem
ofgreining (overdiagnosis) getur haft í för með sér.
Lyfið nefnt á nafn
Í um helmingi frétta sem skoðaðar voru var lyfið rópíníról nefnt á
nafn og þar af var í um helmingi tilfella vitnað í jákvæða reynslu
sjúklinga af lyfinu. Orðið „kraftaverk“ var gjarnan notað. Aðeins
fimm af 15 fréttum sem nefndu lyfið fjölluðu um aukaverkanir
lyfsins, en þær eru m.a. ógleði, svimi og þreyta, og aðeins í einni
frétt var fjallað um tiltölulega stuttan tilraunatíma lyfsins (lengsta
Er fótur fyrir fótaóeirð?
Nýir sjúkdómar komast á kortið með aðstoð fjölmiðla
1 NEYTENDABLA‹I‹ 3. TBL. 2009