Neytendablaðið - 01.11.2009, Blaðsíða 10

Við skildum við Pietru Rivoli, höfund bókarinnar Ferðalag stutt­
ermabolsins um hagkerfi heimsins, á bómullarakri í Texas. Kína
er stærsti kaupandi bandarískrar bómullar svo það kemur ekki
á óvart að næsti áfangastaður Rivoli er Kína, nánar tiltekið
Shanghai.
Félagsleg undirboð
Mikil umræða hefur verið um slæman aðbúnað verkafólks í fátækum
löndum, sérstaklega í Kína. Gagnrýnendur alþjóðavæðingarinnar
segja að ódýru stuttermabolirnir séu í raun dýru verði keyptir.
Fátækt fólk, sem á í raun engra annarra kosta völ, neyðist til að
vinna við óásættanlegar aðstæður fyrir lúsarlaun. Rivoli bendir
á að félagsleg undirboð (race to the bottom) hafi verið við lýði í
árhundruð eða síðan vefnaðarvöruframleiðsla hófst að einhverju
marki. Það sé með öðrum orðum ekkert nýtt að láglaunalönd nái
forskoti í geirum sem byggja á mannfrekum iðnaði. Í dag geta fá
lönd keppt við Kína þegar kemur að lágum framleiðslukostnaði en
þannig hefur það ekki alltaf verið.
Upphaf iðnbyltingar
Það var nýsköpun í framleiðslu bómullarefna og garns sem ýtti
iðnbyltingunni úr vör í Bretlandi. Tækniframfarir leiddu til fjölda-
framleiðslu á fatnaði og Bretland var mesti útflytjandi bómullarefna
allt til ársins1930. Verksmiðjufólk á tímum iðnbyltingarinnar var
fyrst og fremst konur og börn sem fluttust frá sveitum landsins í
þéttbýlið. Aðstæður voru slæmar og launin lág. Í heimildum má
sjá að atvinnurekendur töldu konur ákjósanlegt vinnuafl því þær
væru auðsveipar og tilbúnar að leggja mikið á sig. Giftar konur
með marga munna að metta voru eftirsóttustu starfskraftarnir.
Tæknin breiðist út
Tækninýjungarnar bárust fljótt til Bandaríkjanna og í lok 18.
aldar voru stærstu vefnaðarverksmiðjur veraldar staðsettar í New
England í norðausturhluta landsins. Líkt og í Bretlandi fluttust
ungar konur sem höfðu fáa aðra valkosti í þéttbýlið og unnu 12
tíma vinnudag við aðstæður sem þóttu jafnvel verri en í fangelsum
landsins á þeim tíma. Síðar urðu stúlkur frá franska hluta Kanada
eftirsóttir starfskraftar en verksmiðjueigendur töldu þær „auðsveipar
og vinnusamar“. Ekki þótti spilla fyrir að þær komu frá stórum
fjölskyldum og höfðu verið aldar upp að ströngum kaþólskum sið.
Japan tekur forystuna
Upp úr 1930 voru Japanir komnir með 40% hlutdeild í heims-
útflutningi á bómullarvörum og meira en helmingur allra verka-
manna í landinu vann við framleiðslu á vefnaðarvörum. Góð
samkeppnisstaða Japana var sem fyrr lágum launakostnaði og
lélegum vinnuaðstæðum að þakka. Þar vóg ekki síst mikil nætur-
vinna sem tvöfaldaði framleiðslugetuna. Um aldamótin voru laun
í japönskum bómullarverksmiðjum 20-47% lægri en í Banda-
ríkjunum. Eins og víðast hvar annars staðar voru eftirsóttustu starfs-
kraftarnir auðsveipar ungar konur sem flýðu fátæktina í sveitum
landsins.
Enginn getur keppt við Kína
Japanir héldu forystunni lengi vel, jafnvel þótt flestar vefnaðar-
vöruverksmiðjur hefðu verið eyðilagðar í seinni heimstyrjöldinni.
Upp úr 1970 höfðu þó Hong Kong, Suður-Kórea og Taiwan tekið
forystuna en árið 1993 var Kína orðið stærsti fataútflytjandi í
heimi. Kína hefur enn í dag yfirburðastöðu enda er þar ótakmarkað
framboð af ungum konum sem eru reiðubúnar að yfirgefa sveit-
irnar.
Hukou-kerfið
Í Kína hefur verið byggt upp búsetuskráningarkerfi, hukou, sem
tryggir endalaust framboð af ódýru vinnuafli. Kommúnistaflokkurinn
kom kerfinu á eftir að hann komst til valda árið 1949 og var
markmiðið meðal annars að tryggja öruggt fæðuframboð. Fólki
í sveitum landsins var gert að dvelja á sínu búsetusvæði og var
jafnvel meinað að ferðast til þéttbýlisstaða. Ein afleiðing þessa var
sú að í sveitunum myndaðist offramboð á fólki sem naut ekki góðs
af uppbyggingunni í þéttbýlinu.
Aðskilnaðarstefna í anda Apartheid
Í kringum 1980 var byrjað að losa um hukou-kerfið og fólki leyft að
flytja í þéttbýlið. Farandverkafólkinu er þó gert mjög erfitt fyrir og
það nýtur ekki sömu réttinda og þeir sem búsettir eru í borgunum. Í
Shanghai er 40% af vinnuaflinu farandverkafólk. Það vinnur 25%
Ferðalag stuttermabolsins
-seinni hluti
10 NEYTENDABLA‹I‹ 4. TBL. 2009