Ægir - 01.08.2001, Blaðsíða 42

42
F I S K V I N N S L A
Í þessari samantekt er aðallega
ætlunin að fjalla um náttúrulega
breytileika og hvernig þeir hafa
áhrif á vinnslu og hvernig taka á
meira tillit til þessara þátta við
skipulagningu við stjórnun á nýt-
ingu auðlindarinnar.
Náttúrulega eiginleika fisks má
m.a. flokka í: Tegundabundna
eiginleika; efna- og eðliseigin-
leika; stærð, holdafar og áferð;
slóghlutfall og innyfli; sníkjudýr.
Hver fisktegund hefur ákveðna
eiginleika sem greina hana frá
öðrum. Þessir eiginleikar eru þó
breytilegir innan ákveðinna
marka og þau atriði sem helst ráða
breytileikanum eru eftirfarandi:
Aldur fisks; framboð af fæðu; um-
hverfi (t.d. hitastig, selta, straum-
ar, birta, dýpi ofl.); önnur dýr
fæðukeðjunnar; áhrif af manna
völdum, t.d. mengun og áhrif
veiða
Sjómenn geta að nokkru leyti
valið fisk þannig að náttúrulegir
eiginleikar séu sem réttastir hvað
varðar hagkvæma nýtingu fisk-
stofna og geta uppfyllt óskir
kaupenda. Einkum er hægt að
stýra eiginleikum þess fisks sem
veiddur er með því að velja veiði-
svæði og árstíma veiða. Til að
auðvelda þessa stjórnun er nauð-
synlegt að safna saman upplýsing-
um um breytileikann og nota
gögnin sem grunn fyrir gagna-
grunn til þess að geta hámarkað
hagræna nýtingu fiskstofna við
landið. Veiðarfærin ráða einnig
miklu um á hvaða dýpi fiskur er
veiddur og hvaða stærðir veiðast.
Við ákvörðun á stærð möskva þarf
að hafa í huga að veiðarfærin geri
sem minnstan usla hvað varðar
rétta nýtingu á fiskstofnum og
stuðla þannig að því að velja réttu
stærðir fisks. Til að svo megi
verða þarf bæði að hafa í huga há-
marks- og lágmarksstærðir
möskva veiðarfæranna og þá sér-
staklega neta.
Stærð og vöxtur fisks
Stærð fisks úr sjó ræðst aðallega af
gerð veiðarfæris og eftir þeirri
veiðislóð sem sótt er á. Vaxtar-
hraði fisks er mismunandi eftir
stofnum og hafsvæðum og einnig
hafa umhverfisaðstæður mikið að
segja, t.d. æti og hitastig. Til
dæmis vex þorskur alla ævi, en þó
tekur að draga úr vexti þegar fisk-
urinn hefur náð ákveðinni stærð.
Þegar talað er um stærð fisks
þarf einkum að hafa tvennt í
huga. Fyrst ber að nefna meðal-
stærð afla og hins vegar holdafar
fisksins, sem oft er mælt með
svokölluðum holdastuðli
(condition factor). Holdastuðull
er mælikvarði á samband lengdar
og þyngdar og er skilgreindur
sem:
Holdastuðull = (Þyngd / Lengd
3)*100
Mynd 1 sýnir líkan af dreifingu
fisks eftir stærð í einu hali af
þorski sem veiddur var út af Vest-
fjörðum í ágúst 1989. Stærðar-
dreifingin er teiknuð sem hæðar-
kúrfur og er algengustu stærð
fisks að finna innan innstu kúrfu,
en fyrir utan ystu kúrfu eru aðeins
5% líkur á að finna fisk, en þetta
ræðst, eins og áður sagði, bæði af
veiðarfærinu og fiskinum í sjón-
um. Sjá má að meðalþyngd fisks-
ins er um 1,7 kg og meðallengdin
er 57 cm. Sjá má að algengasti
fiskurinn er tiltölulega smár, en
samt sem áður má finna mun
stærri einstaklinga. Ef skoðaðir
eru fiskar í kringum meðalfiskinn
í gagnasafninu má sjá að fiskar af
sömu lengd geta verið misþungir.
Þetta má einnig skoða út frá fastri
þyngd og breytilegri lengd. Þetta
eru því fiskar sem hafa nokkurn
veginn sömu stærð, en mismun-
andi holdastuðul. Við gerð líkans
af stærðardreifingu fisks kom
Eiginleikar fisks
sem hráefnis
Við skipulagningu á veiðum og vinnslu á fiski þarf að taka tillit til
breytileika hráefnisins, en breytileikinn er annars vegar háður ástandi
eða aðstæðum í náttúrunni á hverjum tíma og hins vegar meðferð afl-
ans í veiðarfærum og á leiðinni frá veiðum til vinnslu og geta þessir
þættir ráðið því í hvaða afurðir fiskurinn nýtist.
Mynd 1. Stærðardreifing úr einu hali af þorski sem veiddur var út
af Vestfjörðum í ágúst 1989. Stærðardreifingin er sýnd með
hæðarkúrfum. Þannig er algengasti fiskurinn innan innstu kúrfu,
en aðeins 5% líkur eru á því að finna fisk utan ystu kúrfu.
(R. Birgisson, 1995)
Höfundur er
Sigurjón Arason,
yfirverk-
fræðingur á
Rannsókna-
stofnun
fiskiðnaðarins.