Ægir - 01.11.2005, Blaðsíða 6

6
R I T S T J Ó R N A R P I S T I L L
Árið sem nú er næstum liðið í aldanna
skaut hefur um margt verið sjávarútveg-
inum á Íslandi erfitt. Hátt gengi íslensku
krónunnar hefur gert útveginum afar
erfitt fyrir og má fullyrða að ef afurðaverð
hafi almennt ekki verið gott á mörkuðum
í Evrópu væri staðan grafalvarleg. Þetta
háa gengi, sem ætla má að fyrst og fremst
tengist gríðarlegu streymi fjármagns inn
í landið vegna virkjana- og stóriðjufram-
kvæmda við Kárahnjúka, á Reyðarfirði, á
Hellisheiði og Grundartanga, hefur dreg-
ið máttinn úr mörgum fyrirtækjum.
Þetta eru ruðningsáhrifin af stóriðjufram-
kvæmdum í hnotskurm. Það er áleitin
spurning, eins og Óskar Þór Karlsson,
formaður Samtaka fiskvinnslu án útgerð-
ar, kastaði fram í síðasta tölublaði Ægis,
hvort það sé réttlætanlegt að haga svo
málum að uppbygging einnar atvinnu-
greinar, í þessu tilviki stóriðju, þýði að
öðrum atvinnugreinum sé jafnframt rutt
úr vegi.
Það eru skiptar skoðanir um hvort
þetta ástand í efnahagsmálum muni
áfram verða á næsta ári. Margir spá því þó
að krónan muni gefa eftir þegar líður á
næsta ár og um leið fái útflutningsfyrir-
tækin fleiri krónur í kassann fyrir útflutt-
ar vörur. Þar er þó ekki á vísan að róa og
almennt heyrist sú skoðun að menn verði
enn um hríð að þreyja þorrann og góuna.
Ef sú verður niðurstaðan er hætt við að
við séum að horfa upp á í besta falli kyrr-
stöðu í íslenskum sjávarútvegi og í versta
falli að fyrirtækin fari að loka eitt af öðru.
Kyrrstaðan þýðir ósköp einfaldlega að
fyrirtækin halda að sér höndum með fjár-
festingar í vinnslubúnaði og bátum og
skipum. Sú staða er óviðunandi og þýðir í
raun afturför. Fyrirtæki í sjávarútvegi
verða stöðugt að sækja fram til þess að
halda í við þá hröðu þróun sem er á
mörkuðunum.
Vísindamenn eiga erfitt með að átta sig
á því hvaða áhrif hlýnun andrúmsloftsins
hefur á hafstrauma og skilyrði fyrir fisk-
inn í sjónum. Fyrir vikið er erfitt að geta
sér til um hvort hlýnun sjávarins við Ís-
land - einkum fyrir norðan landið - hefur
haft afgerandi áhrif á fiskistofna - t.d.
loðnu og þorsk. Menn hafa getið sér þess
til að hlýnandi sjór hafi haft þau áhrif að
loðnan sæki í kaldari sjó í norður og sé
því ekki á hefðbundinni loðnuslóð lengur
- t.d. á haustmánuðum. Það kunni að
skýra að loðnan mælist vart lengur í
haustleiðangri Hafró. Menn geta sér þess
líka til að þorskurinn sé farinn að flýja
heitari sjó við landið og leiti líka norður á
bóginn. Allt eru þetta þó bara tilgátur
sem nauðsynlegt er að fá svarað og því er
það fagnaðarefni að Hafró hefur ákveðið
að fara í víðtækari rannsóknir á þessum
þáttum á næstu árum. Allar deilur um
stöðu fiskistofnanna verða með öllu
marklausar þegar ekki er unnt að svara
grundvallarspurningum.
Annars hafa umræður um hafrannsókn-
ir við Ísland og stöðu einstakra fiskistofna
verið líflegri nú á útmánuðum en oft
áður, sem er ekkert nema jákvætt. Afl-
vaki vísindanna eru gagnrýnar umræður,
eins og Einar Oddur Kristjánsson benti á
á ráðstefnu Sóknar á Akureyri í október
sl.
Engin veit hvað framtíðin ber í skauti
sér. Sjávarútvegurinn hefur oft áður lagað
sig að breyttum aðstæðum og ætla má að
hann geri það einnig nú. Hins vegar
verður því ekki á móti mælt að horfurnar
eru kannski ekki eins góðar og oft áður
við þessi áramót. Óneitanlega eru blikur
á lofti.
Ægir sendir lesendum sínum hugheilar
óskir um gleðiríka jólahátíð og farsæld á
komandi ári.
Óskar Þór Halldórsson, ritstjóri
Viðvarandi vandamál
Hráefnisskortur er viðvarandi vandamál í ís-
lenskri fiskvinnslu, ekki síst hjá þeim fyrir-
tækjum sem reka fiskvinnslu án útgerðar og
treysta því algjörlega á nægt framboð af fiski
á íslenskum fiskmörkuðum. Þegar fiskur er
fluttur óunninn á fiskmarkaði erlendis hafa
íslenskir fiskverkendur enga möguleika til
að bjóða í hann. Segja má að jafnræði ís-
lenskra fiskkaupenda gagnvart erlendum
fiskkaupendum, sem og samkeppnisstaða
þeirra, sé skert að þessu leyti. Þegar útflutn-
ingur á óunnum fiski er orðinn eins mikill
og raun ber vitni hefur hann mjög neikvæð
áhrif á möguleika fiskvinnslufyrirtækja til
viðgangs og vaxtar. Þetta er sérstaklega
bagalegt í því ljósi að virðisauki í vinnslu
sjávarafurða hefur verið með mesta móti hjá
þeim fyrirtækjum sem stunda fiskvinnslu án
útgerðar auk þess sem þessi fyrirtæki hafa í
mörgum tilvikum verið í fararbroddi við að
vinna nýja markaði fyrir hágæða íslenskan
fisk í hæsta verðflokki.
(Úr greinargerð með tillögu til þingsályktunar um leiðir
til að auka fullvinnslu á fiski hérlendis).
Hvaða svæði eru heppileg
fyrir kræklingarækt
Svæði sem liggja fyrir opnu hafi og í litlu
skjóli eru ekki heppileg fyrir kræklingarækt.
Framleiðslukostnaður verður meiri þegar
kræklingaræktin er staðsett á slíkum svæð-
um, en á þeim sem eu skjólbetri. Stofnkostn-
aður verður meiri m.a. vegna þess að þörf er
á öflugri bátum, þyngri botnfestu og sverari
tógum en ella. Reksturinn verður einnig erf-
iðari þar sem fleiri daga á ári er ekki hægt að
vinna við ræktunina eða uppskera í saman-
burði við skjólbetri svæði. Álag og slit á
ræktunarbúnaði eykst, sem eykur hættu á
tjóni á útbúnaði og að uppskera tapist. Í
þeim tilvikum þar sem ræktunin er staðsett
á opnum svæðum er best að sökkva búnaðin-
um eða hafa langt í flottógi þannig að kræk-
lingahengjur séu neðan öldurótsins.
(Úr nýrri skýrslu um kræklingarækt á Íslandi).
Lélegur þorskárgangur
Stofnvísitala þorsks minnkaði frá haustmæl-
ingunni árið 2004 eftir að hafa aukist jafnt
og þétt frá 2001. Þetta er í samræmi við spár
þar sem árgangurinn frá 2001, sem mældist
mjög lélegur, er að koma inn í veiðina.
Stofnmælingin að hausti gefur svipaða mynd
af þróun stofnsins hin síðari ár og stofnmæl-
ingin í mars. Mæliskekkjan var metin mjög
lítil vegna jafnrar útbreiðslu þorsksins.
Lengdardreifing þorsksins gefur til kynna að
árgangurinn frá 2005 sé lélegur, en mælist
hann þó stærri en árgangurinn frá 2004.
Þetta styður þær niðurstöður úr nýlokinni
haustkönnun Hafrannsóknastofnunarinnar á
rækjuslóð í fjörðum og flóum vestan- og
norðanlands, að árgangurinn frá 2005 sé lé-
legur. Nákvæmari mæling fæst á stærð þessa
árgangs í mars n.k. Mest fékkst af þorski út
af Norður- og Austurlandi líkt og undanfar-
in tvö ár. Meðalþyngd 2-4 ára þorsks eftir
aldri lækkaði lítillega frá árinu 2004, en
jókst hjá 5-10 ára þorski. Holdarfar þorsks
(mælt sem þyngd óslægðs fisks við tiltekna
lengd, í þessu tilfelli 65 cm þorsks) á norð-
ursvæði lækkaði og er nú svipað og mældist
árið 1997. Magn loðnu í þorskmögum jókst
frá árinu 2004, en var samt mjög lítið miðað
við fyrri ár.
(Úr niðurstöðum Hafró á stofnmælingu
botnfiska haustið 2005).
U M M Æ L I
Blikur á lofti
aegir11_des2005.qxd 16.12.2005 15:46 Page 6