Ægir - 01.04.2011, Blaðsíða 10

10
B Y G G Ð A K V Ó T I
Heildstæð fræðaskrif skortir
um svokallaðar aflaheimildir
sem nefnast byggðakvóti og
kveðið er á um í lögum nr.
116/2006, um stjórn fisk-
veiða.1) Hæstiréttur Íslands
hefur einnig, að því er næst
verður komið, ekki í dóma-
framkvæmd sinni kveðið upp
dóma sem lúta með einum
eða öðrum hætti að byggða-
kvóta. Hins vegar hefur um-
boðsmaður Alþingis í töluverð-
um mæli á síðustu árum feng-
ið til umfjöllunar kvartanir er
lúta að úthlutun byggðakvóta.
Athuganir umboðsmanns hafa
leitt til þess að hann hefur
gefið út nokkur álit þar sem
hann hefur beint tilteknum til-
mælum til stjórnvalda. Einnig
hefur umboðsmaður lokið
málum sem kvartanirnar lúta
að með bréfi til viðkomandi
kvörtunaraðila og eftir atvik-
um samhliða því ritað ábend-
ingarbréf til viðkomandi stjór-
nvalda.
Auk framangreindra atriða
hefur greinarhöfundur jafn-
framt haft í huga að ekki hafa
á sviði lögfræðinnar verið
skrifaðar í nægilega miklum
mæli fræðilegar bækur og/
eða greinar um sjávarútvegs-
mál. Sem betur fer hefur það
á allra síðustu árum breyst til
batnaðar og má meðal annars
þakka lagadeild Háskóla Ís-
lands og Lagastofnun fyrir
það. En betur má ef duga
skal. Í þessu sambandi skal
bent á að fiskveiðar hafa frá
fornri tíð verið undirstöðuat-
vinnugrein íslensks efnahags,
fólksins í landinu og byggð-
arlaga um allt land og munu
verða það áfram á næstu ár-
um eftir fall bankanna haust-
ið 2008. Það er því brýnt að
mati greinarhöfundar að
fræðaskrif um íslenskan sjáv-
arútveg fari vaxandi á næstu
árum. Þessar greinar um
byggðakvóta eru framlag höf-
undar í átt að þeirri þróun.
Í lögum nr. 116/2006, um
stjórn fiskveiða, með síðari
breytingum, er ekki til staðar
sérstök skilgreining á hugtak-
inu byggðakvóti. Hins vegar
kemur meðal annars fram í a-
og b-liðum 2. tölul. 1. mgr.
10. gr. laganna að á hverju
fiskveiðiári skuli ráðherra
hafa til ráðstöfunar aflaheim-
ildir sem nema allt að 12.000
lestum af óslægðum botnfiski
og að hann geti ráðstafað til
stuðnings byggðarlögum, í
samráði við Byggðastofnun,
annars vegar til minni byggð-
arlaga sem lent hafa í vanda
vegna samdráttar í sjávarút-
vegi og háð eru veiðum eða
vinnslu á botnfiski og hins
vegar til byggðarlaga sem
hafa orðið fyrir óvæntri
skerðingu á heildaraflaheim-
ildum fiskiskipa sem gerð
hafa verið út og landað hafa
afla í viðkomandi byggðar-
lögum og sem hefur haft
veruleg áhrif á atvinnuástand
í byggðarlögunum. Með hlið-
sjón af þessu ákvæði má í
stuttu máli segja að byggða-
kvóti sé tiltekið magn af afla
sem sjávarútvegs- og land-
búnaðarráðherra ráðstafar á
hverju ári til byggðarlaga, að
uppfylltum tilteknum skilyrð-
um, til að styðja við bakið á
þeim.
Takmörkuð og eftirsóknarverð
gæði
Það er óumdeilt að byggða-
kvóti er eftirsóknarverð gæði.
Nægir að nefna tvö sjónarmið
sem liggja til grundvallar
þeirri staðhæfingu. Í fyrsta
lagi hefur hann, eins og aðrar
aflaheimildir, fjárhagslegt gildi
fyrir þau skip sem fá honum
úthlutað. Möguleiki á nýtingu
hans hefur því fjárhagslega
þýðingu fyrir þá einstaklinga
og fyrirtæki sem gera út skip.
Í öðru lagi er byggðakvóti
eftirsóknarverður í þeim
skilningi að ekki þarf að inna
af hendi sérstaka peninga-
greiðslu til að fá úthlutað
byggðakvóta þar sem ís-
lenska ríkið hefur ákveðið að
úthluta slíkum aflaheimildum
til fiskiskipa, sem uppfylla
skilyrði úthlutunar, endur-
gjaldslaust. Í þessu samhengi
má nefna álit umboðsmanns
Alþingis frá 20. júlí 2007 í
máli nr. 4771/2006. Í álitinu
komst umboðsmaður að
þeirri niðurstöðu að ekki
hefði verið fullnægjandi laga-
grundvöllur í þágildandi 9.
gr. laga nr. 38/1990, um
stjórn fiskveiða, með síðari
breytingum, fyrir því að setja
það skilyrði að þeim sem
yrði úthlutað byggðakvóta
inntu af hendi fjárhæð í sér-
stakan kvótasjóð sem starfaði
samkvæmt samstarfssamningi
sveitarfélagsins Æ við fisk-
verkendur og útgerðarmenn
frá 1. mars 2006. Í áliti um-
boðsmanns kom meðal ann-
ars eftirfarandi fram:
Til þess að stjórnvöld geti
Hvað er byggðakvóti?
Umboðsmanni Alþingis hafa á undanförnum árum borist margar kvartanir sem lúta að úthlutun byggðakvóta.