Tímarit Máls og menningar - 01.06.1993, Blaðsíða 113

(írónía) á að greina Töfrafjallið frá skáldsagna-
hefðinni, m. a. að dómi Manns sjálfs, sem þótt-
ist eiga það sammerkt við James Joyce. Háð er
bara allt of algengt fyrirbæri til þess að teljast
sérkenni bókmenntastefnu. Það var t.d. megin-
straumur í rómantík á öndverðri 19. öld. Og síst
eru önnureinkenni sem Astráðurtelur(bls. 189)
sterkari tengsl við módernisma; svo sem marg-
vísleg beiting á sögutíma, og að sjúkdómar hafi
táknræna merkingu, en sagan gerist á heilsu-
hæli. Það er algengt í skáldsagnahefðinni, að
saga gerist í slíkum smáheimi utan samfélagsins
(gjarnan á lystiskipi, eða sumardvalarstað,
o.s.frv.), einnig hitt, að sviplítil söguhetja standi
í togstreitu milli fulltrúa andstæðra hugmynda-
kerfa. Enda ályktar Astráður að lokum (bls.
190) að sagan standi nær hversdagslegu um-
hverfí eða regluböndum (,,our normative
world“) en kastalahæð Kafka (í Höllinní). Ást-
ráður rekur ennfremur að Frú Bovary eftir Flau-
bert (1856) hafi bæði verið kölluð ein helsta
skáldsaga 19. aldar skv. hefðinni (,,realist“), og
brautryðjandi módemismans í skáldsagnagerð.
Hér þyrfti augljóslega að reyna að skera úr, með
því að bera saman þau rök sem færð hafa verið
fyrir andstæðum túlkunum. En Ástráður lætur
sér nægja að tilfæra þessar skoðanir sem dæmi
um sjálfstæði túlkunaraðferða. Einnig rekur
hann þau rök fyrir þeirri síðartöldu, að sagan sé
módern, að hún sé skrifuð í stíl sem reyni að
fjarlægja hana mjög umfjöllunarefni hennar.
Það er að vísu áberandi í módernum verkum, en
þó eru þetta öldungis ónóg rök. Módernistar
mega margt hafa sótt til Flaubert, en eins og J.
Culler rekur í þeirri góðu bók sem Ástráður
vitnar til (Flaubert. The Uses of Uncertainty,
Comell 1985, bls. 134—135), stendurhann ótví-
rætt innan skáldsagnahefðarinnar gegn mód-
ernismanum. Hann hefur skýrt mótaðar
persónur, umhverfíslýsingar og söguþráð. Það
er því í meira lagi villandi af Ástráði (bls. 190-
191) að segja Culler ganga manna lengst í að
túlka Flaubert sem módernista.
IV
Það er ekki hægt að gína yfir öllu í einni bók,
þessi heldur sig á eðlilegan hátt innan sinna
tilgreindu marka. Ennfremur er framantalin
jarðbundnari umfjöllun aðgengileg á söfnum.
Þá er þeim mun meiri ástæða til að fagna bók
Ástráðs. Gildi hennar finnst mér mest vera í
gagnrýninni, að sýna fram á mótsagnir og firrur
í þeim villta gróðri allskonar kenninga um
módernismann, sem nsa upp aftur og aftur. Þær
berast stöðugt til Islands í einni eða annarri
mynd, og því vil ég nú endurtaka áskorun mína
til höfundar, sem ég bar fram við hann fyrir
rúmum tveimur árum, að hann komi bókinni út
á íslensku. Vissulega hlyti bókin að breytast
eitthvað við það að beinast til íslensks almenn-
ings í stað bandarískra háskólamanna í bók-
menntafræði. En þar með er bara sagt, að hún
gæfi íslenskum almenningi þá kost á að nálgast
téða háskólamenn á því sviði. Slík umfjöllun á
íslensku auðgar íslenskt mál og menningu. Ein-
hverjir munu telja að þeir sem áhuga hafi á slíkri
bókmenntafræði geti vel lesið hana á ensku. En
það hefur sýnt sig í vetur, að þeir sem helst hafa
vitnað til þessarar bókar, hafa greinilega ekki
lesið hana (þar á ég við ritdóma um fyrrnefnda
bók mína, Kóralforspil hafsins).
I þessari umfjöllun hefi ég ekki fylgt kaflaröð
bókarinnar, og ég held að það yrði til bóta að
breyta henni, setja fyrri hluta 5. kafla einna
fremst, því skáldsagnahefðin ereðlileg viðmið-
un ritið í gegn. Bagalegt er að blaðsíðutal skuli
vanta í millivísunum.
Þessi ritdómur kemur með tveggja ára seink-
un, sem ber að harma, en þar er ekki við mig að
sakast. Eg fékk hann að verkefni í janúar sl.
I I I
TMM 1993:2