Tímarit Máls og menningar - 01.06.1993, Blaðsíða 29

að hve miklu leyti hann er að greina frá
sjálfum sér, reynslu sinni og skoðunum
með verkinu. Hér kann þó að vera komið
gott dæmi um höfund á íslenska vísu sem
fyrir skilningsleysi almennings á höfundar-
iðjunni nær ekki að skapa fjarlægð milli sín
og verks síns. Steinar er þá að reyna að
byggja því form og snið sem ber fyrir hann
í skáldsýn hans í þeim fjötrum. Auk efna-
legra þrenginga sem sögumaður segir að
hái sér meðan hann ryður úr sér verkinu.
Helst liggur fyrir að gefa sig að tilfinning-
um þessa verks. Það faðmlag er við fyrstu
kynni lítið kræsilegra en við holdsveikan.
Hvers vegna yfirleitt að lesa Siglíngu
Steinars Sigurjónssonar? Vegna þess að
sagan er fágæti meðal verka íslenskra höf-
unda og þótt víðar væri leitað. Siglíng er
merkileg saga og það gildir um flest verk
sama höfundar. Það er hægðarleikur að tína
fram ágallana með hliðsjón af þeim kröfum
sem venja er að gera tíl skáldverka og kann-
ski ekki verra að gera það, en ekki aðal-
atriðið. Ég sé ekki betur en Steinar reyni að
vera trúr sjálfum sér sem manneskja er hann
skrifar, honum eru skrifin leið til þess. En
það sem útslagið gerir er að honum tekst að
fanga tíðarandann í verk sín. Honum tekst
að lýsa viðbjóði en ekki bara benda á tilefni
slíkrar upplifunar. Þessar kenndir vakna
einkum fyrir hlekk sem fjötrar hann við
augnablikið og grefur undan. Honum tekst
að gera úr sögumanni Siglíngar framleng-
ingu af sjálfum sér og við það aukna svig-
rúm verður angistin vegna ófrelsisins
endranærunaðsblandin. í heimi skáldskap-
arins verður höfundinum Steinari tilhugs-
unin um lífskjör sjálfs sín viðsættanleg og
persónugervin sem hann mannar með
þennan heim sinn bera merki þeirrar við-
leitni. Þau eru enn óhrjálegri, innihalds-
minni, fáfengilegri sem manneskjur en
nokkur raunveruleg manneskja getur verið.
Rotarinn í Hamíngjuskiptum (1954) er ekk-
ert umfram það að hann brýtur fólk. Aðrar
masa og drekka endalaust. En persónur
sagnanna gera með lítilmennsku sinni les-
anda mögulegt að færa útlínur raunveru-
leika síns enn lengra en boðlegt er við
hversdagsaðstæður. Hnika óhrjáleika að
sameiginlegri miðju og líta hann þar í gegn-
umþrengjandi sviðsljósi. Ykjur Steinars í
Siglíngu sem öðrum sagna hans ættu að
verða okkur áminning um sljóleika sjálfra
okkar á hvað er rangt og óuppgert í daglegu
lífi okkar og annarra manna.
Ekki svo að skilja að tímar okkar séu
viðbjóðslegri en aðrir, öðru nær. Það hefur
lengst af verið óþrifalegra umhorfs í bein-
um og yfirfærðum skilningi. Sjónarhorn
Steinars er þó gilt. Sögumar sem frá honum
komu um langt árabil voru t.d. í sjálfum sér
áminning um að verulega mikið vantaði á
svo að vel gæti talist um málefni bók-
mennta búið í samfélagi okkar. Verk hans
hafa líka, eins og ég sagði, reynst mörgum
verðandi höfundum og öðrum, leið til að
sættast á sjálfa sig eins og þeir komu af
skepnunni.
Steinar hefur verið sagður höfundur höf-
unda fremur en breiðari lesendahóps. Hann
skapaði skilyrði fyrir menn á borð við Meg-
as, Guðberg, Dag, Sjón, Bubba, til að takast
á við sjálfa sig með frumlegri hætti en ella
hefði líklega orðið. Fyrir tilstilli hans öðl-
aðist ljótleiki og afkáraskapur gildi í ís-
lenskum bókmenntaverkum án sérstakra
réttlætinga. Siglíng er ögrun sem vekur
menn til umhugsunar um sjálfa sig og jafn-
vel til átaka við eigin tilfinningar. Höfundur
hafnar lífssýn velgerðarmannsins í sögunni
og þakklætískennd sem lengi var talin til
TMM 1993:2
27