Fréttablaðið - 05.11.2015, Side 25

Þegar ég var í Menntaskólan-um í Reykjavík fyrir bráðum hálfri öld var námsefnið í
stjörnufræði að mestu bundið við
sólkerfið okkar: sólina og reiki-
stjörnurnar sem snúast í kringum
hana, þar á meðal jörðina og
tunglið. Við reiknuðum og teikn-
uðum sporbauga. Og sagan var
mannkynssaga.
Nú er öldin önnur. Nú ryður sér
til rúms í bandarískum mennta-
skólum ný námsgrein sem steypir
stjörnufræðina, jarðfræðina og
mannkynssöguna í eitt mót undir
yfirskriftinni ofursaga (e. big
history). Þar kennir margra grasa.
13,7 milljarðar ára
Ofursagan hefst á því að alheimur-
inn varð til úr svo að segja engu
á örstuttu sekúndubrotabroti
í miklahvelli (e. big bang) fyrir
13,7 milljörðum ára. Hvernig
nær maður utan um slíka tölu?
Ef eitt ár er einn maður, þá eru
13,7 milljarðar tæplega tvöfaldur
íbúafjöldi heimsins. Það er allt og
sumt. Ef eitt ár er ein króna, þá eru
13,7 milljarðar u.þ.b. einn sjöundi
af gjaldþroti formanns bankaráðs
Landsbanka Íslands eftir hrun.
(Bankastjórinn situr inni.)
Hvernig geta stjarneðlisfræðing-
ar tímasett upphaf alheimsins svo
nákvæmlega? Það er ekki flókið.
Mælingar sýna að alheimurinn
þenst út á tilteknum hraða og þá er
bara að reikna dæmið aftur á bak
til upphafs síns. Ef bíll er kominn
1.000 kílómetra frá brottfararstað
og honum er ekið á 100 km hraða,
þá vitum við að hann lagði af stað
fyrir 10 tímum. Stjörnurnar stanza
ekki í Fornahvammi til að fá sér
pulsu, en alheimurinn hægði þó á
sér framan af og herti síðan róður-
inn í allar áttir, og það tóku menn
með í reikninginn þegar þeir fundu
töluna 13,7. Með líku lagi er nú
vitað að sólin er 4,5 milljarða ára
gömul og er á miðjum aldri. Hún
verður sem sagt slokknuð eftir aðra
4,5 milljarða ára. Jörðin er jafnaldra
sólarinnar eða því sem næst. Reiki-
hnöttur rakst á jörðina þar sem nú
heitir Mexíkó fyrir 65 milljónum
ára og drap allar risaeðlurnar á
fáeinum klukkustundum. Þá varð
til kjörlendi handa loðnum spen-
dýrum. Eftir það rakti kapallinn sig
sjálfur að segja má. Mannskepnan
varð smám saman ofan á. Allt þetta
og miklu meira þykjast menn nú
vita með vissu.
200 til 300 þúsund ár
Mannvistarleifar teygja sig millj-
ónir ára aftur í tímann. Árið 1974
fundu fornleifafræðingar næstum
helminginn af 3,2 milljóna ára
gamalli beinagrind í Eþíópíu og
kölluðu hana Lucy af því að þeir
voru að hlusta á bítlalagið Lucy in
the Sky with Diamonds í útvarpinu
sínu á kvöldin. Lucy hafði gengið
upprétt þótt heilinn í henni hafi
ekki verið stærri en í simpönsum
um okkar daga. Lucy var mannapi,
myndum við nú segja, röskur metri
á hæð, hún dó um tvítugt. Þú ert
kannski kominn af öpum sagði
Emma, eiginkona Charles Darwin,
höfundar þróunarkenningarinnar,
við bónda sinn, en ekki ég. Komin af
öpum, Drottinn minn dýri, sagði ein
prestsfrúin, við skulum bara vona
að erkibiskupinn í Kantaraborg
komist ekki að þessu.
Áður var talið að maðurinn hafi
orðið til sem sjálfstæð tegund þegar
hann aðgreindi sig frá öpum með
því að byrja að nota tæki og tól. En
nú vita menn meira. Ég hef séð kvik-
mynd af górillum í Kongó sem nota
steina til að brjóta hnetuskurnir.
Og ég hef frétt af krákum í Ástralíu
sem leggja hneturnar sínar við rauð
umferðarljós svo að bílarnir kremji
þær á grænu ljósi, og þá koma
krákurnar aftur og sækja muldar
hneturnar, tilbúnar á diskinn.
Mannlíf á jörðinni, segja ofur-
sagnfræðingar, hófst fyrir 200 til
300 þúsund árum í þeim skilningi
að þá hófu menn að safna þekk-
ingu og varðveita hana skipulega
mann fram af manni. Það gera apar
ekki, a.m.k. ekki með sama hætti
og við.
Ríki þekkingarinnar
Varðveizla og upphleðsla þekk-
ingar er lykillinn að yfirburða-
stöðu mannsins í ríki náttúrunnar.
Tökum dæmi. Óhugsandi er að
dauðsföllum af völdum tiltekins
sjúkdóms fjölgi að nýju vegna
þess að áður þekkt lækning sé
gleymd og grafin. Slíkt gerist ekki í
læknisfræði og ekki heldur í öðrum
greinum fræða og vísinda.
Slíkt gerist þó stundum á vett-
vangi stjórnmálanna. Fjármála-
kreppur skella á öld fram af öld
þar eð menn læra ekki af reynslu
liðinnar tíðar eða sjá sér hag í að
þykjast ekki hafa lært af henni.
Bankakreppuna sem upphófst í
Bandaríkjunum 2007-2008 má
að hluta rekja til þeirrar ákvörð-
unar Bandaríkjaþings í forsetatíð
Franklins D. Roosevelt að nema úr
gildi fyrirbyggjandi löggjöf þings-
ins frá 1933-1934 eins og hennar
væri ekki lengur þörf. Því fór sem
fór 75 árum síðar. Á móti kemur
að bankakreppan varð ekki að
heims kreppu vegna þess að þekk-
ingin sem varð til eftir kreppuna
miklu 1929-1939, hagfræðin sem
kennd er við brezka hagfræðinginn
John Maynard Keynes, var lögð
til grundvallar viðbrögðunum við
bankakreppunni.
Þetta skaltu hugleiða nú, lesandi
minn góður, þegar nýliðin sorgar-
saga innlendra efnahagsmála gerir
sig líklega til að endurtaka sig.
Ofursaga
Þorvaldur
Gylfason
prófessor
Í dag
Fjármálakreppur skella á öld
fram af öld þar eð menn læra
ekki af reynslu liðinnar tíðar
eða sjá sér hag í að þykjast
ekki hafa lært af henni.
Lýður Árnason, læknir og vakt-stjóri Lýðræðisvaktarinnar, birti greinarstúf í Frétta-
blaðinu hinn 28. október um
skipan heilbrigðis þjónustunnar
í landinu. Hann bendir þar rétti-
lega á að „heilbrigðismál á Íslandi
hafi allt of lengi verið í klaka-
böndum“. Heildstæð stefna hefur
illa eða ekki náð fram að ganga af
ýmsum ástæðum, m.a. hagsmuna-
árekstrum eða „síþrætu“ sem er
landlæg og afneitar öllum rökum
hvort sem þau eru byggð á sannan-
legum staðreyndum og þekkingu
eða ekki.
Landspítali er háskólasjúkra-
hús og sem slíkt er það og verður
meginsjúkrahús landsins, en engu
að síður örsmátt á mælikvarða
slíkra stofnana hvort sem litið er
til nágrannalanda eða umheims-
ins. Þrátt fyrir smæð tekst honum
að mennta og þjálfa lækna og
aðra heilbrigðisstarfsmenn sem
eftirsóttir eru víðast um heim og
sem vísindastofnun er hann einn
stærsti byggingarsteinn fræðasam-
félagsins sem hefur fært Háskóla
Íslands í hóp 300 bestu háskóla
heims.
Framfarir í heilbrigðisþjónustu
margra undanfarinna áratuga
byggja á hratt vaxandi sérhæf-
ingu heilbrigðisstarfsmanna, en
á móti þrengist óhjákvæmilega
þekk ingar svið hvers og eins. Þessi
þróun er alþjóðleg og verður ekki
snúið við. Í þeim efnum erum við
ekkert eyland. Til þess að viðhalda
nægjanlegri þekkingarbreidd
háskólasjúkrahúsa er ekkert
annað svar til en að sameina kraft-
ana og slá saman sjúkrahúsum.
Þetta hefur verið gert í stórum stíl
um öll Vesturlönd síðustu áratugi
rétt eins og hér á landi þó hér hafi
verkið ekki verið fullkomnað enn
sem komið er. Í fámenni okkar og
smæð er þetta ekki síður mikil-
vægt. Hugmynd Lýðs um að dreifa
þeim þekkingarstabba sem við
eigum er fráleit og enn verri fyrir
það að vera komin frá heilbrigðis-
starfsmanni. Þó er hún miklu verst
fyrir þá uppástungu læknisins að
halda því fram að „upplagt væri
að hafa krabbameinsdeildina á St.
Jósepsspítala í rólegu umhverfi …“
Mér er til efs að nokkur sérgrein
sé bundnari annarri stoðstarf-
semi og sérgreinum. Gildir þar
raunar gagnkvæmni gegn öðrum
sérgreinum. Tími einangraðra sér-
greina og einyrkja í heilbrigðis-
þjónustu er liðinn.
Braut vaxandi sérhæfingar heil-
brigðisþjónustunnar er þegar
mörkuð á heimsvísu og þar
munum við engu breyta, sem
betur fer, því hún er bæði forsenda
og afleiðing framfara. Á þeirri
braut mun sameinaður Landspítali
sinna verkefnum sínum best.
Afturhvarf til fortíðar
Jóhannes M.
Gunnarsson
skurðlæknir,
læknisfræðilegur
verkefnisstjóri
Nýs Landspítala

Tími einangraðra sérgreina
og einyrkja í heilbrigðisþjón-
ustu er liðinn.
Ábendingahnappinn má
finna á www.barnaheill.is
SHAREHOLDERS’ MEETING
OF CCP HF.
A shareholders‘ meeting of CCP hf., reg. no. 450697-3469, will be held on 12
November at the company’s headquarters at Grandagarður 8, 101 Reykjavík
starting at 14:00.
AGENDA:
The agenda contains the following items:
Proposal pertaining to the Board’s authority to increase the share capital
of the company up to ISK 1,369,854 nominal value by issuing new class
B shares
The proposal provides that new paragraphs 2.02 and 2.03 will be added to the
Articles of Association, which grant the Board of Directors the authority to
increase the share capital in the company by up to ISK 1,369,854 by way of
issuing a new class of B shares. Current shareholders will relinquish their
pre-emptive right to subscribe to the new class B shares. The Board will
determine the price for the class B shares and other terms applicable to the
sale issue of the class B shares.
There shall be no restrictions on trading of the new class B shares. However,
the class B shares will be granted a liquidation preference, i.e. a priority to
payment in the event of certain liquidation scenarios in an amount equal to the
original purchase price per share plus any accrued but unpaid dividends thereon.
Further, the class B shareholders shall be authorised to convert their shares
at any time into class A shares in a way that one (1) share in class B shall be
delivered in exchange for one (1) share in class A. Otherwise, class B shares
shall enjoy the same rights as the class A shares.
Proposal to remove paragraph 2.12 from the Articles of Association
The proposal provides for the removal of paragraph 2.12 from the Articles of
Association as the authorisation to issue convertible bonds has expired.
Election of the board
Other matters
Those intending to stand for election to the Board of Directors are reminded
to send a notice in writing of their candidacy to the company’s headquarters
at least five days prior to the shareholders’ meeting.
The agenda, final proposals and other documents required to be submitted to
the meeting will be available at the company‘s office for shareholders to review
as of 5 November 2015, seven (7) days prior to the meeting.
The meeting will be conducted in English.
Reykjavík, 5 November 2015
Board of Directors of CCP hf.
1.
2.
3.
4.
s k o ð u n ∙ F R É T T a B L a ð i ð 25F i M M T u d a g u R 5 . n ó v e M B e R 2 0 1 5
0
6
-1
1
-2
0
1
5
0
9
:3
6
F
B
0
7
2
s
_
P
0
4
8
K
.p
1
.p
d
f
F
B
0
7
2
s
_
P
0
4
1
K
.p
1
.p
d
f
F
B
0
7
2
s
_
P
0
2
5
K
.p
1
.p
d
f
F
B
0
7
2
s
_
P
0
3
2
K
.p
1
.p
d
f
A
u
to
m
a
tio
n
P
la
te
re
m
a
k
e
: 1
6
D
6
-5
F
0
C
1
6
D
6
-5
D
D
0
1
6
D
6
-5
C
9
4
1
6
D
6
-5
B
5
8
2
7
5
X
4
0
0
.0
0
1
8
A

F
B
0
7
2
s
_
4
1
1
2
0
1
5
C
M
Y
K