Fréttatíminn - 30.01.2015, Side 24

Fyrsta líffæraígræðslan
Fyrsta árangursríka líffæraíg-
ræðslan var framkvæmd á
Peter Bent Brigham-sjúkra-
húsinu í Boston árið 1954 en þá
var grætt í ungan mann og var
gjafinn eineggja tvíburabróðir
mannsins.
Fyrsti Íslendingurinn
Fyrsti Íslendingurinn gekkst
undir ígræðslu nýra árið 1970
á sjúkrahúsi í London. Fyrsta
nýrnaígræðslan fór svo fram á
Íslandi árið 2003, en fram að
þeim tíma fóru allar nýrnaí-
græðslur fram erlendis.
Hversu lengi lifa líffæri utan
líkama?
Það er misjafnt eftir líffærum
hversu langur tími má líða frá
því að líffærið er tekið úr gjaf-
anum og þar til það er komið
í líffæraþegann. Hjarta deyr
aðeins fjórum klukkustundum
eftir að það er tekið úr líkama
gjafans en önnur líffæri geta
haldist lifandi í allt að sólar-
hring eftir að þau eru fjarlægð
úr líkama. Sumir vefir geymast
í líffærabönkum í nokkur ár, til
dæmis hornhimnur.
Nafnleynd
Óheimilt er að greina líffæra-
þega frá nafni látna gjafans
og aðstandendur gjafans fá
ekki að vita hverjir njóta góðs
af líffærum hans. Líffæra-
þegi getur þó sent ættingjum
gjafans þakkarbréf, en slíkt
bréf er þá sent til Sahlgrenska
sjúkrahússins sem kemur því
nafnlaust til viðtakenda.
Árangur
Líffæragjafi verður að hafa
sama vefjaflokkamynstur og líf-
færaþegi, annars hafnar líkam-
inn ígræddu líffæri. Ígrætt
líffæri bætir lífsgæði og bjargar
lífi til dæmis hjarta- lungna og
lifrarþega. Margir lifa eðlilegu
lífi með ígrætt líffæri.
62 Íslendingar
hafa gefið líffæri
eftir dauða sinn
Íslendingar hafa verið meðlimir í sameiginlegum líffærabanka
Norðurlanda, Scandiatransplant, frá árinu 1991 en þá voru sett
lög hérlendis sem skilgreindu heiladauða og heimiluðu brott-
nám líffæra úr látnum til ígræðslu. Síðan hafa 62 Íslendingar
gefið líffæri eftir dauða sinn. Alls hafa 320 Íslendingar þegið
líffæri úr bankanum en í dag eru 12 á biðlista.
12
einstaklingar
á biðlista á
Íslandi núna.
11 bíða eftir
nýra og 1 bíður
eftir hjarta.
Ígræðslur alls
Nýra 233 einstaklingar
Lifur 47 einstaklingar
Lunga 17 einstaklingar
Hjarta 14 einstaklingar
Hjarta og lunga 4 einstaklingar
Bris 5 einstaklingar
62
Íslendingar
hafa gefið líffæri
eftir dauða sinn.
164
lifandi
Íslendingar
hafa gefið líffæri.
160 annað nýra
og 4 part úr lifur.
226
látnir og
lifandi ein-
staklingar
hafa gefið
líffæri
320
einstaklingar
hafa þegið
líffæri
Ísland frá upphafi lÍffæragjafa 1992 Sameiginlegur
líffærabanki
Norðurlandanna
Íslendingar hafa verið
meðlimir í sameiginlegum
líffærabanka Norðurlanda,
Scandiatransplant, frá
árinu 1991. Líffærum, sem
Íslendingar gefa, er útdeilt
í samvinnu við bankann,
sem hefur höfðustöðvar í
Árósum.
1974
líffæraígræðslur
framkvæmdar á 2014
2272
á biðlista
hjá Scandiatransplant í
byrjun árs 2015
scandiatransplant
lÍffæri
Hjarta
Hjartað er fjögurra hólfa dæla. Tvö efri hólfin,
svokallaðar gáttir, taka við blóðinu úr líkam-
anum. Sú hægri tekur við súrefnissnauðu
blóði frá öllum vefjum líkamans og sú vinstri
tekur við súrefnisríku blóði frá lungunum.
Blóðið rennur úr gáttunum um hjartalokur
niður í neðri hjartahólfin sem heita sleglar
eða hvolf. Þeir dæla blóðinu út í líkamann,
hægri slegillinn til lungna þar sem loftskipti fara
fram en hinn vinstri til allra vefja líkamans.
Lungu
Lungun eru tveir svamp-
kenndir, loftfylltir pokar
sitt hvorum megin í
brjóstholinu. Hlutverk
þeirra er að koma súr-
efni innöndunarloftsins
í blóðrásina og losa
koltvíoxíð úr blóðinu.
Nýra
Hver einstaklingur
fæðist yfirleitt með tvö
nýru, það er samt vitað
að eitt nýra dugar
til að sinna þeirri
starfsemi sem er
nauðsynleg. Nýrun
hreinsa úrgangs-
efni úr blóðinu og
viðhalda jóna-
og vökvajafn-
vægi með
síun og
seytun,
auk
þess
að taka
þátt í
að stjórna
sýrustigi líkamans og
hafa áhrif á blóðþrýst-
ingsstjórnun og myndun
rauðra blóðkorna með fram-
leiðslu á rauðkornahormóni.
Lifur
Lifrin er stærsti kirtill líkamans
og vegur um 1,4 kg í meðal-
manni. Hún gegnir hundruðum
starfa og tengjast mörg þeirra
efnaskiptum. Ein helstu störf lifrar
eru sýruefnaskipti, fituefnaskipti,
próteinefnaskipti, fjarlæging lyfja
og hormóna.
Bris
Briskirtillinn er bæði útkirtill og innkirtill. Útkirtilshluti brissins
eru kirtilblöðrur sem mynda brissafa og seyta honum út í
brisgöng sem bera hann ofan í skeifugörnina. Meltingar-
ensím brissafans sjá um að melta allar helstu stóru
fæðusameindirnar. Innkirtillinn hefur með
sykurstjórnun líkamans að gera.
Smáþarmar
Smáþarmarnir taka við fæðumaukinu frá
maganum og taka upp þau næringarefni sem
við fáum úr matnum þegar meltingu er lokið.
Þeir eru að jafnaði um sex metra langir í
fullorðnum einstaklingi en yfirborðið þar
sem upptaka næringarefna fer fram er
allt að 300 fermetrar.
Augu/hornhimnur
Hornhimna er gegnsær
trefjahjúpur sem þekur
lithimnu augans. Ytra borð
hennar er þakið táru sem
er þekjuvefur sem klæðir
einnig auglokið að innan.
Glæran brýtur ljósgeisla
sem berast inn í augað og
beinir þeim á réttan stað á
augnbotni. Við það verður
myndin skýr.

Húð
Húðin er eitt stærsta
líffæri líkamans, að
minnsta kosti hvað
varðar yfirborð
og þyngd. Í full-
orðnum manni
er yfirborð
húðarinnar
um 2 fer-
metrar
og hún
vegur um
það bil 5
kíló.
Lunga
108 á biðlista
6 mánaða bið
Nýra
1856 á biðlista
23 mánaða bið
Lifur
111 á biðlista
7,5 mánaða bið
Hjarta
104 á biðlista
5 mánaða bið
Bris
27 á biðlista
Auk þess er hægt að gefa:
n Bein
n Hjartalokur
n Æðar
n Merg
n Leg
n Andlit
n Hendur
99%
vilja gefa líffæri.
15.500 Íslendingar hafa tekið afstöðu til líffæragjafar á
vef landlæknisembættisins. 99% þeirra vilja gefa líffæri
eftir dauða sinn. 70% þeirra eru konur og 30% karlar.
Einstaklingar á aldrinum 18-40 ára er stærsti hlutinn.
Viltu Verða lÍffæragjafi?
Á vefsíðunni donor.landlaeknir.is getur þú tjáð vilja þinn til líffæragjafar. Ef þú skiptir
um skoðun getur þú alltaf breytt vali þínu á sama vefsvæði. Þú getur valið líffæragjöf
sem nær til allra líffæra þinna, líffæragjöf sem takmarkast við ákveðin líffæri eða að
heimila ekki líffæragjöf.
Brottnám
og
ígræðsla
líffæra
Þegar um er að ræða
íslenskan líffæragjafa
(látinn gjafi) þá kemur
sérhæft teymi frá því landi
sem Íslendingar eru með
samning við í hvert sinn. Nú er
samningur í gildi við Gautaborg
í Svíþjóð og þaðan er flogið til að
sækja þau líffæri sem á að gefa. Sam-
hæfingateymi í Gautaborg sér síðan um að
skipuleggja hvert líffærin fara. Stundum
eru þau send til annarra Norðurlanda
eða jafnvel til Evrópu. Eina ígræðslan
sem er framkvæmd á Íslandi er nýrna-
ígræðsla þegar um er að ræða lifandi
gjafa. Flestar aðgerðirnar eru fram-
kvæmdar á Sahlgrenska sjúkrahúsinu í
Gautaborg, en einnig á Skåne, Uppsala
og í Stokkhólmi. Einhverjar aðgerðir eru
framkvæmdar í Osló, Kaupmannahöfn, Ár-
húsum, Óðinsvéum, Helsinki og á Íslandi.
Líffæragjöf
eftir
heiladauða
Andlát vegna heila-
dauða er forsenda
þess að unnt sé að nýta
líffæri til ígræðslu. Þá er
hægt að fjarlægja líffærin
áður en blóðrás stöðvast og
þau verða fyrir skemmdum.
Algengustu orsakir heiladauða
eru blæðingar eða æðastífla í
heila eða miklir höfuðáverkar sem valda
óafturkræfum skemmdum á heilavef.
Lifandi gjafar
Lifandi líffæragjafi getur gefið annað nýra
sitt, part af lifur og einnig er hægt að gefa
hluta af lunga. Algengast er að gefa annað
nýra sitt. Íslendingar fá nýra frá lifandi
gjafa í um 70% tilvika, sem er mun hærra
en í öðrum löndum. Hægt er að fram-
kvæma nýrnaaðgerð á Íslandi en aðrar
aðgerðir eru framkvæmdar á Norður-
löndunum.
Framhald á næstu opnu
Halla Harðardóttir
halla@frettatiminn.is
24 úttekt Helgin 30. janúar-1. febrúar 2015