UTBlaðið - 20.01.2006, Qupperneq 36

36 | UTBLAÐIÐ
Landsaðgangur að gagnasöfnum
og rafrænum tímaritum er verk-
efni sem veitir aðgang að texta
yfir 8.000 tímarita og að 12 gagna-
söfnum fyrir alla sem tengjast
gegnum íslenska netveitu á Ís-
landi. Aðgangurinn þýðir að hvar
sem er á landinu má komast í jafn
ólík gagnasöfn og Britannica og
Web of Science auk tímarita af
öllu tagi. Í nágrannalöndum okkar
og víðast um heim er svona að-
gangur bundinn við bókasöfn,
vísinda- og skólastofnanir. Hér á
landi má komast í hann hvar sem
er og hvenær sem er. Hagræðið
er meðal annars fólgið í því að
aðeins er greitt fyrir eina áskrift
að hverju tímariti sem þarna er að
finna fyrir allt landið.
Aðgangurinn skiptir miklu máli
fyrir rannsóknar- og þróunarstarf í
landinu. Árið 2004 voru sóttar
rúmar 480.000 greinar í vísinda-
tímarit auk yfir 107.000 heim-
sókna á Web of Science. Hagræð-
ið sem vísindafólk á Íslandi hefur
af því að geta nálgast greinar á
þennan hátt er mikið. Til marks
um það eru orð dósents við Há-
skóla Íslands sem lýsti því hve
langan tíma það tók hann að jafn-
aði að ná í tvær greinar fyrir tíma
landsaðgangsins. Það leið að jafn-
aði ein klukkustund frá því hann
gekk úr skugga um að viðkom-
andi grein væri til þar til hann var
búinn að ná í hana og kominn
aftur í sæti sitt. Þetta dæmi gæti
bent til tímasparnaðar sem nemur
240.000 vinnustundum á landinu
öllu. Vísindafólk notar þennan
tíma í annað núna, í verk sem því
finnst sjálfu skipta meira máli.
Þarna er einnig efni sem nýtist
öllum fróðleiksfúsum almenningi.
Þar má nefna gagnasöfn á sviði
alfræði og lista eins og Britann-
ica Online, Grove Art og Grove
Music & Opera. Landsaðgangur
greiðir einnig fyrir aðgang að
greinum eldri en þriggja ára úr
greinasafni Morgunblaðsins sem
hægt er að nota um allan heim.
Um leið er Landsbókasafn að
vinna að myndun (innskönnun)
Morgunblaðs 20. aldarinnar. Hægt
er að nota orðaleit til að fletta
upp greinum þar. Þannig hefur
allt íslenskumælandi fólk aðgang
að efni Morgunblaðsins frá upp-
hafi til loka ársins 2002 þegar
þetta er skrifað. Til að fá aðgang
að nýjustu þremur árunum hverju
sinni þarf fólk að kaupa séráskrift
að greinasafninu eða nálgast það
í bókasöfnum eða skólastofnun-
um.
Leitað samtímis í mörgum
gagnagrunnum
Á vef landsaðgangsins, hvar.is, er
aðgangur að gagnasöfnunum og
tímaritunum auk upplýsinga um
þau og leitartæki til að leita í
þeim. Um tveggja ára skeið hefur
verið boðið upp á leit að tímarit-
um þar. Nú er verið að taka í
notkun svonefnda samsteypuleit
sem býður upp á að leitað sé í
mörgum grunnum samtímis.
Þannig er hægt að leita í öllum
tímaritasöfnunum saman eða bæta
við gagnasöfnum í leitina. Á
hvar.is er aðgangur að fleiri
gagnasöfnum en bara þeim sem
eru í landsáskrift. Þar er einnig að-
gangur að nokkrum gagnasöfnum
sem ákveðnir aðilar kosta fyrir
aðra landsmenn. Þar má telja að-
gang að Ovid, sem greiddur er af
heilbrigðisbókasöfnum og aðgang
að gagnasöfnum ASCE, ASME og
EiVillage, sem greiddur er af verk-
fræðideild HÍ, verkfræðistofum,
Landsvirkjun og ÍAV. Að lokum
eru listar yfir gagnasöfn og tímarit
í opnum aðgangi á hvar.is.
Bókasöfn í háskólum, heil-
brigðisstofnunum, rannsókna-
stofnunum, almenningsbókasöfn,
framhaldsskólabókasöfn, stjórn-
sýslustofnanir og nokkur fyrirtæki
greiða fyrir aðganginn. Beinar
greiðslur frá hinu opinbera hafa
farið vaxandi og nema núna tæp-
um þriðjungi kostnaðar. Listi yfir
greiðendur er á hvar.is. Bókasöfn-
in tilnefna fulltrúa í innkaupa-
nefnd landsaðgangsins sem hefur
það hlutverk að velja gagnasöfn
og tímaritasöfn til áskriftar og að
deila greiðslum milli safnateg-
unda. Um þessar mundir er unnið
að breyttri skiptingu greiðslu
vegna áskriftar að rafrænum tíma-
ritum. Landsaðgangurinn er verk-
efni rekið af Landsbókasafni Ís-
lands-Háskólabókasafni með
þjónustusamningi við mennta-
málaráðuneyti. Allar nánari upp-
lýsingar eru á vef aðgangsins,
http://hvar.is.
Fjármálaráðuneytið og Ríkiskaup
hafa á undanförnum fimm árum
unnið að innleiðingu tveggja
verkefna á sviði rafrænna inn-
kaupa.
Þau eru komin vel á veg og
því er tímabært að huga að næstu
skrefum. Með tilkomu nýrrar til-
skipunar Evrópusambandsins nr.
2004/18EB um opinber innkaup
skapast grundvöllur til nýs átaks á
þessu sviði en vonir standa til að
tilskipunin verði leidd í lög hér á
landi um mitt ár 2006. Þar eru eft-
irfarandi nýjungar helstar:
Upplýsingaskrár kaupenda
(buyer profiles)
Seljendum eru veittar ítarlegri
upplýsingar um útboð og útboðs-
gögn á Netinu í gegnum heima-
síður. Með notkun rafrænna aug-
lýsinga og dreifingu útboðsgagna
á Netinu verður unnt að stytta til-
boðstíma um allt að 12 daga. Rík-
iskaup eru að stíga fyrstu skrefin
á þessari braut með birtingu út-
boðsgagna á heimsíðu sinni
www.rikiskaup.is.
Rafræn uppboð
(e-auctions)
Endurtekið ferli þar sem nýtt og
lægra verð og/eða nýtt verðgildi
tiltekinna þátta í tilboðum er sett
fram með rafrænum hætti. Ferlið
hefst eftir að afstaða hefur verið
tekin til tilboða í upphafi og gerir
kleift að raða þeim með sjálfvirk-
um matsaðferðum. Aðferðin er
notuð hvort heldur er í almennu
eða lokuðu útboði og skylt að
taka fram í útboðsauglýsingu að
hún verði notuð. Þessa aðferð má
byggja á verði eða samspili gæða
og verðs, þ.e. hagstæðasta boði.
Hana má t.d. nota í „örútboðum“
vegna rammasamninga en boðum
lýkur þegar tímamörkum er náð.
Virkt innkaupakerfi
(dynamic purchasing system)
Fullkomlega rafrænt ferli við al-
geng innkaup með eiginleikum
sem almennt eru fyrir hendi á
markaðnum og uppfylla kröfur
kaupenda. Ferlið er tímabundið
og opið allan gildistímann. Öllum
birgjum, sem uppfylla valforsend-
ur og hafa lagt fram kynningar-
boð í samræmi við skilmála, er
heimil þátttaka og gild boð verð-
ur að taka inn í kerfið. Virkt inn-
kaupakerfi er nokkurs konar raf-
rænt rammasamningakerfi þar
sem kynningarboð er hægt að
setja inn hvenær sem er og sér-
hver kaup eru skilyrt „örútboð“.
Nota skal almennt útboð til að
bjóða birgjum að senda inn boð
og taka þátt í ferlinu og þess get-
ið í útboðsauglýsingu að nota eigi
þetta ferli.
Endurnýja eða bæta má kynn-
ingarboð hvenær sem er og verð-
ur að meta það innan 15 daga hið
minnsta, ef ekki hefur verið boð-
að örútboð vegna kaupanna. Ferl-
ið getur aðeins varað í fjögur ár,
nema í undantekningartilfellum.
Notkun kerfisins verður gjaldfrítt
fyrir birgja.
Rafræn útboð
Að lokum má nefna rafræn útboð
þar sem útboðsgögnum verður
dreift rafrænt, þ.e. tilboð send,
móttekin, opnuð og þeim tekið
rafrænt. Þessi tækni krefst mikils
undirbúnings vegna staðla og ger-
ir jafnframt miklar öryggiskröfur,
þar sem það verður að vera tryggt
að enginn óviðkomandi komist í
tilboðin áður en þau eru opnuð.
Undirbúningur er hafinn á
vegum Evrópusambandsins til að
þessi tækni komist í notkun í öll-
um aðildarlöndum þannig að hvar
sem er í álfunni geti fyrirtæki tek-
ið þátt í útboðum milli landa án
nokkurra tæknilegra hindrana.
Innleiðing nýjunga af þessu
tagi er tímafrek og krefst sameig-
inlegs átaks kaupenda og selj-
enda, enda er ætlunin að gefa út
langtímastefnu (5 ára) um aðgerð-
ir á þessu sviði. Fjármálaráðuneyt-
ið er með slíka stefnu í smíðum
með svipuðu sniði og unnið er að
í nágrannalöndunum.
hvar.is: landsaðgangur að gagna-
söfnum og rafrænum tímaritum
– eftir Svein Ólafsson, umsjónarmann verkefnisins
Rafrænar nýjungar í opinberum innkaupum
– eftir Júlíus S. Ólafsson, forstjóra Ríkiskaupa

Sveinn Ólafsson.

Júlíus S. Ólafsson.