Húnavaka - 01.05.1997, Page 122

120
HÚNAVAKA
Sögulegt yfirlit áveituframkvæmda á íslandi
Þegar bændur í Þingi fóru að ræða áveitu á Eylendinu skömmu fyrir
1920 hafði þegar verið unnið að slíkum framkvæmdum hérlendis en
fram að því var það flest í smáum stíl.1 Verulegur áhugi fyrir vatnsveitu á
engjalönd hér á landi vaknaði um 1870. Var þá fyrst farið að vinna að
slíkum framkvæmdum í einhverjum mæli. Danskir vatnsveitumenn voru
fengnir til að segja bændum til og nokkrir Islendingar lærðu einnig til
verka.
Aveitur í einhverri rnynd hafa vafalaust verið til frá því landið byggðist.
Þess er getið á fáeinum stöðum í fornritum að menn hafi gert fyrirhleðsl-
ur og áveitur. I Grágás og Jónsbók er einnig að finna ákvæði um áveitur,
stíflur og skurðgröft. Þessar heimildaklausur benda vissulega til jress að
slíkar framkvæmdir hafi tíðkast í einhverjum mæli en sennilega ekki
kveðið fjarska mikið að Jreim til forna. Seinna hafa þær að því er virðist
lagst niður víðast hvar.
Almenn vakning varð í búnaðarmálum á síðari hluta 18. aldar og
bændur voru hvattir til framkvæmda af stjórnvöldum, m.a. áveitugerðar.
Víða voru gerðar áveitur hjá einstökum bændum. En á síðustu áratug-
um 19. aldar og fyrstu áratugum 20. aldar voru fyrst unnin stórvirki á
þessu sviði. Má þar nefna sem dæmi áveituframkvæmdir á Staðarbyggðar-
mýrum í Eyjafirði sem unnið var að á árunum 1878-79, gerð var áveita í
Flóanum við Þjórsá þar sem heitir Miklavatnsmýri á árunum 1912-13 og
upp úr 1920 var gerð áveita í Staðar- og Víkurmýrum vestan Héraðsvatna
í Skagafirði.
Langstærstu áveituframkvæmdirnar voru á Skeiðum og í Flóanum.
Aveitufélag Skeiðahrepps var stofnað árið 1917 og hófust framkvæmdir
við Skeiðaáveitu í júní það ár og var lokið að mestu sex árum síðar, í maí
1923. Var Jrá hægt að opna flóðhliðin. Bændur hlóðu flóðgarða hver á
sínu landi og var unnið að því áfram næstu ár. Þegar öllum framkvæmd-
um var lokið náði áveitan yfir 3120 hektara og áttu 30 býli land á svæð-
inu. Við þessar framkvæmdir var notuð fyrsta skurðgrafan sem kom til
landsins. Framkvæmdir við Flóaáveitu stóðu yfir á árunum 1922-30 en
vatni var hleypt á í fyrsta sinn í maí 1927. Alls áttu 166 býli land á áveitu-
svæðinu og náði það yfir 11.473 hektara. Aveiturnar í Flóa og á Skeiðum
höfðu geysimikið að segja fyrir hag bænda og gjörbreyttu aðstöðu þeirra.
Aðrar áveitur lukkuðust ekki alltaf jafn vel og urðu sumar að minna
gagni en vonir stóðu til.
Hafa verður í huga að fram undir miðja þessa öld voru tún lítil og
tækjakostur til túnræktunar frumstæður fyrsta þriðjung aldarinnar. Heyja