Húnavaka - 01.05.2001, Side 154

152
H U N A V A K A
að styrkja orfið fremst og ljáþjóið rekið niður í miðjuna á tré sem var
innan í orfinu fremst.
Gamli útbúnaðurinn með ljáþvengjunum var á stöku bæjum notaður
fram yfir árið 1860. Heimasmíðuðu ljáina þurfd að dengja daglega og
því var smiöjunefna á hverjnm bæ. Misjafnlega kunnu menn það starf,
ekki mátti láta ljáina aflagast við dengslið og hitta varð á rétta herslu.
Tæki til þess voru ærið ófullkomin og dæmi voru til þess að konur hit-
uðu ljáina undir flóunarpottinum, dengdu þá á hlóðarsteininum og
hertu í vissu íláti sem var við hendina í eldhúsinu. Betra þótd að hafa
hland saman við hersluvatnið.
Ljáir voru brýndir með steinbrýnum og það sem menn slógu á milli
kallaðist biýna. Sumir héldu á brýni á efri hæl en eftir að vinnubuxur
komu með biýnisvasa var ólíkt þægilegra að geyma brýnið þar. Þegar
þurrkar gengu vildi brýnið húða, höfðu þá sumir með sér ílát í slægjuna,
með vatni eða hlandi, til þess að geyrna brýnið í. Samanber „Brýmslu-
koppinn bar með sér“.
Sú trú var lengi að farsælla væri að byrja slátt á föstudegi eða laugar-
degi. Þegar þurrkar gengu harðnaði grasrótin og tók þá bitið fyrr úr lján-
um heldur en þegar rakt var í rót. Sumir slógu á nóttunni dl að nota
rekjuna en það mun ekki hafa verið algengt.
Aður tóku konur í sumum héruðum sér orf í hönd og sums staðar af
nauðsynlegum ástæðum þar sem um einsetukonur var að ræða.
A nreðan allt var slegið með orfi og ljá var yfirleitt staðið við slátt frá
klukkan tíu að morgni til klukkan tíu að kvöldi og surnir stóðu við allt
upp í 18 tíma. Þreytandi hafa slíkar stöður verið og þá hefði unnist betur
að slá annan hvern dag því að úthvíldur maður vinnur rnikið betur en
þreyttur. Þegar hætt var vinnu um miðaftansleytið á laugardögum um
slátdnn voru það leifar af hinni gömlu nónhelgi. Sá var talinn fullgildur
sláttumaður sem sló dagsláttu á dag og mátti helmingurinn vera þýfi.
Dagslátta var 30 faðmar á kant. Það þótd því velgildur sláttumaður á 19.
öld sem sló fimm dagsláttur á viku því að misjafnt var landið sem slegið
var. Þeir sem slógu mikið minna voru kallaðir skussar.
Til voru nokkrir afburða sláttumenn eins og Magnús sálarháski. I
gömlum heimildum úr Skagafirði segir: „Var maður er Þórður hét. Hann
var það mikil hamhleypa til sláttar að þrjár stúlkur höfðu fullt í fangi
með að raka á eftir honum.“ Þá má minna á Orm Stórólfsson sem sópaði
þúfunum með saman f múg.
Misjafnt var sláttulag rnanna, sumir höfðu mjó og löng ljáför. Það
sláttulag gekk lítið og var mjög erfitt. Sláttur með stuttum og breiðum
ljáförum með útréttum ljá gekk langbest, fljótlegast og léttast að slá á
þann hátt ef ljárinn beit vel. Lagnir sláttumenn skáruðu í þýfi og á engi
og var það miklu fljótlegra en skera við tær sér sem kallað var.