Dagblaðið Vísir - DV - 03.01.2009, Qupperneq 21

Laugardagur 3. janúar 2008 21Fókus
ert sem bendir til að næstu fimm ár
verði betri hjá henni. Því að það hef-
ur ekki aðeins vantað marksækinn
og skapandi metnað; það hefur líka
vantað hina stóru „súksessa“ sem,
þegar best lætur, ganga mánuðum,
jafnvel misserum saman. Leikhúsið
getur naumast tapað á því að einhver
annar fái tækifæri til að spreyta sig.
Einu vil ég bæta við sem Tinna
gerði vel og er til sannrar eftirbreytni:
strax eftir að hún tók við starfinu til-
kynnti hún að hún myndi ekki taka
að sér nein listræn verkefni í Þjóð-
leikhúsinu á meðan hún réði þar
húsum. Við það hefur hún staðið.
Væntanlega hafa þeir skilið sneið-
ina sem áttu hana. Það hefur ver-
ið of mikið um það, einkum síðari
árin, að leikhússtjórar séu á kafi í
krefjandi sviðsetningarvinnu á með-
an þeir ættu að vera að sinna starfi
sínu. Leikhússtjórn er fullt starf, og
ef nokkuð er vel það; alltént er þetta
fólk á fullum launum, ekki hálfum.
Þetta háttarlag hefur lengi verið eitt
af meinum íslensks leikhúss og ég
gæti sagt margt um það, en þetta er
ekki staðurinn til þess.
Vond staða í Borgarleikhúsi
Og þá er það Leikfélag Reykjavíkur.
Í Borgarleikhúsinu. Gleymum því
ekki: L.R. er ekki sama og Borgarleik-
húsið. Þar á er stór munur sem mér
finnst stundum ekki alltaf nægur
gaumur gefinn, jafnvel eins og reynt
sé að breiða yfir hann. En nóg um
það að sinni.
Nýr leikhússtjóri tók við L.R.
í haust, Magnús Geir Þórðarson.
Miklar vonir voru bundnar við hann
eftir góða frammistöðu á Akureyri
og Magnús Geir sýndi strax að hann
væri líklegur til að standa undir þeim.
Sýningar haustsins tókust á heildina
litið vel, góð aðsókn, gaman að koma
í Borgarleikhúsið. Nú hefði mátt bú-
ast við að Reykjavíkurborg myndi
bregðast vel við og reyna að styrkja
kröftugan leikhússtjóra í vandasamri
stöðu. En hvað gerir Borgin? Jú, nú
rétt fyrir jólin tilkynnir hún að hún
ætli ekki að standa við samning sinn
um stuðning við L.R. Hún hafi ákveð-
ið að klípa heilar fimmtíu milljónir af
þeirri upphæð sem átti að renna til
félagsins á næsta ári. Það sé komin
kreppa og Borgin eigi bágt.
Það er alltaf best að nefna hlut-
ina sínu rétta nafni: þetta er auðvitað
ekkert annað en brot á samningi. Á
milli Borgar og L.R. er í gildi samn-
ingur sem kveður skýrt á um ákveð-
in fjárframlög í ákveðinn tíma. Hvað
gerum við ef brotið er á samningi við
okkur? Við leitum að sjálfsögðu rétt-
ar okkar fyrir dómstólum – eins þeg-
ar ríki eða borg eiga í hlut. Það hefði
L.R. tvímælalaust átt að gera – raun-
ar tel ég ólíklegt að Borgin hefði kært
sig um að standa í málaferlum, þeg-
ar á hólminn var komið. En forráða-
menn L.R. ákváðu í staðinn að beygja
sig. Senda heldur frá sér auðmjúka
fréttatilkynningu þar sem þeir lýstu
yfir vilja til að „axla ábyrg“ í efna-
hagslægðinni – sem L.R. ber reynd-
ar ekki mikla ábyrgð á! Fjárhagsstaða
Reykjavíkur er ugglaust ekki góð, en
hún er ekki verri en svo að Borgin
ætlar ekki að hækka útsvarið á okk-
ur – ólíkt því sem þeir eru að gera til
dæmis hjá Akureyrarbæ.
Framkoma Reykjavíkuborgar í
þessu máli er henni til lítillar sæmd-
ar – vægt til orða tekið. Samnings-
rof Reykjavíkurborgar setur L.R. í
allt að því vonlausa aðstöðu. Í frétta-
tilkynningu frá félaginu segir að
rekstrarframlag leikhússins á næsta
ári verði með þessu móti „vel undir
45% af heildartekjum leikhússins.“
Það er í mínum huga fráleitt að ætl-
ast til þess að opinbert leikhús afli
sér hátt í 60% allra tekna með eigin
aflafé – jafnvel ekki í kreppu. Ætlast
Borgin í alvöru til þess að L.R. sýni
ekkert nema gefin kassastykki: far-
sa, söngleiki og þess háttar? Magnús
Geir tók við leikhúsinu á botninum
af forvera sínum, Guðjóni Pedersen,
en hann verður að fá svigrúm til að
gera það sem hann dreymir um að
gera. Svigrúm sem Guðjón Pedersen
fékk, þrátt fyrir allt, en nýtti yfirleitt
frámunalega illa. Magnús Geir er
einn efnilegasti stjórnandi sem lengi
hefur komið fram í leikhúsi okkar, en
það er ekki hægt að ætlast til að hann
geri kraftaverk. Og ef við fáum engan
stuðning í því sem við erum að reyna
að koma í verk, trúum á og erum til-
búin að berjast fyrir, þá gefumst við á
endanum upp, brennum út, missum
áhugann. Er það þannig sem Reykja-
víkurborg vill að fari fyrir Magnúsi
Geir?
Nú ætla ég að leyfa mér að vera
aðeins persónulegur. Í fyrra vetur
tók Guðjón Pedersen sig til og reyndi
að þagga niður í mér sem leikdóm-
ara. Hann var sjálfur kominn á síð-
asta snúning sem leikhússtjóri og
fannst víst hann þurfa að enda
með glæsilegum lokahnykk. Stjór-
inn beitti gamalkunnri aðferð: neit-
aði fjölmiðlinum, sem ég starfa við,
um boðsmiða. Þetta var nýárskveðja
Leikfélags Reykjavíkur til mín. Starfs-
fólk setti sumt upp fýlusvip þegar
gagnrýnandinn kom í húsið – auð-
vitað datt hvorki honum né blaðinu
í hug að hætta að mæta. Við þetta sat
þangað til Magnús Geir tók við fyrir
fjórum mánuðum. Fýlan var fljót að
renna af andlitunum. Allan þenn-
an tíma sagði Rithöfundasamband-
ið ekki neitt eða Blaðamannafélag-
ið, og hafa þessi samtök þó stundum
látið sem þeim væri ekki sama um
íslenskt málfrelsi. En ég bjargaðist
svo sem án þess. Ritstjórn DV stóð
við bakið á mér, lét ekki ógna sér.
Og mér þótti líka vænt um það, þeg-
ar sjálfstæðismenn í menningarráði
Reykjavíkurborgar sendu frá sér yfir-
lýsingu þar sem gerningur Guðjóns
var fordæmdur og störf mín viður-
kennd. Einkum vegna þess að þar
áttu í hlut einstaklingar sem ég met
mikils.
En nú þykir mér Bleik brugðið,
Snorrabúð vera orðin stekkur. Nú
ráða sjálfstæðismenn lögum og lof-
um í borginni og hvað gera þeir þá:
þeir keyra L.R. upp í horn með nið-
urskurðarhnífinn á barka þess. Meiri
er þá metnaður þeirra fyrir hönd list-
arinnar ekki þegar til á að taka. En
við vitum það þá: ef við horfum upp
á L.R. breytast í hreinræktað búle-
varðleikhús á næstu misserum, þarf
ekki að fara í grafgötur með hver á
mesta sök á því. Þó að – ég endur-
tek það – forysta félagsins hefði get-
að sýnt meiri manndóm og baráttu-
vilja fyrir eigin hönd – og listarinnar.
Því það er um hana sem málið snýst,
þegar upp er staðið.
Af öðrum vígstöðvum
L.A. stendur á tímamótum; þar tók
nýr leikhússtjóri við í haust, fyrsta
sýningin gömul lumma sem lofaði
ekki góðu. En við vonum að fall sé
fararheill og að Eyjólfur hressist með
hækkandi sól. Íslenska óperan frum-
sýndi fjórar sýningar, ein var mjög
skemmtileg, tvær svona „la – la“, ein
léleg. Síðan tilkynnti Stefán óperu-
stjóri í haust að þau ætluðu bara að
pakka saman það sem eftir er leik-
ársins. Þau væru orðin svö blönk.
Þetta var furðuleg ákvörðun og ótrú-
legt að enginn skuli hafa sagt neitt.
Finnst fólki þetta bara allt í lagi? Ég
hef sagt það áður, og segi enn: trú-
lega er langbest að loka Íslensku óp-
erunni og styrkja Þjóðleikhúsið sem
því nemur til að annast óperulistina.
Við erum lítil þjóð, við þurfum að
hugsa svo margt upp á nýtt, þetta er
eitt af því. Við viljum geta sýnt góðar
óperur og stóri salur Þjóðleikhúss-
ins er, þrátt fyrir allt, skásti kosturinn
sem við eigum til þess.
Af vettvangi frjálsu leikhópanna,
eins og mér er tamast að kalla þá
(líklega af því að þeir hétu það á
meðan við vorum ung og róttæk),
þaðan hefur verið heldur fátt að
frétta. Vesturport var einungis með
eina sýningu upp úr gamalli sænskri
bíómynd sem var mislukkuð og fékk
dræmar viðtökur. Annars eru Gísli
Örn og Nína Björk víst að gera það
gott hjá Royal Shakespeare; ég er
staðráðinn að drífa mig út að sjá þau
og hlakka til. Það er gott að eitthvað
jákvætt skuli að frétta af samskiptum
Íslendinga og Breta!
Þau Hermóður og Háðvör í Hafn-
arfirði virðast telja nóg að setja upp
eina leiksýningu á ári, allt hitt eru
gestasýningar, svona eins og í Bor-
gó. Mér finnst það ekki nóg; ég vil sjá
miklu öflugri starfsemi hjá leikhúsi
sem nýtur jafn ríflegra styrkja og þeir
félagar gera. Hús Hafnarfjarðarleik-
hússins er gott leikhús; þeir mættu
að vísu gera anddyrið hlýlegra og
leikhúslegra, svona eins og Magn-
ús Geir gerði strax í Borgarleikhús-
inu. Þar komu upp tvær áhugaverðar
sýningar, hvorugur að vísu á vegum
H&H – en þeir segjast eiga eitthvað í
pokahorninu á útmánuðum. Við sjá-
um hvað setur.
Aftur í pólitíkina?
Og hvað er svo fram undan: fram-
sókn eða stöðnun og afturför? Mun
hið siðferðislega gjaldþrot íslensku
þjóðarinnar endurspeglast í listrænu
gjaldþroti, jafnvel víðar en í leikhús-
inu? Að sjálfsögðu vonum við að svo
verði ekki. Tímarnir eru mikil áskor-
un fyrir allt listafólk, en hætturnar
eru einnig miklar á næstu mánuðum
og misserum.
Þegar ég var að byrja í leikhúsinu
fyrir um þrjátíu árum var „pólitískt
leikhús“ mjög í tísku. Þetta var vinstri
sinnað leikhús, borið uppi af fólki
sem trúði í alvöru á sósíalismann,
vildi beita leiklistinni gegn kapítal-
ismanum. Það fór allt saman eins og
það fór. Sósíalisminn hrundi á und-
an kapítalismanum; menn höfðu
víst ekki búist við því. Hvar stöndum
við nú, þegar öll þessi miklu „idéöl“
eru gjaldþrota?
Leikhúsið á að hjálpa okkur til
að svara því. Ég hélt, svo ég sé alveg
heiðarlegur, að ég ætti ekki eftir að
þurfa að segja það, en verð samt að
gera það: nú þurfum við aftur virki-
lega gott pólitískt leikhús. Ekki svona
svart-hvítt leikhús um vonda kapítal-
ista og góða alþýðu, eins og þau voru
að gæða okkur á í Alþýðuleikhúsinu
sællar minningar. Nei, við þurfum
gagnrýnið leikhúsið, hvasst, misk-
unnarlaust, en málefnalegt, leik-
hús sem leitast við að skoða málin
í stærra samhengi, skilgreina stöðu
okkar sem einstaklinga og þjóðar,
draga þá fyrir dóm sem á að draga
fyrir dóm. Ég veit að þetta hljómar
almennt og óljóst, en samt ... það er
alltaf listamannanna sjálfra að út-
færa stefnuskrárnar, hrinda þeim í
framkvæmd.
Svo þakkar leikdómarinn lesend-
um og leikhúsfólki fyrir samfylgdina
á liðnu ári og óskar öllum árs og frið-
ar.
Jón Viðar Jónsson
Leikhúsið
og kreppan
Magnús Geir Þórðarson borgarleikhússtjóri „Ætlast Borgin í alvöru til þess að
L.r. sýni ekkert nema gefin kassastykki: farsa, söngleiki og þess háttar? Magnús geir
tók við leikhúsinu á botninum af forvera sínum, guðjóni Pedersen, en hann verður að
fá svigrúm til að gera það sem hann dreymir um að gera.“ MYND RAkel Ósk
Gömul lumma greinarhöfundur segir að Músagildran sem
Leikfélag akureyrar setti upp í haust sé gömul lumma sem
lofi ekki góðu í byrjun stjórnartíðar hins nýja leikhússtjóra.
„En við vonum að fall sé fararheill og að Eyjólfur hressist
með hækkandi sól.“ MYND leikfélAG AkuReYRAR