Dagblaðið Vísir - DV - 29.09.2010, Side 13

miðvikudagur 29. september 2010 fréttir 13
leit og aðferðin er huglægt mat. Mat
sem samræmist reglum rökfræð-
innar, almennum þekkingaratrið-
um og viðurkenndum niðurstöðum
vísindarannsókna. Nauðgun er tal-
in til alvarlegustu brota sem unnt er
að fremja en þau brot eru jafnframt
einna erfiðast að færa sönnur á enda
nýtur sjaldnast vitna við.“
Allur vafi er sakborningi í hag
Þrátt fyrir það og þrátt fyrir að töl-
urnar séu eins og þær eru þá telur
Valtýr ekki ástæðu til þess að gefast
upp. Hann segir það ekki vonlaust að
kæra nauðgun. „Mikið hefur áunnist
og breyting hefur orðið hér á. Refs-
ingar hafa þyngst og það er orðið
nokkuð gott hlutfall sakfellinga þeg-
ar ákæra er gefin út. Þetta er alls ekki
vonlaust, við verðum bara að halda
áfram.“
Til að ná fram sakfellingu þurfi
ákæruvaldið að sanna sök svo óum-
deilt sé. „Allur skynsamlegur vafi
fellur sakborningi í hag. Réttarkerf-
ið byggist á þeirri grundvallarreglu.
Það má kannski segja að það halli á
ákæruvaldið sem þarf að sanna sekt.
Verjandi hefur meiri rétt.“
Frekar ákært í
kynferðisbrotamálum
Hann nefnir prófessorsmálið þar
sem kennari við Háskóla Íslands var
sýknaður af Hæstarétti af ákæru um
kynferðislega misnotkun gagnvart
dóttur sinni. „Þá var tekist á um það
hversu langt ætti að ganga þar sem
viðkomandi viðurkenndi að hann
hefði lyft upp sænginni, gægjufíkn
og allskyns kynferðislega tendensa
en var sýknaður af meginatriðum.
Það er ekkert hægt að segja til um
þetta. Dómar nást fram og stund-
um ekki. Aðalmálið er að við fylgj-
um ákveðnum reglum og að öllum
sé ljóst eftir hvaða reglum við erum
að vinna.
Ég hef haldið því fram að það sé
frekar ákært og látið reyna á sökina í
þessum málum en öðrum og senni-
lega með réttu. Það ætti samt ekki að
vera þannig. Það á að ákæra ef ákær-
andi telur að sönnunargögn leiði til
sakfellingar. Samkvæmt lögum má
ekki ákæra í málum þar sem ber-
sýnilegt er að sakfelling muni ekki ná
fram að ganga. Við gerum það ekki,
það er bara bannað. Svo að það er í
okkar höndum að vinna þessi mál og
við reynum það.
En fólk verður líka að vera með-
vitað um það hvað það þýðir að kæra
mann. Í dag er bara allt kært, alveg
endalaust, ekki bara í nauðgunar-
málum heldur öllum málum. Nið-
urfellingar í öðrum málaflokkum eru
líka mjög margar.
Guðrún Jónsdóttir á Stígamót-
um segir að hún telji mál nauðgun ef
kona kemur til hennar og segir að sér
hafi verið nauðgað. Það sé nóg fyrir
hana. Það er ágætt sjónarmið út
af fyrir sig en við getum ekki
unnið út frá því.“
Falskar kærur
Guðrún staðfestir þetta
og segir að þar sé ekki
hægt að ganga út frá
öðru en að kona sem til
þeirra leiti sé að segja
satt. Annað þjóni
engum tilgangi,
enda harla ólík-
legt og tilgangs-
laust í sjálfu sér
að konur leiti sér
aðstoðar við að
vinna úr afleið-
ingum kynferð-
isofbeldis sem
aldrei varð. En
eins og Valtýr
segir ganga
ekki allir út frá því vísu að kynferð-
isofbeldi hafi átt sér stað þótt kona
segi að sér hafi verið nauðgað. Líf-
seig mýta varðandi kynferðisofbeldi
er að konur beri upp rangar sakar-
giftir. Kannski í hefndarhug, vegna
athyglissýki, lygasýki eða af því að
hún skammist sín. Alls konar ástæð-
ur eru nefndar sem ástæða þess að
konur ljúgi til um kynferðisofbeldi. Í
bæklingi frá Stígamótum um nauð-
ganir kemur fram að talið sé að falsk-
ar kærur séu innan við tvö prósent í
nauðgunarmálum, sem er sambæri-
legt hlutfall við það sem gengur og
gerist í öðrum málaflokkum.
Ákært fyrir rangar sakargiftir
Valtýr segir að ríkissaksóknari fái eitt
til tvö mál á ári þar sem rangar sak-
argiftir séu bornar upp. Nú er eitt
mál undir í Hæstarétti þar sem kona
kærði þrjá menn fyrir nauðgun. Þeir
áttu allir afbrotasögu að baki og voru
færðir í fangelsi. „Það var lítið hlust-
að á þá þegar þeir voru settir inn. En
svo kom í ljós að einn þeirra hafði
tekið atvikið upp á símann sinn. Þar
sást hvar hún hvatti þá áfram og hót-
aði að kæra þá ef þeir myndu ekki
sinna henni. Þannig að það var fall-
ið frá nauðgunarkæru og gefin út
ákæra gegn henni fyrir rangar sakar-
giftir. Héraðsdómur sýknaði í málinu
á þeim forsendum að hún hefði ver-
ið undir svo miklum áhrifum áfengis
og vímuefna að það skýrði viðbrögð
hennar.
En að baki hverju einasta nauðg-
unarmáli liggur gríðar-
leg vinna og kostnaðurinn við vinn-
unna er ótrúlega mikill. Þessi mál eru
rannsökuð mjög ítarlega og ef mál-
ið kemur ekki fullrannsakað til okkar
sendum við það aftur til lögreglunnar.
Við leggjum mikla vinnu í nauðgun-
armál og teljum okkur fara eins langt
og hægt er til þess að ná fram sakfell-
ingu. Þannig að við gerum þá kröfu
að það sé ekki verið að blekkja okkur
til að setja menn inn. Því áfrýjuðum
við niðurstöðu héraðsdóms og mál-
ið liggur núna fyrir í Hæstarétti. Við
töldum það ekki gefa gott fordæmi að
hægt væri að afsaka sig með áfengis-
og vímuefnanotkun .“
Völdin tekin af þeim
Ríkissaksóknari lítur þó ekki svo á að
konur beri fram rangar sakargiftir ef
ekki næst að færa sönnur á mál þeirra.
„Oft er óljóst hvað gerðist í raun. Sum
mál eru að okkar mati langt frá því að
vera nauðgun en þau eru líka langt frá
því að vera rangar sakargiftir. Það að
kona upplifi eitthvað sem nauðgun er
annað en að kæra vísvitandi saklaus-
an mann.
Þegar kona kærir nauðgun sem
aldrei átti sér stað kemur yfirleitt
tvennt til. Henni líður illa út af mál-
inu eða það er ágreiningur varðandi
það sem gerðist, hvort það telst ólög-
mæt nauðung, nauðgun eða hvað.
Oft fara mál í þennan farveg þegar at-
burðinum er lokið og hún fær sam-
viskubit. Hugsar kannski með sér:
„Hvað segir kærastinn?“, „Hvað var ég
að gera?“, „Hvað á ég að segja for-
eldrum mínum?“ Þá sann-
færir hún sig um að
þetta hljóti að hafa
verið nauðgun. Ég
held að í mörg-
um tilfell-
um séu þessar stelpur bara ekkert að
pæla í þessu. Þetta hljóti bara að vera
nauðgun. Þegar foreldrar eða kærasti
kemst í málið og þær segja að þetta
hafi ekki verið með þeirra vilja eru
völdin tekin af þeim og maskínan fer
af stað. Allt í einu eru þær komnar
upp á Neyðarmóttöku og þær verða
að kæra. En þótt foreldrar eða kærasti
hafi komist í málið og það sé kært lít-
um við ekki á það sem rangar sakar-
giftir.“
Þannig viljum við hafa þetta
Lögreglan getur fellt niður þau mál
sem hún telur fjarstæðukennd ef þau
eru ekki fullrannsökuð. „Ef rannsókn
er lokið verður lögreglan að senda
málið til ríkissaksóknara og við met-
um hvort það eigi að gefa út ákæru
eða fella málið niður.
Til þess að við ákærum í málinu
verða sönnunargögnin að vera svo
sterk að það er ekki hægt að véfenga
það með skynsamlegum rökum að
viðkomandi hafi framið verknaðinn.
Þannig viljum við hafa þetta því að
því minni sönnunarkröfur sem gerð-
ar eru því meiri hætta er á að maður
verði fundinn sekur um afbrot sem
hann hefur ekki framið.“
Í helgarblaði DV verður ítarleg út-
tekt á afdrifum nauðgunarmála í kerf-
inu. Þá verður farið yfir mál sem hafa
verið felld niður hjá ríkissaksóknara
og skoðað hvað veldur því hversu lít-
ill hluti þeirra sem leita til Neyðarmót-
töku vegna nauðgana kærir
nauðgunina til lögreglu.
Fæst nauðgunarmál
fara fyrir dóm Langflest
nauðgunarmál sem berast
ríkissaksóknara eru felld niður
og mýtan um falskar kærur
er lífseig. Þó eru innan við 2
prósent kærðra nauðgana
byggð á röngum sakargifturm
samkvæmt upplýsingum frá
Stígamótum.
Samkvæmt lögum má ekki
ákæra í málum þar
sem bersýnilegt er að
sakfelling muni ekki
ná fram að ganga.
Verjandinn hefur meiri rétt
Valtýr Sigurðsson segir að það halli á
ákæruvaldið í nauðgunarmálum þar
sem saksóknara beri að sanna sekt.
Sakborningur nýtur alltaf vafanS
2010
n 70 - Komur til Neyðarmóttöku vegna nauðgana
n 32 - Mál til umfjöllunar hjá ríkissaksóknara
n 7 - Niðurfellt
n 13 - Ákært
n 3 - Sýkna
n 6 - Sakfelling
Í einu máli var maður bæði sakfelldur og sýknaður, sakfelldur fyrir brot
á börnum en sýknaður fyrir brot gegn fullorðinni manneskju.
2009
n 130 - Komur til Neyðarmóttöku vegna nauðgana
n 42 - Mál til umfjöllunar hjá ríkissaksóknara
n 28 - Niðurfellt
n 15 - Ákært
n 7 - Sýkna
n 7 - Sakfelling
Í einu málinu var hluti málsins felldur niður en ákært í öðrum hluta hans.
2008
n 118 - Komur til Neyðarmóttöku vegna nauðgana
n 46 - Mál til umfjöllunar hjá ríkissaksóknara
n 32 - Niðurfellt
n 14 - Ákært
n 6 - Sýkna
n 7 - Sakfelling
Tölur frá Ríkissaksóknara
AFDRIF NAUÐGUNARMÁLA