Dagblaðið Vísir - DV - 21.03.2011, Blaðsíða 13

Fréttir | 13Mánudagur 21. mars 2011
Á árunum 2006 til 2008 fékk Lands-
bankinn lánaða um 1.100 milljarða
króna hjá sparifjáreigendum, fyrir-
tækjum og stofnunum í Bretlandi
og Hollandi. Innlánum var safnað
á Icesave-netreikningana þar sem
góðir vextir voru í boði, fyrst í Bret-
landi en í lok maí 2008 voru Icesave-
netreikningar Landsbankans opn-
aðir einnig í Hollandi. Fram að falli
bankans í október 2008 lögðu hol-
lenskir sparifjáreigendur inn hart-
nær 300 milljarða króna í evrum.
Í Bretlandi námu innlánin um 4,5
milljörðum punda við fall bankans
eða um 830 milljörðum króna á nú-
verandi gengi.
Við fall Landsbankans kom til
kasta tryggingarverndar sparifjár-
eigendanna. Innstæðutrygginga-
kerfi Evrópska efnahagssvæðisins
gerir ráð fyrir að tryggingar ábyrg-
ist að hámarki liðlega 20 þúsund
evrur á hverjum reikningi. Mikil-
vægt er að hafa í huga að vegna
þess að Icesave-reikningarnir voru
reknir í útibúum Landsbankans en
ekki í dótturfélögum féll tryggingar-
verndin á Tryggingarsjóð innstæðu-
eigenda og fjárfesta (TIF) á Íslandi.
Dótturfélög erlendis eru á kennitölu
í viðkomandi landi og greiða þar sín
réttindi og skyldur.
Deilt um áhættu
Icesave-samningurinn, sem
greidd verða atkvæði um 9. apríl
næstkomandi, snertir ábyrgð ís-
lenska ríkisins á lánasamningum
sem TIF gerir til þess að fullnægja
kröfunni um lágmarkstryggingu.
Hún nemur um 415 milljörðum
króna í Bretlandi og 215 milljörð-
um króna í Hollandi, eða samtals
um 630 miljörðum króna. Sam-
væmt þessu bera Bretar og Hol-
lendingar skellinn af því sem inn-
stæðutryggingarkerfið ábyrgist ekki
eða um 500 milljarða króna. Sam-
kvæmt fyrirliggjandi Icesave-samn-
ingi er reiknað með því að á miðju
árinu 2016 hafi eignasafn Lands-
bankans staðið undir 575 milljarða
króna greiðslu upp í þessa skuld.
Ábyrgð ríkisins snertir því einkum
eftirstöðvar og vaxtagreiðslur. Mið-
að við núverandi skilyrði er áætl-
að að kostnaðurinn, sem íslenska
þjóðin þarf að bera með samningn-
um, verði á bilinu 30 til 40 milljarðar
króna, hugsanlega lægri. Andstæð-
ingar samningsins benda á mikla
áhættu og margvíslega, einkum þó
verulega hækkun þessarar upphæð-
ar lækki gengi krónunnar mjög á
uppgreiðslutímabilinu.
Mismunun
Ríkt hefur verið í umræðu og
deilum um Icesave, að íslenska rík-
ið hafi enga lagaskyldu til þess að
ábyrgjast Icesave-reikningana. Því
sé rétt að hafna Icesave í þjóðar-
atkvæðagreiðslu og bíða dómstóla-
meðferðar. Aðrir telja samningsleið
eftirsóknarverða og skynsamlegt
sé að eyða óvissu enda upphæð-
in lág. Fyrst og síðast telja þeir sem
samþykkja vilja saminginn að mik-
il áhætta felist í dómstólameðferð
málsins. Þar er einkum staldrað við
þá ráðstöfun við setningu neyðar-
laga í október 2008 að Alþingi sam-
þykkti að ábyrgjast innstæður hér á
landi að fullu. Þar með hafi íslenska
ríkið mismunað á grundvelli þjóð-
ernis en það stríðir gegn alþjóða-
lögum og skuldbindingum. Margrét
Einarsdóttir, forstöðumaður Evr-
ópuréttarstofnunar Háskólans í
Reykjavík, sagði í umræðuþætt-
inum Silfri Egils í Sjónvarpinu um
helgina, að nánast útilokað væri að
EFTA-dómstóllinn gæti fallist á þá
mismunun yrði málið tekið þar fyr-
ir. Í fjórðu grein EES-samningsins
segir berum orðum að hvers konar
mismunun á grundvelli ríkisfangs
sé bönnuð nema annað leiði af ein-
stökum ákvæðum hans.
Tilskipunin margrædda
Á grundvelli laga og á grund-
velli EES-samningsins var gefin
út tilskipun ESB árið 1994 um inn-
lánatryggingakerfi, en hún öðlað-
ist lagagildi hér á landi sama ár. Þar
segir meðal annars: „Þegar gjald-
þrota lánastofnun er lokað verða
innstæðueigendur í útibúum í öðr-
um aðildarríkjum en þar sem lána-
stofnunin hefur höfuðstöðvar að
njóta verndar sama tryggingakerfis
og aðrir innstæðueigendur í stofn-
uninni.“
Einnig er kveðið á um að yfir-
völd í heimaríkinu skuli hafa eftir-
lit með gjaldhæfi sinna banka. Í ís-
lenskum lögum er reyndar einnig
kveðið á um að ef íslenskur banki
opni útibú í öðrum löndum beri að
upplýsa gistiríkin (Holland og Bret-
land í þessu tilviki) um fullnægjandi
innstæðutryggingar af hálfu heima-
ríkisins (Ísland í þessu tilviki).
Árið 1999 voru sett lög um Trygg-
ingarsjóð innstæðueigenda og fjár-
festa (TIF). Þar er tiltekið að stjórn
sjóðsins sé heimilt að taka lán til
að greiða kröfuhöfum (innstæðu-
eigendum) hrökkvi eignir sjóðsins
ekki til.
Fordæmi er fyrir því að Evrópu-
dómstóllinn hafi dæmt þýska rík-
ið til að greiða innstæðueigend-
um 20 þúsund evru trygginguna á
grundvelli tilskipunarinnar marg-
umræddu þótt svo þýska löggjafar-
valdið hefði ekki á þeim tíma lög-
leitt tilskipunina með réttum hætti.
Þannig er að sjá að tilskipunin ein
hafi gefið innstæðueigendum rétt
þótt hún hafi ekki verið innleidd í
viðkomandi landi.
Hvar liggur ábyrgðin?
Aðeins tveimur mánuðum eftir
fall íslensku bankanna ritaði Frida
Fallan, sérfræðingur innan sænska
seðlabankans, minnisblað um fall
íslensku bankanna til yfirstjórnar
bankans. DV hefur minnisblaðið
undir höndum og hefur áður fjallað
um efni þess að hluta.
Fallan segir að í ESB-tilskipun-
inni sé ekki kveðið skýrt á um að rík-
ið beri ábyrgð á innstæðum spari-
fjáreigenda. „Tilskipunin kveður
aðeins á um að ríkið beri ábyrgð á
að koma innstæðutryggingakerfinu
á fót. Á Íslandi (rétt eins og í mörg-
um öðrum löndum) er innstæðu-
tryggingasjóðurinn einkafyrirtæki
með takmarkað fjármagn en skylda
hvílir á bönkunum að sjá honum
fyrir meira fjármagni ef á þarf að
halda.“
Engu að síður segir Fallan, að
nánast fyrirfram sé gert ráð fyrir því
að ríkið komi til aðstoðar þegar stór-
ir bankar falla. Enda séu tryggingar-
sjóðir fyrir innstæður ótrúverðugir í
miklum hamförum á fjármálamark-
aði, til dæmis við fall stórra banka.
„Undirliggjandi er það því svo
að innstæðutryggingar eru á ábyrgð
ríkisstjórnar. Auðvitað velja menn
með mestum líkindum þann kost að
láta ekki stóran banka verða gjald-
þrota. En á endanum fellur kostn-
aðurinn á skattgreiðendur og rík-
ið verður innstæðutryggjandi til
þrauta vara. Það mál hefur hins
vegar ekki verið rætt á opinn hátt.
Öðru nær. Pólitíska stefnumörkunin
á síðari árum hefur snúist um þörf-
ina á að tryggja að ríkisvaldið styðji
ekki tryggingasjóði í anda reglna
um bann við opinbera aðstoð eða
styrki.“
Öllu verra er um ábyrgð heima-
ríkis, segir Fallan í minnisblaði sínu.
Þar sé málum þannig fyrir komið að
það sem í raun teljist til neytenda-
verndar í gestaríkinu (Holland og
Bretland í þessu tilviki) hafi flust yfir
á skattgreiðendur í heimaríkinu (Ís-
land).
Aðeins ríkið ræður við stóráföll
Hugmyndin um að heimaríki sé
ábyrgt fyrir starfsemi banka erlend-
is var færð í lög ESB fyrir meira en
20 árum. Fallan þykir reglan ein-
kennileg en nefnir að hún eigi rætur
í þeirri viðleitni ESB að koma á fót
innri markaði með frjálsu flæði fjár-
magns yfir landamæri. „Forsendan
fyrir grundvallarreglunni um stöðu
heimaríkis er sú að hún geri öllum
bönkum annarra ríkja innan ESB
kleift að keppa á markaði í öðrum
aðildarríkjum. Á sama tíma geta
neytendur í gestaríkinu lagt traust
sitt á að yfirvöld í heimaríkinu veiti á
jafnræðisgrundvelli sömu vernd og
þau veita eigin þegnum. Á bak við
þetta eru reglur um lágmarksvernd
sem eiga að tryggja að verndin
sem heimaríkið býður sé fullnægj-
andi. Þetta eru grundvallarreglur
ESB um lágmarks samhæfingu og
gagnkvæmni. Heimaríki viðkom-
andi greinar (t.d. banka) ber þannig
ábyrgð á yfirstjórn hennar og á inn-
stæðutryggingunum.“
Fallan segir að framangreindu
innstæðutryggingarkerfi verði að
breyta og taka af öll tvímæli að í
meiriháttar fjármálaáföllum sé að-
eins ríkið fært um að koma til að-
stoðar. „Nýja kerfið þarf að taka mið
af því sem hefur legið í augum uppi í
fjármálakreppunni að undanförnu,
ef ekki fyrr, að ríkið getur eitt tekið
á sig ábyrgð á slíkum tryggingum.
Óskýrum og óvissum skuldbinding-
um ríkisins í núverandi kerfi ætti að
umbreyta í skýrar tryggingarábyrgð-
ir sem gerð er grein fyrir í ríkisreikn-
ingum. Fyrir þessar ábyrgðir ættu
bankarnir að greiða iðgjald til rík-
isins, rétt eins og gildir um hverjar
aðrar tryggingar.“
„Undirliggjandi er
það því svo að inn-
stæðutryggingar eru á
ábyrgð ríkisstjórnar.
Dragbítur þjóðarsálar
n Ríkið getur eitt ráðið við stóráföll í fjármálakerfinu n Sú staðreynd er gefin for-
senda innstæðutrygginga innan ESB, segir sérfræðingur við sænska seðlabankann
n EFTA-dómstóll getur varla samþykkt mismunun eftir þjóðerni í Icesave-deilunni
Jóhann Hauksson
blaðamaður skrifar johann@dv.is
Mismunun? Alþingi
samþykkti að ábyrgjast
allar innstæður hér á
landi. Því hefur verið
velt upp að þar með hafi
íslenska ríkið mismunað á
grundvelli þjóðernis sem
stríðir gegn alþjóðalögum.