Dagblaðið Vísir - DV - 16.05.2012, Blaðsíða 16

T
vær af mikilvægustu frum-
reglum vestrænna lýðræðis-
ríkja eru frjáls skoðanaskipti
og lýðræðislegar kosning-
ar. Það vill svo til að fylgis-
menn og meðlimir ríkisstjórnarflokk-
anna hafa helst gagnrýnt Ólaf Ragnar
Grímsson fyrir þetta tvennt; að boða
til þjóðaratkvæðagreiðslu og taka þátt
í opinberri umræðu um deilumál í
þjóðfélaginu.
Dagur B. Eggertsson, varaformað-
ur Samfylkingarinnar, gekk lengst í
þessu í sjónvarpsfréttum Stöðvar 2
á sunnudag, eftir að Ólafur Ragnar
hafði sagt Jóhönnu Sigurðardóttur
forsætisráðherra vera á móti sér. „Ég
held að það sé mjög vont, ef að það
er verið að reyna að kljúfa þjóðina
um eitthvað sem á að geta samein-
að hana, það er að segja það að velja
næsta forseta til framtíðar.“ Hann vill
að forsetinn tali „… til þess að sam-
eina þjóðina, því að nóg er sundrung-
in hjá okkur samt.“
Þeir sem eru við völd fara gjarn-
an fram á samstöðu og gagnrýna
sundurlyndi. Þeir eru líka and-
snúnari þjóðaratkvæðagreiðslum.
Árið 2004, þegar Samfylkingin var
ekki í ríkisstjórn, var hún sátt við
að forsetinn vísaði lögum í þjóðar-
atkvæðagreiðslu. Valdhafarnir, fram-
sóknarmenn og sjálfstæðismenn,
voru hins vegar ósáttir og undir-
bjuggu í kjölfarið að breyta stjórnar-
skránni til að gera forsetann óvirkan.
Nú hefur þetta snúist við. Forsetinn
fær mestan stuðning frá framsókn-
ar- og sjálfstæðismönnum. Viðhorfið
gagnvart Ólafi Ragnari og forseta-
embættinu mótast þannig af hags-
munum. Svona afhjúpar umræðan
um forsetann hvernig afstaða flokk-
anna stýrist af þeirra eigin hagsmun-
um, frekar en hagsmunum almenn-
ings eða grundvallaratriðum. Þeir
sem hafa valdið vilja að forsetinn sé
valdalaust sameiningartákn, ófær um
að færa valdið til þjóðarinnar í ein-
staka málum.
Þjóðfélagsumræðan á Íslandi fer
gjarnan í hjólför og skotgrafir flokks-
ræðisins. Þjóðkjörinn forseti er í ein-
stakri aðstöðu til að rísa yfir þetta í
umræðunni. Við upphaf kosninga-
baráttu sinnar hefur Ólafur Ragnar
hins vegar ákveðið að sækja í gamla
áróðurshefð flokksræðisins. Ólafur
beitir nú sömu tækni og Davíð Odds-
son gerði á hátindi ferils síns sem
forsætisráðherra. Davíð og félagar
hans svöruðu gagnrýni með því að
stimpla fólk og fjölmiðla sem hluta
af Baugsliðinu. Nú fer Ólafur Ragnar
sömu leið og stimplar DV sem
hluta af stuðningsmannaliði
Þóru Arnórsdóttur, sjón-
varpskonu og forseta-
frambjóðanda. Ólafur
Ragnar uppnefnir DV
„daglega viðbót við
kosningabaráttu Þóru“.
Þetta er gamla að-
ferðin til að grafa
skurði skot-
grafarhernaðar
í umræðunni og
ýta öllum ofan
í þær.
Staðreyndin
er að DV hefur
engin tengsl
við Þóru eða
kosningabar-
áttu hennar.
Munurinn á
henni og Ólafi
Ragnari er að hann hefur verið forseti
í 16 ár og verið umdeildur gerandi í
valdastöðum í marga áratugi. Þóra er,
eins og hann bendir sjálfur á, fyrst og
fremst búin að vera sjónvarpskona
undanfarin ár. Í þeim tilfellum sem
eitthvað gagnrýnivert hefur komið
í ljós í fortíð Þóru, eða jafnvel maka
hennar, hefur DV hiklaust bent á það
á undan öðrum.
Það er ekki rangt í sjálfu sér, heldur
rétt, að stunda gagnrýna umræðu um
mál sem fólk er ósammála um. Það er
ekki heldur rangt að leyfa þjóðinni
að ráða í umdeildum og mikilvæg-
um málum, heldur almennt rétt.
Forsetinn getur gert þetta allt; án
þess að stimpla fólk, stunda skot-
grafarhernað og sýna valdhroka
þegar hann er spurður
spurninga.
Seinni hluta
viðtals DV við Ólaf
Ragnar er að finna
í þessu blaði DV.
Við lestur á því
getur fólk tek-
ið afstöðu til
stefnu og per-
sónuleika for-
setans út frá
hans eigin
orðum.
Sandkorn
Subbuleg herferð
n Umdeild herferð útgerð-
armanna er rakin til Frið-
riks J. Arngrímssonar, fram-
kvæmdastjóra LÍÚ, sem
þykir í senn vera harðskeytt-
ur og ósvífinn. Talið er að yf-
irvegaðri útgerðarmenn eins
og Eiríkur Tómasson, varafor-
maður LíÚ, og Árni Vilhjálms-
son, aðaleigandi Granda,
séu ekki jafnhrifnir af her-
ferðinni sem átti að verða
til þess að auka samúð með
útgerðarmönnum en hefur
nú snúist upp í andhverfu
sína vegna subbu skaparins.
Ástæða þess er ekki síst sú
að fólk er dregið nauðugt inn
í áróðursstríðið.
Áhyggjur Haga
n Sú ákvörðun Jóhannesar
Jónssonar úr Bónus að koma
með Iceland-matvöruversl-
anir til Íslands hefur valdið
nokkrum titringi á markaðn-
um. Óttast samkeppnisaðilar
að þeir muni missa spón úr
sínum aski. Þetta á sérstak-
lega við um verslanir Haga,
Bónus og Hagkaup, sem Jó-
hannes stýrði til mikilla sigra
á sínum tíma. Daginn sem Jó-
hannes kynnti um áform sín
féllu enda hlutabréf í Högum
um þrjú prósent með tilheyr-
andi hrolli fyrir lífeyrissjóðina.
Siðareglur forseta
n Ólafur Ragnar Grímsson, for-
seti Íslands, harðneitar að
setja embættinu siðareglur
þrátt fyrir
skýrar ábend-
ingar í rann-
sóknarskýrslu
Alþingis og
kröfu for-
sætisráð-
herra á hann
til þess. Nú munu þingmenn
úr nokkrum flokkum hafa
flutt frumvarp sem á að knýja
hann til að setja sér siða-
reglur. En á meðan engar
siðareglur gilda um hvaðan
forsetaframbjóðandi, sem
enn er forseti, getur þegið fé,
er greið leið fyrir fjármagn í
framboðið.
Ertu komin til að
koma í deilur?
Ég svara ekkert
upp á það
Ólafur Ragnar Grímsson við blaðamann DV – DV Jóhannes Jónsson um eignarhaldið á félaginu Moon Capital S.á.r.l í Lúxemborg – DV
Forsetinn og aðferð Davíðs
E
r fjármálakerfinu stjórnað af
sikkópötum (psychopaths)?
Margir eru að velta því fyrir sér,
ef marka má umfjöllun fjöl-
miðla, um rannsókn þess efnis að 10%
Wall Street starfsfólks séu sikkópatar,
en sambærilegur fjöldi almennt er 1%.
Reyndar hefur þessi tölfræði verið gagn-
rýnd; sagt að um mistúlkun sé að ræða.
„Ef ég fyndi ekki sikkópata í fang-
elsunum til að stúdera, myndi ég leita
þeirra í kauphöllum,“ segir kanadíski
prófessorinn Robert Hare, þekktasti sér-
fræðingur á sviði þessarar „persónu-
leikaröskunar sem einkennist af and-
félagslegri hegðun og siðblindu“ og
„taumlausu tillitsleysi í garð annarra.“
Reyndar er undarlegt að þessi um-
ræða þyki fréttnæm, segja margir. Wall
Street er kapítalismi og kapítalismi er í
eðli sínu andfélagslegur.
Lygar og lögbrot
Enron, Goldman Sachs, JP Morgan,
BP, Citibank, Glitnir, Landsbankinn,
Kaupþing, o.s.frv. o.s.frv. Bókhaldssvik,
umboðssvik, fjársvik, skattsvik, lygar og
lagabrot og -beygingar af öllum gerð-
um. Lestu bara fjármálasíðurnar, hve-
nær sem er, segir William Deresiewicz í
grein í New York Times, „Kapítalistar og
aðrir sikkópatar.“
Að svindla á starfsmönnum þínum,
valda viðskiptavinum þínum tjóni, eyði-
leggja umhverfið. Láta almenning bera
kostnaðinn. Þetta eru ekki frávik, svona
virkar kerfið: þú reynir að komast upp
með eins mikið og þú getur og að koma
þér hjá ábyrgð þegar þú ert staðinn að
verki.
Kapítalísk gildi eru andstæð lýðræð-
islegum og kristnum gildum. Grund-
vallarreglur lýðræðislegs stjórnarfars –
rétt eins og kristilegt siðgæði – krefjast
þess að við tökum tillit til hagsmuna
annarra. Kapítalisminn, sem aðeins
snýst um að græða, gerir ráð fyrir að
hver sjái um sig.
Atvinnuskaparar og auðskaparar
Eitt vinsælasta orðskrípið úr áróðurs-
maskínu íhaldsins yfir auðmenn er
„atvinnuskaparar.“ Hinir moldríku eiga
þakklæti okkar skilið ofan á allt annað,
með öðrum orðum, og restin er öfund.
Ef „athafnamenn“ eru atvinnuskap-
arar, segir Deresiewicz, þá er verkafólk
auðskaparar. Athafnamenn nota auð
(eða ættu) til að skapa störf fyrir verka-
fólk. Verkafólk notar vinnu til að skapa
auð fyrir atvinnurekendur (athafna-
menn) – umfram framleiðni fer í gróða
fyrirtækisins. Hvorugir hafa hag hinna
að markmiði, en afleiðingarnar eru
samt sem áður þessar.
Fæstir auðmenn eru athafnamenn,
heldur forstjórar rótgróinna fyrirtækja,
aðrir stjórnendur, ríkustu læknarnir
og lögfræðingarnir, frægir leikarar og
íþróttamenn, fólk sem einfaldlega erfði
peninga eða – já, fólk sem vinnur á Wall
Street.
Hvorki athafnamenn né auð-
menn hafa einkaleyfi á gáfum, svita
eða áhættu. Vísindamenn, listamenn
og fræðimenn eru alveg jafn klárir, en
þeir hafa önnur markmið en að græða
peninga. Einstæð móðir sem vinnur
með námi leggur alveg jafnhart að sér
og hvaða vogunarsjóðsstjóri sem er.
Einstaklingur sem tekur fasteignalán
eða námslán í trausti vinnu sem hann
veit að hann gæti misst hvenær sem er
(þökk sé einum þessara atvinnuskap-
ara) tekur alveg jafnmikla áhættu og sá
sem stofnar fyrirtæki.
Alið á sjálfshatri verkafólks
Gífurlega mikilvæg stefnumál velta á
hvernig við skiljum þessi atriði: hvað
við skattleggjum og hve mikið; hve
miklu við eyðum og í hvað. Þó „at-
vinnuskaparar“ sé nýyrði er oflofið sem
í því felst – og fyrirlitningin sem það
gefur til kynna – ekki nýtt af nálinni.
„Fátækir Ameríkanar eru hvattir til að
hata sjálfa sig,“ skrifaði Kurt Vonnegut
í „Slaugther house-Five.“ Græðgiræðið
elur á sjálfshatri verkafólks, heilaþvegnu
af jákvæðni- og bjartsýnisáróðri sem
kennir að atvinnuskapararnir geti ekki
gert neitt rangt; ef þú ert fátækur eða
missir vinnuna er það þér að kenna, ef
þú færð ekki vinnu reynirðu ekki nógu
mikið eða vel – og úr því má bæta með
að kaupa nýjasta jákvæðniprógrammið.
„Hinir fátæku eru latir, heimskir og ill-
gjarnir. Hinir ríku eru gáfaðir, hugrakkir
og góðir. Lygin heldur áfram.“
Og meðan heilu þjóðfélögin eru
rekin samkvæmt lyginni, þeirri að kap-
ítalismi og óheft markaðshyggja séu
undirstöður velmegunar, verða fjár-
málakreppurnar fleiri og fátæktin meiri.
Hin „ósýnilega hönd“ markaðarins er
ímyndun, fantasía sem runkar ríkidæmi
kapítalismans, þar sem hagsæld og
hamingja eru aðeins fyrir fáa útvalda.
Undirokun fátæklinga 101
Mér fannst hugmyndin um viðskipta-
fræðinám alltaf fyndin, segir Deresie-
wicz. Hvers konar kúrsa er boðið upp
á? Ekkju- og munaðarleysingjarán?
Undirokun fátæklinga? Að éta kökuna
alla? Mergsog sjóða ríkisins? Heimildar-
myndin The Corporation gekk út frá því
að fyrirtæki væru persónur og spurði
síðan hvers konar persónur þau væru.
Svarið var, nákvæmlega, sikkópatar:
sama um aðra, samviskulausir, hugsa
aðeins um eigin hag.
Með öðrum orðum, nákvæmlega
eins og þessi skilgreining á hvítflibba-
glæpahuganum úr bók dr. Hare, Sam-
viskulaus, „… sýnir taumlausa græðgi í
auð, peninga; notar annað fólk í þeim
tilgangi; sýnir algjöran skort á mann-
legum tengslum og tilfinningum nema
sjálfselsku.“
Leiðari
Jón Trausti Reynisson
jontrausti@dv.is
Útgáfufélag: DV ehf. Stjórnarformaður: Lilja Skaftadóttir Ritstjórar: Jón Trausti Reynisson (jontrausti@dv.is) og Reynir Traustason (rt@dv.is) Fréttastjóri: Ingi Freyr Vilhjálmsson (ingi@dv.is)
Umsjón helgarblaðs: Ingibjörg Dögg Kjartansdóttir (ingibjorg@dv.is) Umsjón innblaðs: Kristjana Guðbrandsdóttir (kristjana@dv.is) Framkvæmdastjóri: Stefán T. Sigurðsson (sts@dv.is)
Sölu- og markaðsstjóri: Heiða B. Heiðarsdóttir (heida@dv.is) Hönnunarstjóri: Jón Ingi Stefánsson (joningi@dv.is) Umbrot: DV Prentun: Landsprent Dreifing: Árvakur DV á netinu: DV.is
F R J Á L S T, Ó H Á Ð D A G B L A Ð
Heimilisfang
Tryggvagötu 11
Hafnarhvoli, 2. hæð
101 Reykjavík
FRéTTASkoT
512 70 70 DV áskilur sér rétt til að birta aðsent efni blaðsins á stafrænu formi og í gagnabönkum án endurgjalds. Öll viðtöl blaðsins eru hljóðrituð. Notkun á efni blaðsins er óheimil án samþykkis.
512 7000
512 7010
512 7080
512 7050
AÐALnúmeR
RiTSTJÓRn
ÁSkRiFTARSími
AuGLýSinGAR
16 16. maí 2012 Miðvikudagur
Kjallari
Íris Erlingsdóttir
„Kapítalisminn,
sem aðeins snýst
um að græða, gerir ráð
fyrir að hver sjái um sig.Athugasemdir
n Í skopmyndinni Gulu
pressunni síðastliðinn
fimmtudag birtist mynd
af Fjallkonunni í gríni um
stofnanavæddan rasisma á
Íslandi í tilefni af fangelsun
barnungra flóttamanna hér
á landi. Tekið skal fram að
leikkonan Elma Lísa Gunn-
arsdóttir, sem lék Fjall-
konuna á mynd sem fylgdi
skopinu, tengist ekki um-
fjöllunarefninu á neinn
hátt, og þau skálduðu
ummæli sem birtust með
myndinni voru í gríni eign-
uð Fjallkonunni, en ekki
leikkonunni sem lék Fjall-
konuna.
n Árni Þór Sigurðsson,
fyrrverandi borgarfulltrúi
VG, var ranglega nefndur í
upptalningu yfir stjórnar-
formenn Orkuveitu Reykja-
víkur í leiðara á mánudag.
„Og aðrir sikkópatar“
„Ólafur beitir nú
sömu tækni og
Davíð Oddsson gerði á
hátindi ferils síns sem for-
sætisráðherra.