Dagblaðið Vísir - DV - 31.10.2011, Blaðsíða 16

16 31. október 2011 Mánudagur
Útgáfufélag: DV ehf. Stjórnarformaður: Lilja Skaftadóttir Ritstjórar: Jón Trausti Reynisson (jontrausti@dv.is) og Reynir Traustason (rt@dv.is) Fréttastjóri: Ingi Freyr Vilhjálmsson (ingi@dv.is)
Umsjón helgarblaðs: Ingibjörg Dögg Kjartansdóttir (ingibjorg@dv.is) Umsjón innblaðs: Kristjana Guðbrandsdóttir (kristjana@dv.is) Framkvæmdastjóri: Stefán T. Sigurðsson (sts@dv.is)
Sölu- og markaðsstjóri: Heiða B. Heiðarsdóttir (heida@dv.is) Hönnunarstjóri: Jón Ingi Stefánsson (joningi@dv.is) Umbrot: DV Prentun: Landsprent Dreifing: Árvakur DV á netinu: DV.is
F R J Á L S T, Ó H Á Ð D A G B L A Ð
Heimilisfang
Tryggvagötu 11
Hafnarhvoli, 2. hæð
101 Reykjavík
FRéTTASkoT
512 70 70 DV ÁSkiLuR SéR RéTT TiL AÐ BiRTA AÐSenT eFni BLAÐSinS Á STAFRænu FoRmi oG í GAGnABönkum Án enDuRGJALDS. öLL ViÐTöL BLAÐSinS eRu HLJÓÐRiTuÐ.
512 7000
512 7010
512 7080
512 7050
AÐALnúmeR
RiTSTJÓRn
ÁSkRiFTARSími
AuGLýSinGAR
Sandkorn
F
yrir fáum árum var opinber
umræða nánast einkamál
þröngs hóps valdamanna í
samfélaginu. Flokksblöð voru
niðurgreidd til að mata al-
menning og flokksgæðingar voru
settir yfir Ríkisútvarpið. Aðkoma al-
mennings að opinberri umræðu gat
átt sér stað með því að senda bréf í
dagblöðin eða hringja í þjóðarsálina
á Rás 2.
Svo kom byltingin. Opinber um-
ræða hefur aldrei verið jafnlífleg á
Íslandi og nú. Ekki vegna þess að al-
þingismenn séu orðnir málefnalegri,
heldur vegna aðkomu fleiri aðila í
umræðuna. Sífellt fleiri taka þátt í
umræðunni og leggja sitt af mörkum.
Hulunni er svipt af hverju tabúinu
á fætur öðru. Einelti er ekki lengur
einkamál þess sem verður fyrir því,
heldur er það sameiginleg ábyrgð að
takast á við það. Umræðan um tilfelli
eineltis vekur upp vitund fólks fyrir
vandamálinu, í stað þess að þögnin
um einelti viðhaldi skömm þess sem
fyrir því verður. Umræðan um kyn-
ferðisbrot hefur einnig haft í för með
sér vitundarvakningu. Niðurstaðan
af opinni umræðu var að kynferðis-
brotin sem slík voru ekki vandamálið
í heild sinni, heldur væru viðbrögðin
og viðbragðaleysið við þeim inngróin
í vandann. Þegar umræðan fór af stað
varð ljóst að innbyggður hluti vand-
ans voru þeir sem þögguðu niður
kynferðisbrotin og stóðu með gerend-
um gegn fórnarlömbunum, eins og
fjölmörg dæmi eru um, bæði í sam-
félögum og í stofnunum eins og kirkj-
unni. Um leið og talað er opinberlega
um tilfelli vandans, um leið og fólk
veit af þjáningu annarra, er líklegra að
það beiti sér til góðs í orði eða á borði.
Raunverulegar byltingar læðast
framhjá okkur. Þetta er ein af þeim.
Nú geta allir átt innkomu í opinbera
umræðu, til dæmis með því að blogga
eða bæta sínum ummælum undir
fréttir, eins og á vef DV. Það mikilvæga
er að lögmálin fyrir dreifingu sjón-
armiða hafa breyst. Dreifingin er nú
drifin áfram af almannavaldi en ekki
gamla valdinu. Opinber umræða velt-
ur ekki lengur alfarið á því að starfs-
maður fjölmiðils eða fulltrúi peninga-
eða stjórnmálavaldsins kjósi að beina
þeim til fólksins.
Samfara upplýsingabyltingunni
er félagsleg bylting. Í umræðu á Fa-
cebook og fréttavefjum sem leyfa
ummæli er annarlegum og meið-
andi sjónarmiðumgjarnan svarað út
frá hagsmunum heildarinnar. Ras-
ismi, kynjahatur og einelti, sem þrífst
kannski á kaffistofum og inni á heim-
ilum, verður á endanum undir þegar
fjöldinn á aðkomu að umræðunni. Á
samfélagsvefjum er stöðugt félags-
legt taumhald, sem áður einangrað-
ist við að fólk ætti í beinum samskipt-
um á sama stað og á sömu stund. Með
þessu eykst samvitund fólks, það þarf
oftar að setja sig í fótspor annarra og
kemst síður upp með að þróa með
sér skaðleg viðhorf, því þau eru frem-
ur hrakin í opinberri umræðu en í af-
mörkuðum hópum. Fjölmargir aðr-
ir sem verða vitni að því að rakaleysi
eða hatursræða er hrakin til baka
verða einnig fyrir áhrifum.
Dæmi um að umræða um til-
felli skaðlegrar hegðunar hafi áhrif
er frétt af níu ára dreng í Árbænum,
sem hafði orðið fyrir slíku einelti og
ofbeldi að hann bað móður sína um
að fá að „sofna að eilífu“. Fyrir örfá-
um árum hefði slíkt ekki verið til um-
ræðu. Það hefði þótt vera einkamál
þeirra, og í mesta lagi mál sem skól-
inn ætti að taka á innanhúss í góðu
skjóli. Hátt í 300 ummæli voru skrif-
uð við frétt um málið þegar hún birt-
ist á vef DV. Ekkert einelti var gagn-
vart barninu í ummælunum. Þvert á
móti kom stuðningur úr öllum áttum.
Þetta er skólabókardæmi um mis-
munandi hegðun og viðhorf eftir því
hvort fjöldinn hafi aðkomu eða ekki.
Annars vegar er það hegðun sem
þrífst í þögninni og einangruninni í
lokuðum hópum, til dæmis á skóla-
lóð, og hins vegar viðhorfin sem verða
ofan á í opinni umræðu með aðkomu
almennings.
Á endanum snýst afstaða fólks til
lýðræðis og opinberrar umræðu um
viðhorf til manneskjunnar almennt.
Öfgarnar birtast í tveimur mynd-
um. Annars vegar í þeim sem trú-
ir á manneskjuna og treystir því að
lýðræðisleg umræða leiði á endan-
um til heilbrigðrar og skynsamlegr-
ar niðurstöðu frekar en fáræði. Hins
vegar í þeim sem fyrirlítur lýðinn og
trúir því að niðurstaðan af umræðu
sem drifin er áfram af fjöldanum
muni einkennast af óskynsemi og
ofstæki.
Karl Sigurbjörnsson biskup not-
aði tækifærið í hátíðarmessu sem
hann hélt yfir afmælisgestum Hall-
grímskirkju á sunnudag til að lýsa
skoðun sinni á íslenskri umræðu.
„Einatt hafa sleggjudómarnir og
upphrópanirnar tekið yfir, það er
gömul saga og ný. Ærumeiðingar og
mannorðsmorð eru daglegt brauð í
opinberri orðræðu á Íslandi. Í orð-
ræðu fjölmiðla og bloggheima. Og
þetta er alvarlegt samfélagsmein
og ógnun við grundvöll heilbrigðs
þjóðfélags.“
Gagnárás gamla valdsins gegn al-
mannavaldinu er hafin.
Logi fúll
n Einhver frumlegasta ráðn-
ing síðari tíma er sú að fá
Loga Bergmann til að sitja í
Bítinu á Bylgj-
unni í fjar-
veru Heimis
Karlssonar.
Logi sat við
hlið Kolbrúnar
Björnsdóttur í
síðustu viku.
Á föstudag mætti til þeirra
geimverusérfræðingurinn
Magnús Skarphéðinsson, bróð-
ur Össurar utanríkisráðherra.
Magnúsi urðu á þau stóru
mistök að ávarpa Loga sem
Boga. Svo var að heyra að út-
varpsmaðurinn snarmóðgað-
ist og hafði hann uppi nokkur
orð um þetta og spurði í lokin
hvort Magnús vildi kannski
vera kallaður Össur.
Skíthræddur Pálmi
n Útrásarvíkingurinn Pálmi
Haraldsson fer mikinn þessa
dagana eftir að hafa rekið
Matthías Imsland úr starfi
forstjóra Ice-
land Express.
Þegar Matth-
ías hætti var
send út lof-
gjörð um
störf hans og
honum þakk-
að með nokkurri skrúðmælgi.
þegar spurðist út að forstjór-
inn brottrekni væri að stofna
nýtt flugfélag með Skúla Mo-
gensen kvað við annan tón.
Pálmi og félagar njósnuðu
um farsímanotkun Matth-
íasar og hann var sakaður um
bókhaldsbrellur. Hermt er
að Pálmi sé farinn á taugum
vegna yfirvofandi samkeppni
við Iceland Express sem glím-
ir við þá erfiðleika að halda
illa áætlunum.
Sölvi skúbbar
n Sölvi Tryggvason sjónvarps-
maður færist stöðugt í aukana
í hálfkveðnum skúbbum
sínum þar sem hann upplýsir
um mikla
vitneskju
sína en getur
ekki sagt frá
henni. Hann
segir gjarnan
sögur af nafn-
lausum ein-
staklingum sem gera hitt og
annað athyglisvert. Með því
nýjasta hjá honum er að upp-
lýsa að eiginmaður þingkonu
sé tíður gestur á nektarstaðn-
um Goldfinger. Ekki er nafn-
greint frekar en fyrri daginn
en undir grun liggja um 20
eiginmenn þingkvenna.
Félagi Bjögganna
n Margir bíða nú í ofvæni
eftir sögu Ingimars Ingimars-
sonar sem á sínum tíma var
viðskiptafélagi Björgólfs Guð-
mundsson-
ar og sonar
hans, Björg-
ólfs Thors, í
Rússlandi.
Miklar sögur
hafa verið í
gangi um við-
skiptahætti feðganna á slóð-
um rússnesku mafíunnar. Nú
er þess beðið hvort Þorfinnur
Ómarsson hafi náð að draga
allan sannleikann um bjór-
ævintýrið fram í dagsljósið.
Öll börn eru
velkomin
Það bullast bara upp úr
manni alls konar vitleysa
Hilmir Snær Guðnason um hjónabandið. – DV Ragnhildur Magnúsdóttir er í mastersnámi Los Angeles. – DV
Biskupinn svarar byltingunni„Raun-
verulegar
byltingar læðast
framhjá okkur
Þ
að hefur verið haft eftir þér að eitt
helsta vandamál íslensks samfé-
lags sé hversu leiðinlegir íslenskir
grunnskólar eru...,“ sagði stjórn-
andi Morgunútvarps Rásar 2 í viðtali í
sumarlok við borgarstjóra Reykjavík-
ur, sem hefur róttækar hugmyndir um
breytingar á íslenska skólakerfinu.
Í viðtalinu kom fram að Jón Gnarr
vill gera skólakerfið „... algjörlega frjálst
með svipuðu sniði og það er alls staðar
eða víða í Bandaríkjunum“ og „leggja
niður skólaskyldu.“ Bandaríska skóla-
kerfið er reyndar alls ekki „algjörlega
frjálst.“ Skólaskylda, sem í Bandaríkjun-
um var fyrst lögleidd árið 1852 í Massa-
chusetts, hafði árið 1918 verið lögfest
í öllum ríkjum Bandaríkjanna nema
Alaska (1929). Skólaskylda á Íslandi var
lögleidd með fræðslulögum árið 1907.
Skólaskylda „rétt[ur] barna til náms,“
segir prófessor Jón Torfi Jónasson, for-
seti menntavísindasviðs HÍ. „Skóla-
skylda snýst ekki um „kröfur til barna“
heldur um skyldur gagnvart börnum.“
Ekki aðalvandamálið
Vandamál íslensks samfélags og skóla-
kerfis eru mörg en leiðinlegheit grunn-
skólanna eru hvergi nærri topp-tíu
listanum. Mun alvarlegra vandamál er
skortur á gagnrýnni og rökvísri hugs-
un. Reyndar er ofuráhersla á kröfur
um skemmtilegheit og jákvæðni orðin
ákveðið vandamál á Íslandi. Að álíta að
forðast beri allt sem er „leiðinlegt“ eða
neikvætt leiðir til raunveruleikaflótta
sem oftast hefur í för með sér leiðin-
legar og neikvæðar afleiðingar eins og
Íslendingar vita af leiðinlegri og nei-
kvæðri reynslu.
Annað alvarlegt vandamál eru hin
skammarlegu lágu laun kennara frá
dagvistarstigi og upp. Athyglisvert er að
á þetta er ekki minnst í menntamála-
umfjöllun skýrslu forsætisráðuneytisins
Ísland 2020 – sókn fyrir atvinnulíf og
samfélag, en þar segir m.a. „... menntun
kennara er mikilvæg, sérstaklega þver-
fagleg menntun og skilningur á fjöl-
þættari fræðasviðum en þeir hafa nú.“
Kennarar þyrftu sem sagt að mennta
sig meira, en hvers vegna að leggja á sig
áralanga, erfiða og oft dýra menntun til
undirbúnings fyrir starfsgrein sem ekki
veitir mannsæmandi laun? Hvað þá
enn meiri menntun „en þeir hafa nú.“
Það ætti að vera deginum ljósara að
smánarlaun kennarastéttarinnar standa
metnaðarfullu skólakerfi fyrir þrifum.
Raunverulegt verðmætamat
Bætt launakjör kennara, og annarra
umönnunarstarfsstétta, ættu að vera
mikilvægt stefnumál í sóknaráætlun rík-
isstjórnarinnar. Ísland hefur ávallt þóst
vera barn- og fjölskylduvænt þjóðfélag
en við eigum erfitt með að láta aurana
fylgja orðum okkar. Háleitar yfirlýsingar
Þjóðfundanna um dýrmætustu gildi og
markmið þjóðarinnar hljómuðu vel, en
upplýsingar tekjublaða liðinna ára segja
meira en nokkur orð um hið raunveru-
lega verðmætamat þjóðarinnar.
Borgarstjórinn álítur niðurlagningu
skólaskyldu skapa grundvöll fyrir skóla
„sem leggja megináherslu á skapandi
greinar“ þar sem „raungreinar, skrift,
og lestur ... kannski bara mæta afgangi.“
Enginn vafi er á að gefa þarf nemendum
aukið rúm fyrir sköpunargleði og list-
ræna hæfileika og 2020-skýrslan segir
mikilvægt „að jafnvægi og tengsl séu á
milli skapandi greina og stærðfræði og
raungreina“ og að leggja þurfi áherslu á
markvissa þjálfun „listrænnar og hag-
nýtrar sköpunar“ á öllum skólastigum.
Að láta raungreinar og lestur „mæta
afgangi“ er hrollvekjandi tilhugsun.
Góður lestrarskilningur er grundvallar-
skilyrði í almennri og virkri þjóðfélags-
þátttöku og ef eitthvað er þarf að bæta
kennslu í raungreinum, en Íslendingar
virðast almennt illa að sér hvað varðar
vísindalega og gagnrýna hugsun eins
og best sést á okkar ógöngum, sem og
þeim mýmörgu snákaolíudellum sem
heltaka þjóðina eins og svæsnir flensuf-
araldrar. Á þetta er drepið í skýrslunni:
leggja þarf „áherslu á ... upplýsinga-
læsi, sjálfstæði, frumkvæði, gagnrýna
hugsun, samfélagslega ábyrgð [og] þátt-
töku...og síðast en ekki síst siðfræði.“
Menntun höfuðskylda ríkisins
Breytinga er þörf, en afnám skólaskyldu
er að fleygja barninu með baðvatninu.
Menntun þegnanna „svo þeir megi
verða hæfir þjóðfélagsþegnar“ hlýtur að
vera „höfuðskylda ríkisins ... jafnvel sú
eina ásamt því að halda uppi lögum og
reglu“, segir prófessor Páll Skúlason í
klassísku erindi sínu frá 1987, Mennt-
un og stjórnmál, sem er öllum hollur
lestur og bráðnauðsynlegur þeim sem
láta sig menntamál varða. „Rökvæðing
þjóðfélagsins veltur á því að allur þorri
manna sé skólagenginn og skilji gildi
menntunar,“ segir Páll og „það ræðst
fyrst og síðast af menntun þegnanna
hvers konar lögum og reglu ríkinu tekst
að halda uppi.“
Velferð þjóðarinnar er því undir
því komin hvernig okkur tekst til við
menntun okkar og afkomenda okkar.
Síðasta kerfisbundna frjálsræðistilraun
okkar skilaði sér í mestu aukningu þjóð-
félagsójafnaðar sem átt hefur sér stað
í hinum vestræna heimi, samkvæmt
OECD Gini-ójafnaðarstuðlinum, sem
fyrir Ísland hækkaði um 104% milli ár-
anna 1993 og 2007. Niðjar okkar munu
um ókomna áratugi súpa seyðið af
þessari „frelsis“-tilraun okkar og engin
rök mæla með því að frelsisvæðing
skólakerfisins myndi heppnast betur.
Það væri að setja vagninn fyrir
framan hestinn að ráðast í breytingar á
skólakerfinu án þess að svara þessum
grundvallarspurningum sem Páll Skúla-
son setti fram fyrir aldarfjórðungi: Hefur
íslenska menntakerfið menntastefnu og
markmið? Ef svo er, hver eru þau – og ef
ekki, hver ættu þau að vera?
Menntun og stjórnmál er á vefsíðu Páls
Skúlasonar: vefir.hi.is/pall/
Það er leiðinlegt að læra...
„ Ísland hef-
ur ávallt
þóst vera barn- og
fjölskylduvænt
þjóðfélag
Leiðari
Jón Trausti Reynisson
jontrausti@dv.is
Kjallari
Íris Erlingsdóttir