Dagblaðið Vísir - DV - 16.09.2013, Blaðsíða 23

Menning 23Mánudagur 16. september 2013
Stórstjarna á
glæpahátíð
n Höfundur bókarinnar Natural Causes
S
koski glæpasagnahöfundurinn
James Oswald hefur tilkynnt
þátt töku í glæpasagnahátíðinni
Iceland Noir í Reykjavík í nóv­
ember. Iceland Noir er fyrsta alþjóð­
lega glæpasagnahátíðin á Íslandi. Hún
fer fram dagana 21.–24. nóvember og
verður boðið upp á pallborðsumræð­
ur, viðtöl við höfunda og fleiri viðburði
tengda bókmenntagreininni. Oswald,
sem starfar sem bóndi, vakti heims­
athygli þegar fyrsta glæpasaga hans,
Natural Causes sló rækilega í gegn á
metsölulistum, en bókina gaf hann
sjálfur út sem rafbók. Alls sóttu 350.000
manns sér eintak af bókinni og þykir
velgengni Oswalds minna um margt
á velgengni E.L. James, höfundar Fifty
Shades of Gray syrpunnar. Oswald hef­
ur nú gert samning við útgáfurisann
Penguin og notaði fyrirframgreiðsluna
frá útgefandanum til þess að kaupa sér
nýja dráttarvél. n simonb@dv.is
50 ástæður til að vera á
móti listamannalaunum
n Eiríkur Örn Norðdahl segir umræðu um listamannalaun minna á fótboltaspil n „Ekki einfalt mál“
Brot úr 50 rökum Eiríks
Rök 1 Það er í alvöru fullt af fólki sem
sveltur. Þegar enginn sveltur getum við
eytt pening í annað. Einsog utanríkisráðu-
neyti og listir.
Rök 2 Listamenn sem komast á jötuna
verða latir og list þeirra löt.
Rök 6 Listamannalaun ýta undir þá hug-
mynd að list eigi helst að vera eitthvað
sem „fólk“ hvorki skilur né kann að meta.
Rök 21 Tíminn sem fer í að sýsla með
umsóknir fer ekki í að búa til list. Hann fer
til spillis.
Rök 27 Allt ferlið er niðurlægjandi.
Rök 29 Þá þyrfti maður kannski ekki að
hafa áhyggjur af því í febrúar á ári hverju
að verða rekinn í mars.
Rök 30 Ef listamenn þyrftu að vera
duglegri við að selja sitt væri meiri list í
umferð, fleiri málverk á veggjum og fleiri
bækur í hillum.
Rök 36 Sinfóníuhljómsveitir og leikhús
breyta fullkomlega vænlegu fólki í sjálf-
virk hulstur undir sálir annarra. Það heitir
þrældómur.
Rök 40 Að vera listamaður er ekki vinna
heldur köllun. Að skapa eitthvað sem
er einhvers virði er nóg laun í sjálfu sér.
Launum er ofaukið.
Rök 41 Shakespeare fékk engin lista-
mannalaun. En það fékk Leni Riefenstahl.
Rök 46 Ritlaun eru niðurgreiðsla á
við sjómannaafslátt – gagnast bara
útgefendum og hafa óæskileg áhrif á
verðmyndun á frjálsum markaði.
Rök 49 Þjóðin á þær brýr sem hún borgar
fyrir. En ekki bækurnar sem hún borgar
fyrir. Listamannalaun eru innihaldslaus
fjárfesting.
Ætlaði að fara upp í 100 en er lentur í
tímahraki. Þarf að gera ritlaunaumsókn-
ina mína. Og fara til Rio. Takk fyrir mig.
manns við að flytja burt frá landinu?
„Það er ekki samfelldur þráður í
neinni umræðu á Íslandi, eða mjög
stuttur samfelldur þráður sem er
endurtekinn í sífellu. Við erum far­
in að eiga þessa listamannalauna­
umræðu 4–5 sinnum á ári og hún er
alltaf eins, færist aldrei skref úr stað.
Það er bara skipt um mælendur. Vig­
dís sækir, Andri ver, Ásbjörn sækir,
Kristín ver, Grímur sækir, Sjón ver.
Og þetta er meira eins og fótbolta­
spil en fótbolti – ég er fastur á prikinu
í miðjunni, kemst eitt skref til hægri,
eitt til vinstri og get ekki komið við
boltann nema með hjólhestaspyrnu.
Ef við ætlum ekki að breyta um tón
þá eigum við eftir að drepa hvert
annað úr leiðindum og selvfölgelig­
heder. Það þarf líka að vera hægt að
ræða tilhögun fjárframlaga ríkis­
ins til listamanna á öðrum og fjöl­
breyttari forsendum en hvort þau
eigi að vera til eða ekki – til dæm­
is hvort það megi eyrnamerkja pen­
inga til yngri listamanna, tekjutengja
launin að hluta, og hækka launin og
fjölga þeim (þetta er óttaleg hungur­
lús, verktakalaun fyrir skatta og
gjöld, rétt í kringum atvinnuleysis­
bótaupphæðina – enda væntanlega
hugsað sem viðbót við aðrar tekjur).
Og svo framvegis. Það er margt að
ræða og við erum hvergi nærri búin.
Við erum varla byrjuð. Enda byrj­
um við alltaf aftur á byrjuninni á 2–3
mánaða fresti. Og ég nenni ekki að
gera það þar til ég hrekk upp af. Ég
er ennþá ungur maður og hef margt
þarfara við lífið að gera.
Ísland virkar alltaf aðeins klikk­
aðra séð frá útlöndum. Það er oft
betra að vera á landinu, tala við fólk
augliti til auglitis, til að muna að það
eru ekki allir klikkaðir. Maður fær að
vísu einhvers konar perspektíf af því
að vera úti, en það gerir líka takmark­
að gagn. Hins vegar breytir það að
við skulum geta átt bærilegar sam­
ræður undir fjögur augu ekki hinu að
þegar við tökum til máls á opinber­
um vettvangi breytist það allt saman
til hins verra.“ n
„Við erum farin að
eiga þessa lista-
mannalaunaumræðu
4–5 sinnum á ári og hún
er alltaf eins, færist aldrei
skref úr stað.
Náhirðin fær
á baukinn
n Nýtt verk Braga er uppgjör við íslensku góðborgarana
Þ
egar Guðgeir Vagn Valbrands­
son er sakaður um ritstuld
svarar hann því til að hann
steli ekki bókum heldur setji
bara nafn sitt á þær. Í stofunni
hjá prófessornum er brjóstmynd af for­
manni flokksins á veggnum en í stað
fálka á stalli er páfagaukur. Það er ekki
fyrr en eftir hlé sem fálkinn fær sinn
stað á stallinum, tími Flokksins er aftur
að renna upp.
Það er varla hægt að segja að Bragi
Ólafsson tali undir rós í nýjasta leikriti
sínu Maður að mínu skapi – stofuleikur
sem frumsýnt var í Þjóðleikhúsinu um
helgina. Hann velur sér form hins hefð­
bundna stofudrama til að skrifa hápóli­
tískan farsa. Hér fær gamla valdastéttin
í Sjálfstæðisflokknum á baukinn,
klíka sem varð til í Menntaskólanum í
Reykja vík og átti eftir að setja mark sitt
á íslensk samfélag um áratugaskeið.
Spilltir góðborgarar
Guðgeir Vagn (Eggert Þorleifsson) er
skopmynd af Hannesi Hólmsteini
Gissurar syni, einum nánasti ráð­
gjafa Davíðs Oddssonar fyrrverandi
forsætis ráðherra og oft nefndur einn
af hugmyndasmiðum hinnar (sér)ís­
lensku nýfrjálshyggju. Líkt og Hannes
þá hefur Guðgeir í smíði bók, saman­
safn af fleygum setningum og tilvitn­
unum (bók Hannesar kom út árið 2010
og kallaðist Kjarni málsins).
Guðgeir hefur sér til aðstoðar nem­
enda úr lögfræðideild Háskóla Ís­
lands sem heitir Ársæll Daði (Þorleifur
Einarsson). Sá á í mestu vandræðum
með að skila af sér lokaritgerðinni, lítur
barnalega út og til að áhorfendur næðu
örugglega tilvísuninni mætti hann
með reiðhjólahjálm í síðustu senuna
fyrir hlé.
Vinur Guðgeirs, fyrrverandi heil­
brigðisráðherrann Klemens (Pálmi
Gests son), spilar einnig stórt hlutverk.
Sá hefur þurft að segja af sér út af spill­
ingu en leitar nú leiða til að snúa aft­
ur í pólitíkina. Gefið er í skyn að bæði
Guðgeir og Klemens séu skápahomm­
ar. Guðgeir er týndur í aðdáun sinni á
breskum aðalsmönnum, fínum vín­
um og leitar í samneyti við unga há­
skólanema. Klemens er gróteskari í
nálgun sinni, káfar á ungum mönnum
á skemmtistöðum og drekkur í óhófi.
Of margar sögur
Fulltrúi „venjulega fólksins“ á þessu
stórfurðulega heimili er skúringakonan
Berta (Ólafía Hrönn Jónsdóttir). Bróðir
hennar Agnar (Þorsteinn Bachmann)
er lögfræðimenntaður öryrki sem var
eitt sinn hluti af gáfumannaklíkunni í
lærða skólanum en var svikinn af þeim
Guðgeiri og Klemens. Nærvera Bertu
á heimilinu veldur gárum á annars
sléttu yfirborðinu og gömul leyndar­
mál koma upp á yfirborðið. Kristbjörg
Kjeld leikur svo móðursystur Guðgeirs
sem hefur tapað ævisparnaðinum út af
áhættufjárfestingum Klemens.
Það eru ansi margar sögur sem
Bragi reynir að segja í þessu verki.
Hann reynir að afhjúpa hræsni góð­
borgaranna, valdastéttarinnar. Allt
sem Guðgeir Vagn hefur tekið sér fyr­
ir hendur í lífinu er byggt á lygum eða
svikum. Aðdáun hans á fínum vínum,
mat og lávörðum í London er dregin
sundur og saman í háði og spotti. Hin­
ar fleygu tilvitnanir í hans bestu vini
eru ekkert annað en innantómt bull.
Þegar fiðrildi blakar vængjum í norð­
urenda lærða skólans ...
Mistækt lokauppgjör
En Bragi heldur áfram. Það er sögð
sagan af óskilgetna barninu (áhorf­
endur voru hins vegar löngu búnir að
fatta hver pabbinn var, svo sú afhjúp­
un varð pínulítið kjánaleg), fjármála­
prettum sem eldri borgarar verða fyr­
ir barðinu á, pólitískum svikum og svo
undir þessu öllu er sagan um menn
sem geta ekki komið út úr skápnum,
geta ekki horfst í augu við hverjir þeir í
raun og veru eru.
Allar þessar sögur koma svo saman
í einu stóru lokauppgjöri í síðasta þætti
verksins. Og þar afhjúpast veikleik­
ar sviðsetningarinnar. Síðustu tuttugu
mínúturnar voru í raun eitt samfellt
öskur þar sem vaðið var úr einum há­
punktinum í annan. Augnablik sem
höfðu dramatíska möguleika misstu
marks og velta mætti fyrir sér hvort
Stefán Jónsson leikstjóri hefði getað
„tónað niður“ átökin og leitt leikarana
(sér í lagi hinn unga Þorleif Einarsson)
að hinum fínni blæbrigðum í túlkun
sinni.
Verkinu mistekst að vekja samúð
áhorfenda með hreingerningakon­
unni Bertu sem er í raun eina „raun­
verulega persóna“ verksins. Hún ýtir
hinum leikurunum út af sviðinu og
gægist stundum yfir sviðsmyndina til
að fylgjast með framvindu leiksins. Í
hinu ofur melódramatíska lokaatriði
brotnar hún niður og kallar eftir sam­
kennd frá áhorfendum meðan sam­
leikarar hennar eru sem frosnir í eigin
rullum. Þetta er sniðug hugmynd en
undirbygging þessarar leiðar er of veik
í leikritinu sjálfu til að áhorfendur finni
í raun og veru til með Bertu.
Í staðinn verður farsinn aðeins farsa­
kenndari.
Pólitískt verk
Bragi leikur sér með myndmál nýfrjáls­
hyggjunnar (forsíða á leikskránni er til
að mynda dásamleg paródía á fram­
boðsmynd ungs Sjálfstæðismanns) og
raunverulegar persónur úr íslenskri
pólitík sem gert er grín að í sjálfu must­
eri hinnar íslensku tungu. Aðferða­
fræði verksins er ekki ólík þeirri sem
leikskáld og listamenn þurftu að not­
ast við í alræðisríkjum þar sem ekki
mátti fjalla á gagnrýninn hátt um
valdastéttina. Frægt dæmi er fimmta
sinfónía sovéska tónskáldsins Dmitry
Schostakovich sem hann sagði „svar
sovésks listamanns við réttmætri gagn­
rýni sovéskra yfirvalda“ eftir að sömu
yfirvöld höfðu bannað flutning á fjórðu
sinfóníu hans. Í samfélagi þar sem
ekki ríkir málfrelsi verður kaldhæðni
beittasta vopn listamanna.
Spurningin er hins vegar hvort við
búum í slíku samfélagi hér á Íslandi.
Er Bragi kannski að skrifa þetta leik­
rit einum tíu árum of seint? Vissulega
var hér tími þar sem sú klíka sem Bragi
beinir spjótum sínum að hélt á þráð­
um samfélagsins í höndum sér en sá
tími er liðinn. Samfélagið eins og við
þekktum það hrundi og hin nýja sam­
félagsgerð er enn í mótun. Stóra svið
Þjóðleikhússins er svo sannarlega stað­
ur til að eiga samtal við þjóðina en það
er kannski helst til ódýrt hjá Braga að
velja sér mann eins og Hannes Hólm­
stein sem skotspón í heilu leikriti. Jafn­
vel þó Eggert Þorleifsson fari á kostum
í hlutverki háskólaprófessorsins um­
deilda – en leikur hans er í sjálfu sér
nægileg ástæða til að kaupa sér miða á
verkið. n
Maður að mínu
skapi – stofuleikur
Höfundur: Bragi Ólafsson
Leikstjóri: Stefán Jónsson
Sviðsmynd: Finnur Arnar Arnarsson
Leikarar: Eggert Þorleifsson, Kristbjörg Kjeld,
Ólafía Hrönn Jónsdóttir, Pálmi Gestsson,
Þorleifur Einarsson, Þorsteinn Bachmann
Leikhús
Símon Birgisson
simonb@dv.is
Lokauppgjör Farsinn
tekur yfir. MyNd eddi
Maður að mínu skapi Eggert Þorleifsson
í hlutverki Guðgeirs Vagns í leikritinu Maður
að mínu skapi.
James Oswald Mætir á glæpahátíð.