Dagblaðið Vísir - DV - 21.11.2008, Qupperneq 33

föstudagur 21. nóvemer 2008 33Helgarblað
Davíð Scheving Thorsteins-son tekur glaðbeittur á móti blaðamanni, íklæddur blá-um jogginggalla og ljósblá-
um polo-bol, í dyragættinni á heim-
ili sínu í Garðabæ. Húsið er tvílyft og
augljóslega vel við haldið. Hann er
einn heima þegar blaðamann ber að
garði en þau búa tvö í kotinu ásamt
yngstu dótturinni, Davíð og eiginkona
hans til rúmlega fjörutíu ára, Stefanía
Svala Borg. Hin börnin fimm flogin úr
hreiðrinu og una hag sínum vel, ýmist
hér á landi eða í Svíþjóð þar sem ein
dóttirin býr.
„Þetta er náttúrlega hörmungar-
ástand, meðal annars vegna þess að
þetta er svo mikið okkar eigin sök.
Þetta er ennþá sárara fyrir þær sakir,“
segir Davíð þegar við höfum fengið
okkur sæti í betri stofunni hjá honum
og talið berst að efnahagsástandinu á
Íslandi í dag, eins og iðulega gerist í
spjalli landsmanna nú um stundir.
„En auðvitað má ekki bera þetta
saman við þær hörmungar sem þjóð-
in þurfti að búa við í meira en þús-
und ár,“ bætir hann við alvarlegur í
bragði. „Þetta er heldur ekki saman-
burðarhæft við Móðuharðindin þeg-
ar fjórðungur þjóðarinnar dó úr sulti
á tveimur til þremur árum. Það myndi
samsvara því að við þyrftum að grafa í
snatri sjötíu og fimm þúsund manns
sem dáið hefðu úr hungri. Guði sé lof
fyrir að það sé ekki slíkt ástand í dag.
En þrátt fyrir það er þetta hörmungar-
ástand sem við höfum leitt yfir okkur.“
Tapaði sparnaðinum
til elliáranna
Davíð segir að líklega eigi allar fjöl-
skyldur hér á landi eftir að líða fyr-
ir þetta ástand. Sérstaklega ungt fólk
sem hafi fjárfest fullt af bjartsýni í von
um að Hrunadansinn héldi áfram.
„Fólk mun líða fyrir þetta næstu árin.
Ég þekki það á eigin skinni að svo er.
Allt sparifé okkar Steffí var bundið í
hlutabréfum í Kaupþingi. Það sem við
ætluðum að nota núna þegar maður
kæmist á níræðisaldur, það er horfið,“
segir Davíð.
„Í vandræðunum sem ég lenti í
vegna Sólar/Smjörlíkis og Íslensks
Bergvatns í fastgengisstefnunni í
kringum 1993 og ´94 þurfti ég að af-
sala mér áunnum eftirlaunum, húsið
var tekið af mér og fleira svo þetta er í
annað sinn sem ég fer á hausinn,“ seg-
ir Davíð og brosir lítið eitt.
„Það kom mér sannarlega á óvart
að góðærið skyldi enda svona harka-
lega. Auðvitað var allt yfirspennt. En
að viðskiptabankarnir þrír skyldu
fara á höfuðið, og allt það sparifé sem
menn höfðu lagt í þá í formi hluta-
bréfa skyldi þurrkast út, það kom mér
á óvart.
Menn vissu vitanlega að gengið var
kolvitlaust skráð. Hvernig áttum við
Íslendingar að geta verið með mestu
verðbólgu í vestrænum heimi, með
mestu launahækkanir í vestrænum
heimi, með hæstu vexti í vestrænum
heimi og með sterkustu mynt í heimi
eins og íslenska krónan var? Þetta var
auðvitað tómt rugl og það sáu allir. En
að þetta skyldi fara svona hrikalega
óraði mig aldrei fyrir. Þá hefði ég líka
selt bévítans bréfin í bankanum,“ segir
Davíð og hlær.
Orðlaus af óánægju
Stærstu mistökin sem voru gerð í
stjórn efnhagsmála á undanförn-
um áratugum að mati Davíðs voru
þau að Íslendingar skyldu ekki halda
áfram á þeirri braut sem var mótuð
1970 þegar við gengum í EFTA.
„Það hafði gífurlega þýðingu þeg-
ar við gerðum það, fyrst og fremst
vegna þess að þá voru mikil völd tek-
in af íslenskum stjórnmála- og emb-
ættismönnum. Næsti fasi var þegar
við gerðumst aðilar að EES. Þá afsöl-
uðu íslenskir stjórnmála- og emb-
ættismenn sér enn völdum. En svo
var stoppað. Þessari þróun var ekki
haldið áfram og gengið í Evrópu-
sambandið, ekki einu sinni um það
rætt. Það eru grundvallarmistökin í
þessu öllu saman.“
Davíð kveðst ekki efast um að
stjórnvöld geri nú sitt besta til að
bregðast við ástandinu. „En það er
náttúrlega hægara um að tala en í
að komast og allt orkar tvímælis þá
gert er. Auðvitað finnst mér, eins og
öðrum, þetta ganga allt of hægt. En
hvort við getum lagt þá sök á herðar
þeirra einna er held ég ósanngjarnt.
Við erum að reyna að fá peninga
erlendis frá. Við létum menn kom-
ast upp með að skuldsetja þjóðina
fyrir hag örfárra – ég er að tala um
IceSave – og það voru náttúrlega
slík mistök að ég hef engin orð til
að lýsa óánægju minni með að það
hafi verið gert og leyft. Að láta eitt-
hvert hlutafélag, þar sem tveir, þrír
menn ráða, skuldsetja mig, þig og
alla íslensku þjóðina!“ segir Davíð
og hækkar róminn.
„Þetta verður seint fyrirgefið í mín-
um huga. Og ég veit ekki hvernig á að
fyrirgefa það. Og reynist það rétt að ís-
lensku bankarnir hafi framið aðför að
íslensku krónunni í því skyni að fegra
eigin reikninga, með því að fella krón-
una og lækka þar með lífskjör allrar
þjóðarinnar, finnst mér að telja eigi
slíkt hátterni til landráða.“
Víkingarnir áttu ekkert
sameiginlegt með þjóðinni
Davíð segir íslensku útrásarvíkingana
hafa sagt sig úr íslensku samfélagi fyr-
ir löngu. „Þeir áttu ekkert lengur sam-
eiginlegt með þér og mér nema að þeir
töluðu íslensku. En þeirra lífsgæða-
kapphlaup var slíkt að þeir áttu ekkert
sameiginlegt lengur með venjulegum
Íslendingum. Svo koma þeir, þegar
Hrunadansinn byrjaði að daprast, og
segja að við eigum að bjarga þeim.
Við, sem þeir voru búnir að segja sig
úr lögum við! Það gengur ekki upp.
Mér fannst gott að hlusta á Gunnar
Dal í Sjónvarpinu á dögunum þar sem
hann sagði að þegar maður er búinn
að safna einhverri ákveðinni upphæð,
til dæmis hundrað milljónum króna, á
sá maður ekki neitt því eftir það eiga
peningarnir hann. Sá maður er ófrjáls.
Þetta hefði mátt segjast oft á síðustu
árum.“
Að mati Davíðs hafa allt of margir á
Íslandi haft Mammon sem Guð sinn í
góðæri síðastliðinna ára. Og hann tel-
ur að þau ríki sem hafa þennan auð-
valdsguð sem leiðtoga lífs síns, og
nefnir Davíð þar til að mynda Banda-
ríkin, muni farast. „Allt sem hefur
Mammon sem Guð sinn ferst. Það
hef ég lengi, lengi haldið. Og að meta
menn til fjár, en ekki þess sem innra
býr, er náttúrlega fyrir neðan allar
hellur.“
Aðspurður hvort hann hafi ein-
hvern tímann upplifað þá tilfinningu
að Mammon væri farinn að vísa hon-
um sjálfum veginn fullmikið segist
Davíð vona ekki.
„Ég er svo lánsamur að pening-
arnir út af fyrir sig hafa aldrei skipt
mig neinu máli, bara í hvað þeir eru
notaðir. Þegar ég var bæði hjá Vinnu-
veitendasambandinu og Iðnrekenda-
félaginu beindist öll orkan að því að
byggja upp undirstöður atvinnulífs á
Íslandi en ekki að halda dýrar afmæl-
isveislur,“ segir Davíð og kímir. „Í það
fór gífurlega mikill tími af minni ævi.“
Davíð var bankaráðsformaður
Iðnaðarbankans í nokkur ár, en Iðn-
aðarbankinn er einn þeirra banka
sem mynduðu Íslandsbanka á sínum
tíma sem seinna fékk nafnið Glitn-
ir. „Mér finnst ömurlegt að hann
skuli vera horfinn og allt það sem við
reyndum að byggja upp þar. Hins veg-
ar er að gott að vita til þess að Valur
Valsson, sem vann með mér í Iðnað-
arbankanum á sínum tíma, skuli vera
orðinn formaður hins nýja bankaráðs
Iðnaðarbankans. Sem heitir reyndar
Glitnir í augnablikinu.“ Davíð brosir
út í annað.
Er mjööög ríkur
Talið berst aftur að tapi landsmanna
í bankahruninu. Davíð segir tap fólks
alltaf afstætt. „Menn segja aumingja
þessi eða hinn af því að hann er bú-
inn að tapa þúsund milljónum eða
eitthvað álíka. Ég get ómögulega haft
samúð með manni sem tapar þús-
und milljónum ef hann á fimmtíu eða
hundrað milljónir eftir. En ég hef sam-
úð með þeim sem tapar fimm milljón-
um ef hann á ekkert eftir.
Mér verður hugsað til sögunnar af
eyri ekkjunnar. Hún gaf bara einn eyri,
en það var allt sem hún átti. Þess vegna
var gjöf hennar dýrmætust. Það sem ég
átti er farið. En það er reyndar bull og
vitleysa, það er bara það sem ég átti í
peningum,“ segir Davíð og hlær hlýjum
hlátri. Hann réttir út faðminn og lítur í
kringum sig. „Það er ekki húsið og það
sem er hérna inni. En þú sæir nú ekki
húsið ef þú sæir lánið sem hvílir á því,“
segir Davíð hlær hærra en áður.
„Mikilvægast af öllu er að ég er við
góða heilsu, þótt ég þurfi nú af og til á
viðhaldi að halda, og hef Steffí sem hef-
ur umborið mig í meira en fjörutíu ár.
Og ég á sex börn og þrettán barnabörn
þannig að hvað er ég að væla? Ég er
mjööög ríkur.“
Davíð og Stefanía hafa verið gift síð-
an 1966. Davíð missti fyrri konu sína,
Soffíu Mathiesen, sem hann eignaðist
þrjú börn með. Hann og Stefanía hafa
einnig eignast þrjú börn saman. Hann
ljómar þegar talið berst að afkomend-
unum. „Það er ótrúlegt barnalán sem
yfir mér hvílir. Alveg ótrúlegt.“
Eftir stutta stund bætir hann við:
„En það er þetta með að eiga. Ég á nátt-
úrlega ekki öll þessi börn heldur eiga
þau sig. Ég hef bara fengið að njóta
þeirra.“
Davíð stendur upp og nær í frum-
útgáfu af tímaritinu Fjölni sem gefið
var út á þarsíðustu öld af Fjölnismönn-
unum svokölluðu. Þjóðskáldið Jónas
Hallgrímsson var þar vitanlega fremst-
ur í flokki. „Þegar tengdafaðir minn dó
fyrir nokkrum árum eignaðist Steffí
þessar bækur. Ég hugsaði: „Vá, frum-
útgáfan af Fjölni! Heldurðu að það sé
nú maður, að eiga þetta undirstöðurit
hér uppi í skáp.“ Svo eftir að ég hafði
hugsað um málið dálitla stund fór ég
að hugsa hverju það breytti í lífi í mínu
að hafa eignast Fjölni. Svarið var engu.
Það er gaman að horfa á þetta, fletta
þessu og svoleiðis. En þetta breytir ná-
kvæmlega engu í lífi mínu.“
Vann hjá vinsælasta
fyrirtæki landsins
Drykkjarvörufyrirtækið Sól var stofn-
að fyrir tæpum þrjátíu árum með
Davíð einn af þeim sem fremstir voru
í flokki. Hann var þar framkvæmda-
stjóri og gekk reksturinn afar vel lengst
af. Sól var til að mynda aftur og aftur
valið vinsælasta fyrirtæki á Íslandi.
Forsvarsmenn Sólar brydduðu upp
á ýmsum nýjungum í þessum geira,
voru til dæmis fyrstir til að búa til
ávaxtadrykk hér á landi og að flytja út
íslenskt vatn. Á meðal frægustu vara
Sólar eru Svali, Trópí og Seltzer.
Davíð segir að þetta hafi ver-
ið óskaplega skemmtilegur tími, en
þau hjá Sól hafi hins vegar verið afar
óheppin með tíma þegar farið var út
í útflutning á vatni. Þegar gengið var
fest í bullandi verðbólgu í lok níunda
áratugarins kom það til að mynda
mjög illa við fyrirtækið.
„Tekjurnar stóðu í stað en þar sem
lánin voru vísitölutryggð hækkuðu
skuldirnar um þrjátíu prósent á ári,
ár eftir ár,“ lýsir Davíð. En tekjurnar af
útflutningnum og vörunum sem voru
í samkeppni við innflutning stóðu í
stað, það er að segja misgengi verð-
lags og tekna. Það sem vantaði var
þolinmótt fé. Hér var engin kaup-
höll þá og því enginn vegur að fá nýtt
hlutafé. En lánardrottnar gengu mjög
fast eftir þessum skuldum og þar sem
við gátum ekki borgað þær fórum við
í greiðslustöðvun og nauðarsamn-
inga. Fyrirtækið varð því aldrei gjald-
þrota heldur töpuðu hluthafar öllu.
Skömmu síðar var fyrirtækið selt fyrir
milljarða.“
Davíð átti að safna nýju hluta-
fé fyrir tvö hundruð milljónir króna.
Honum tókst það ekki. Tugir manna
misstu vinnuna í kjölfarið og útflutn-
ingurinn sem var á fullu lagðist af.
Þremur árum seinna keypti Coca Cola
fyrirtækið á fleiri milljarða.
„Tímasetningin var eins vond og
hún gat orðið,“ segir Davíð. „Og mér
finnst enn að hart hafi verið gengið
fram gagnvart mér og mínum. Starfs-
lokasamningar voru ekki til þarna,
það var ekki búið að finna upp orð-
ið. Þvert á móti fólst „stafslokasamn-
ingurinn“ í því að ég þufti að afsala
mér hluta eftirlaunasamnings míns
í nauðasamningunum og mér bann-
að að vinna í þrjú ár við það sem ég
þó kunni. Og húsið okkar á Arnarnesi
var tekið af okkur vegna lána, sem ég
hafði verið neyddur til að ábyrgast fyr-
ir Sól/Smjörlíki, og þurfti ég að afsala
mér því sem eftir stóð af eftirlauna-
samningnum til að eignast það aftur.“
Atburðirnir sem Davíð lýsir þarna
áttu sér stað á árunum 1993 til ´94.
„En þrátt fyrir þessa harkalegu með-
ferð hef ég átt gott líf síðan og er sprell-
lifandi í dag, og rétt undir áttrætt.“
Þess má geta að vatns- og Seltzer-
verksmiðja Sólar/Smjörlíkis og Ís-
lensks Bergvatns var tekin niður og
flutt til Englands þar sem hún starf-
ar enn í dag og framleiðir á fullu vör-
ur sem þróaðar voru í Þverholtinu á
sínum tíma „Farðu niður í kjallarann
í Harrod´s í London og þá muntu sjá
uppi á vegg skilti þar sem Seltzer er
auglýstur. Og þar stendur „Made acc-
ording to our original Icelandic rec-
ipe“. Seltzerinn er á þrisvar sinnum
hærra verði en Coca Cola, og er enn í
dósinni minni,“ segir Davíð og brosir
sínu vinalega brosi.
Má ekki selja sálu sína
Aðspurður hvernig það sé að ganga í
gegnum svona raunir segir Davíð öllu
skipta á svona tímum að hafa stuðn-
ing fjölskyldu og vina. „Og það kom
ótrúlega hratt fram hverjir voru vinir
og hverjir viðhlæjendur. Vinirnir voru
þeir sem héldu áfram að tala við mig
og studdu mig í þessum dal. Það sem
skiptir meginmáli í svona þrautum er
að komast í gegnum þær án þess að
selja sálu sína.
Margir hafa horft á fyrirtæki fara
á hausinn og sjá samt eigendur þess
eiga nóga peninga eftir gjaldþrotið.
Það eru menn sem hafa ekki barist til
síðasta blóðdropa heldur haldið eftir
fé fyrir sjálfa sig. Það eru menn sem
hafa selt sálu sína. Mér finnst mikil-
vægt að hafa ekki freistast til að fara þá
leið heldur gengið gönguna til enda,
án þess að nokkur geti sagt um mig að
ég hafi ekki barist alla leið. Ég held að
þjóðin óttist einmitt núna að þeir sem
áttu stóran þátt í þeim ósköpum sem
nú á okkur dynja haldi sínu og gangi
frá veislunni með digra sjóði.“
Eitt af þeim skrefum sem Íslend-
ingar verða að taka nú í upphafi end-
uruppbyggingar íslensks efnahagslífs
að mati Davíðs er að tryggja að ríkis-
bankarnir þrír gangi ekki hart fram
í að ná íbúðum af skuldugu fólki. Þá
verði að hlúa að fyrirtækjunum til þess
að einhverja vinnu sé hér að hafa fyr-
ir vinnufúsar hendur „Atvinnuleysi er
vitanlega ömurlegt hlutskipti fyrir alla
þá sem fyrir því verða,“ segir hann.
Davíð vill ennfremur láta reyna
á aðildarviðræður við Evrópusam-
bandið. „Við þurfum að gefa út yfirlýs-
ingu um að við ætlum að hefja samn-
ingaviðræður við sambandið og sjá
hvaða samningum við getum náð við
þá,“ segir hann og leggur áherslu á að
þetta sé afar mikilvægt og löngu tíma-
bært. Þá tekur Davíð undir þá hug-
mynd sem Benedikt Jóhannesson,
ritstjóri Vísbendingar og fyrrverandi
stjórnarformaður Eimskips, setti fram
í grein í Morgunblaðinu á dögun-
um um að ríkisbankarnir skuldbreyti
skuldum fyrirtækja yfir í hlutafé sem
þeir geti síðan selt eigendunum aftur
seinna þegar betur gengur. Það yrði
þá gert í stað þess að „andskotast“ á
eigendum fyrirtækja þar til þau leyst-
ust upp, eins og Davíð hefur reynslu
af.
Getur enn krafsað saman krónur
Davíð lætur enn til sín taka í atvinnu-
lífinu þrátt fyrir að komast á níræð-
isaldurinn eftir rúmt ár. Hann sit-
ur í stjórnum nokkurra fyrirtækja og
kveðst taka að sér eitt og eitt og verk-
efni, til að mynda við ráðgjöf.
„Síðasta greiðsla sem ég fékk fyrir
launað starf var í október,“ segir Dav-
íð glaðbeittur og bætir við að það hafi
verið fyrir ráðgjöf í Englandi. „Ég hef
sem betur fer verið þeirrar gæfu að-
njótandi að geta krafsað saman pen-
inga síðan ég var rekinn af bankan-
um og Iðnlánasjóði 1995.“
Þess má jafnframt geta að Dav-
íð var verkefnisstjóri þess hóps sem
samdi leiðbeiningar um stjórnar-
hætti fyrirtækja árið 2004 þar sem
lagt er til hvernig fyrirtæki sem skráð
eru í Kauphöllinni skuli rekin. „Það
hefði kannski mátt fara betur eftir
þessum leiðbeiningum,“ segir hann
og brosir.
Davíð vill enda viðtalið á broti
úr aldamótakvæði afabróður síns,
Hannesar Hafstein, fyrsta ráðherra
þjóðarinnar. Þau hvatningarorð eigi
vel við á þessum tímum.
Starfið er margt, en eitt er bræðra bandið,
boðorðið, hvar sem þér í fylking standið,
hvernig sem stríðið þá og þá er blandið,
það er: Að elska, byggja og treysta á landið.
Mér finnst mikilvægt að hafa ekki
freistast til að fara þá leið heldur geng-
ið gönguna til enda, án þess að nokk-
ur geti sagt um mig að ég hafi ekki
barist alla leið. Ég held að þjóðin óttist
einmitt núna að þeir sem áttu stóran
þátt í þeim ósköpum sem nú á okkur
dynja haldi sínu og gangi frá veislunni
með digra sjóði.“
Eftirlaunaréttindin tekin
„starfslokasamningar voru
ekki til þarna, það var ekki
búið að finna upp orðið.
Þvert á móti fólst
„stafslokasamningurinn“
í því að eftirlaunarétt-
indin sem ég hafði voru
tekin af mér að hluta.“
MYND SiGTrYGGur Ari