Úr þjóðarbúskapnum - 01.02.1964, Blaðsíða 8

ÚR ÞJÓÐARBÚSKAPNUM
þáttaskil milli áranna 1957 og 1958. Fram til
þess tíma höfðu tekjur sjómanna vaxið hægar
en meðaltalið, þótt árin 1954 og 1955 væru
undantekningar. En frá og með 1958 hafa
tekjur sjómanna vaxið um 20% fjögur árin af
fimm, eða um 16% á ári til jafnaðar. Er það
langt umfram tekjuhækkun verkamanna og
iðnaðarmanna á sama tíma, er var í báðum
tilvikunum tæp 11% til jafnaðar á ári.
Sundurliðun teknanna eftir þéttleika byggð-
arinnar, þ. e. í Reykjavík, kaupstaði og kaup-
tún, nær aftur til ársins 1948. Sú þróunarsaga
er merkileg. Hefst hún á því., að Reykjavík
ber af kaupstöðunum og langt af kauptúnun-
um. Þróunin hefur hins vegar verið kaupstöð-
um og kauptúnum svo í vil, að afstöðurnar hafa
snúizt við í lok tímabilsins. Lengi vel fólst í
þessu jöfnun upp á við, en síðustu árin hafa
smærri staðirnir farið fram úr höfuðstaðnum.
Munur vaxtarhraðans er mikill. Vísitala pen-
ingateknanna í Reykjavík árið 1962 var 362
(m.v. 1948 = 100), þ. e. peningatekjurnar
höfðu hækkað um 262%. En á sama tíma höfðu
meðaltekjur sömu stétta í kaupstöðum hækk-
að um 337% og í kauptúnum um 421%.
Afstöður atvinnuteknanna
eftir landshlutum
Sú þróun, sem orðið hefur til jöfnunar á at-
vinnutekjum um allt land, og síðan jafnvel til
þess, að höfuðstaðurinn hefur dregizt aftur
úr, kemur greinilegast fram í hundraðshlut-
föllum teknanna innbyrðis. Þessi hlutföll eru
sýnd í töflum 3—5.
Alkunna er, að efnahagsstarfsemi nútímans
stuðlar að myndun öflugra miðstöðva. Um
þungamiðju efnahagslífsins verður atvinnu-
starfsemin öflugust og jöfnust. Kaupgjald og
verðlag verður þar oftast hærra heldur en
þegar til úthéraða dregur. Báðir þessir megin-
þættir, magns og verðlags, í efnahagsstarfsem-
inni stuðla að hærri meðaltekjum í þunga-
miðju efnahagslífsins heldur en annars staðar.
Sá mismunur hefur þó ekki raunverulegt gildi
að því marki sem verðlag er hærra eða gildi
peninganna rýrara um þungamiðjuna, þar
sem skipan peningahagkerfis er orðin al-
gjör. Ennfremur er nokkur sjálfbjargabúskap-
ur algengari í úthéruðum. Bætir þetta hvort
tveggja muninn upp að nokkru. En í vaxandi
mæli hefur kaupgjald og verðlag jafnast og
sjálfbjargabúskapur lagst af, þannig að með
tímanum hefur meir mátt treysta peninga-
mælikvarðanum í innbyrðis afstöðum tekna.
Engu að síður hefur eftir staðið vandamál
misjafns viðgangs efnahagsstarfseminnar eftir
landshlutum.
Hér á landi hefur verðlagsþróunin aðeins
verið mæld á einum stað, í Reykjavík. Er því
ekki hægt að meta neinar aðrar afstöður í
þróun raunverulegra tekna en þær, sem koma
fram í afstöðum peningateknanna. Þetta kem-
ur sennilega ekki að sök, þar sem flutnings-
kostnaður hefur verkað til hærra verðlags úti
um land og vegið á móti áhrifum lægri kaup-
gjaldseiningar. Enda þótt fært kunni að vera
að meta áhrif sjálfbjargabúskapar, er það um-
svifamikið og hefur ekki verið reynt.
Afstöður atvinnuteknanna við upphaf þess
tímabils, sem hér um ræðir, voru mjög í sam-
ræmi við það, sem hér hefur verið lýst. Arið
1948 voru meðaltekjur verka-, sjó- og iðnaðar-
manna í kaupstöðum 92% og í kauptúnum að-
eins 71% af sams konar tekjum í Reykjavík.
Meðaltekjur í kaupstöðum það ár virðast hafa
verið árangur af óvenju hagstæðum sjávar-
afla, en árið eftir var hlutfall kaupstaðanna
aðeins 81.5% miðað við Reykjavík, en kaup-
túnanna 70%.
Frá árinu 1949 þróuðust tekjurnar í kaup-
stöðum og kauptúnum jafnt og þétt til jafn-
aðar við meðaltekjur í Reykjavík, sbr. mynd
1. Árin 1952 og 1955 skera sig út úr óslitn-
um þróunarferli kaupstöðum og kauptúnum í
hag, og má þar merkja áhrif hinna miklu
verkfalla þessara ára. Hið sama endurtekur
sig árið 1961.
6