Dagblaðið Vísir - DV - 22.02.2008, Qupperneq 18

18 FÖSTUDAGUR 22. FEBRÚAR 2008
HelgarblaB DV
KOL6EINN ÞORSTEINSSON
bloðamaður skrifar: kolbeinmvdv.ls
Hvað sem fólki kann að finnast
um stjórnarhætti Fidels Castro á
Kúbu, er ekki hægt annað en dást
að manninum sem hefur boðið
Bandaríkjunum, einu öflugasta ríki
heims, byrginn í hartnær hálfa öld.
f skugga viðskiptabanns af hálfu
Bandaríkjanna frá 1962 og þrátt
fyrir missi stuðnings frá Sovétríkj-
unum þegar þau liðuðust í sund-
ur 1991, hefur hann náð að verða
táknmynd þess byltingaranda sem
einkenndi sjöunda áratug síðustu
aldar. En nú húmar að kveldi hjá
þessum aldna leiðtoga og bylting-
arforingja og vetur konungur fyrir
margt löngu genginn í garð.
Bernska
Fidel Castro fæddist 13. ágúst
1926. Faðir hans hét Angel Castro og
var innflytjandi ffá Galisíu á Norð-
vestur-Spáni. FaðirFidels hafðikom-
ist í ágætar álnir með með vinnu í
sykuriðnaði og hagkvæmum fjár-
festingum. Móðir Fidels, Lina Ruz
González, var þjónustustúlka af ga-
lískum uppruna, líkt og faðir hans.
En faðir hans var kvæntur annarri
konu, Marfu Luísu Argota. Því var
það að Fidel þurfti að glíma við hvort
tveggja; að vera óskilgetinn og þurfa
að alast upp á hinum ýmsu fóstur-
heimilum. Þegar Fidel var fimmtán
ára skildi faðir hans við eiginkonu
sína og kvæntist móður Fidels.
Áhugi á pólitík vaknar
Þegar Fidel Castro hóf nám í lög-
um við Háskólann í Havana árið
1946 kviknaði áhugi hans á stjórn-
málum, en stjórnmálaumræður í
skólanum endurspegluðu hið eld-
fima ástand sem einkenndi stjórn-
mál landsins á þeim tíma. Eftir að
hann lauk námi daðraði hann við
byltingarkennda pólitík þess tíma,
sem dró jafnmikið dám af ofbeldi
og stjórnmálum.
Arið 1953 voru Fidel og Raúl,
yngri bróðir hans, handteknir í kjöl-
far misheppnaðrar tilraunar til að
steypa Fulgencio Batista einræðis-
herra af stóli. Batista hafði sjálfur
hrifsað til sín völdin með valdaráni
árið áður.
Fidel var dæmdur til fimmtán ára
fangavistar, en var sleppt eftir innan
við tveggja ára afplánun. Hann fórtil
Mexíkó, stofnaði 26. júlí-hreyfing-
una og skipulagði valdarán á Kúbu.
í Mexíkó kynntist Fidel framtíðar-
vopnabróður sínum, Ernesto „Che"
Guevara. Undir lok árs 1956 sigldu
Castro, Raúl og Guevara ásamt liðs-
mönnum sínum, um áttatíu talsins,
til Kúbu þar sem þeir hugðust bjóða
Batista byrginn. Ekki tókst þó betur
til en svo að stærsti hluti liðsmanna
Castros var felldur og þeir sem lifðu
af flúðu til íjalla.
Stuðningur alþýðu og sigur
í fjöllunum óx hreyfingu Fidels
<1*.

<*
Raúl Castrn hefur staðið við
hlið l'i'dels bróðursíns gegnum
þykkt og þunnt. Þeir voru reknir
samtímis úr fyrsta skólanum
sem þeir gengu í, þeir börðust
saman og hafa stjórnað Kúbu
hlið við hlið í hartnær hálfa öld.
En á sama tíma og Fídel varð
þekktur sem I’ídel var Raúl nán-
ast óþekktur. Þeir sem til þekkja
segja Raúl geta verið harðan í
horn að taka þegar svo ber undir
og sá hann meðal annars um
að uppræta hermenn hliðholla
Batista í kjölfar byltingarinnar.
Raúl hefur setið við stjórnvölinn
á Kúbu, í umboði Fídels, síðan
2006 vegna heilsubrests Fídels.
Fastlega er búist við því að hann
verði næsti forseti landsins, nú
þegar Fídel hefur ákveðið að
setjast í helgan stein.
fiskur um hrygg. Hreyfingin naut
stuðnings og velvilja alþýðu og til
að gera langa sögu stutta viður-
kenndi Batista sig sigraðan og flýði
til Dóminíska lýðveldisins í upp-
hafi árs 1959. Þrjátíu og tveggja ára
að aldri hafði Fidel stjórnað á far-
sælan hátt byltingu um gervalla
eyjuna og 8. janúar gekk her hans
sigri hrósandi inn í Havana, höf-
uðborg landsins, fagnað af, eftir því
sem New York Times sagði á sínum
tíma, fólki sem sem streymdi út á
göturnar og ómandi bílflauti.
Fidel Castro var settur forsætis-
ráðherra Kúbu um miðjan febrú-
ar. Þótt Fidel afneitaði kommún-
isma til að byrja með kom fljótlega
í ljós að hann hafði gert upp við sig
að hvoru stórveldinu hann myndi
halla sér. Um 1960 fýrirskipaði
hann að allar eignir Bandaríkjanna
yrðu þjóðnýttar og ennfremur að
þau fengju engar bætur fyrir. Kúba
og Sovétríkin féllust í faðma í faðm-
lagi sem myndi endast þar til þau
síðarnefndu leystust upp.
Svínaflói og viðskiptabann
í hönd fóru viðburðarík ár. A
haustmánuðum 1960 hóf Banda-
ríkjastjórn að leita leiða til að koma
Castro frá völdum og í upphafi árs
1961 tilkynnti Dwight Eisenhower,
þáverandi Bandaríkjaforseti, að
öllu sambandi við Kúbu væri slit-
ið. 1 apríl sama ár gerði Bandaríkja-
stjórn árangurslausa tilraun til að
\
Ernesto „Che Guevara er einn
frægasti vopnabróðir Fídels. Enn
í dag er hann nánast í dýrlinga-
tölu meðal Kúbverja og myndir
afhonum ptýða alla mögulega
og ómögulega hluti þar t landi.
Eftir dauða hans árið 1967 varð
hann átrúnaðargoð róttækra
menntamanna, verkantanna og
námsfólks utn gervallan heim og
jaðraði dýrkunin við trúarlegan
átrúnað.
Guevara akvað í kjöllar hylt-
ingarinnar á Kúbu að frelsa aðra
heimshluta undan oki auðveld-
issinna. Hann fór nteðal annars
til Rómönsku-Ameríku, en haföi
ekki erindi sem erfiði. Ilann var
handtekinn í Bólivíu 8. október
1967 og tekinn af lífi. Um viku
síðar lýsti Fídel Castro ylir
þriggja daga þjóðarsorg vegna
dauða Guevara.
koma Castro frá völdum í skjóli út-
lægra Kúbverja, sem þjálfaðir höfðu
verið af leyniþjónustunni. Eittþús-
und og fjögur hundruð kúbverskir
útlagar gengu á land við Svínaflóa
í þeirri fullvissu að her og lögregla
Kúbu myndu neita að grípa til
vopna gegn þeim.
Þeir fóru villur vegar og marg-
ir féllu í valinn og um þúsund voru
handteknir. Castro notaði tækifærið
og tilkynnti að „byltingin hefði eng-
an tíma fyrir kosningar". Þeim hafði
hann þó lofað innan átján mán-
aða frá sigri byltingarsinna. Hann
bætti við að engin ríkisstjórn í Róm-
önsku-Ameríku væri lýðræðislegri
en byltingarríkisstjórn. í ávarpi til
kúbversku þjóðarinnar í desember
það ár tilkynnti Fidel að Kúba tæki
upp kommúnisma. Bandaríkin
svöruðu með því að setja viðskipta-
bann á Kúbu. Viðskiptabannið var
útvíkkað á næstu árum og Banda-
ríkjamönnum var meðal annars
óheimilt að sækja Kúbu heim.
Á barmi kjarnorkustyrjaldar
Ekki mátti miklu muna að til
kjarnorkustyrjaldarkæmiárið 1962.
Þá fékk Nikíta Khrushchev, leið-
togi Sovétríkjanna, þá hugmynd að
koma upp kjarnorkuflugskeytum
á Kúbu, sem myndu hafa letjandi
áhrif tíl innrásar af hálfu Bandaríkj-
anna. Khrushchev réttlætti ákvörð-
unina sem svar við flugskeytastöðv-
um Bandaríkjanna í Tyrklandi.
Þegar Bandaríkjamenn uppgötv-
uðu fyrirætlanir Rússa settu þeir
Kúbu í eins konar sóttkví og áskildu
sér rétt til að leita um borð í hverju
skipi sem sigldi tíl eyjarinnar.
í garð gekk mikið þrátefli og sál-
fræðihernaður af beggja hálfu, en
lyktír málsins urðu þær að Sovét-
menn myndu varpa áformum sín-
um fýrir róða ef Bandaríkjamenn
lofuðu að gera ekki innrás á Kúbu
og auk þess taka niður flugskeytin
sem beint var á Sovétríkin frá Tyrk-
landi og ítalíu.
Versnandi efnahagur og
dagur að kveldi kominn
í kjölfar hruns Sovétríkjanna
1991 versnaði efnahagur Kúbu til
muna. Áttatíu og fimm prósent
markaða Kúbu hurfu eins og dögg
fýrir sólu og ástandið varð alvar-
legt. Daglegt líf einkenndist af orku-
skorti og sífellt minna framboði á
matvælum. Til að bæta gráu ofan á
svart hertu Bandaríkin enn frekar á
viðskiptabanni sínu árið 1993. Árið
1994 var kúbverskt samfélag, sem
hafði lifað af þrjátíu ára viðskipta-
bann af hálfu Bandaríkjanna, kom-
ið að fótum fram. Það var skortur
á nánast öllu. Til að hleypa nýju
lífi í efnahag landsins tók Fidel þá
ákvörðun að viðurkenna banda-
ríkjadal og leyfa einkarekstur, með
takmörkunum þó.
Fidel Castro sýndi þó ótrúlegan
sveigjanleika og hugkvæmni í að
takast á við kreppuárin, til dæm-
is voru þúsundir kúbverskra lækna
sendir tíl Venesúela í skiptum fyrir
olíu árið 2005.
Árið 2006 lagðist Castro undir
skurðarhnífinn vegna innanmeina
sem engar nánari upplýsingar hafa
verið gefnar um. Hann lét völd sín
tímabundið í hendur Raúl, bróð-
ur síns, og hefur hann haldið um
stjórnartaumana síðan. Castro til-
kynnti fýrir nokkrum dögum að
hann hygðist setjast í helgan stein
og er óhætt að segja að með hon-
um hverfur af leiksviðinu þjóðar-
leiðtogi sem fyrir margt löngu er
orðinn persónugervingur andstöðu
við Bandaríkin og þau gildi sem þau
standa fýrir.