Peningamál - 01.02.2001, Síða 37

36 PENINGAMÁL 2001/1
ætti að vera afgangur á viðskiptajöfnuði.20 Þörf landa
til útflutnings eða innflutnings fjármagns hefur
sennilega meira með þróunarstig þeirra að gera en
aldur íbúanna, þótt ekki sé það einhlítt heldur (sbr.
Kína). Hvað sem því líður er kjarni málsins sá að
tæpast er þörf á slíkum kenningum til að skýra við-
skiptahallann.
Bjargar nýbúskapur málunum?
Sú skoðun hefur einnig heyrst að ör vöxtur nýbú-
skapar hérlendis bæði skýri hluta viðskiptahallans og
geri það að verkum að hann sé ekki áhyggjuefni
fremur en viðskiptahalli Bandaríkjanna. Til dæmis
hefur verið bent á að starfsemi Íslenskrar erfðagrein-
ingar og margra hugbúnaðarfyrirtækja mælist aðal-
lega í auknum viðskiptahalla, án þess að fjárfesting
þeirra í þekkingu komi fram í mældri fjármunamynd-
un. Þessi starfsemi er oft þess eðlis að langur tími líð-
ur frá því að fjárfest er í þekkingu þar til markaðshæf
afurð lítur dagsins ljós. Í ljósi þess að gögn um þessa
starfsemi eru af skornum skammti og að eðli málsins
samkvæmt ríkir mikil óvissa um það hvort þessum
fyrirtækjum muni takast ætlunarverk sitt hvílir þessi
staðhæfing á fáu öðru en trúnni einni. Líklega er þó
a.m.k. sannleikskorn í þessu. Það sem vitað er með
vissu vegur hins vegar ekki þungt. Útflutningur
hátækniafurða er vissulega í vexti, en er samt sem áð-
ur léttvægur í heildarútflutningi. Árið 1999 var út-
flutningur hátækniafurða rúmlega 3% útflutningsins
eða tæplega 1% landsframleiðslunnar. Því þarf afar
hraðan vöxt ef útflutningur hugbúnaðar, erfða-
þekkingar o.fl. á að loka 9% viðskiptahalla sem
myndast hefur á síðustu árum. Loks er rétt að benda
á að vöxtur nýbúskapar getur tæpast verið skýring á
viðskiptahallanum nema vöxtur nýbúskapar á Íslandi
sé meiri en í viðskiptalöndunum, því ekki geta öll
lönd rekið viðskiptahalla samtímis. Ástæða er því til
að efast um slíkar skýringar þar til haldbærar upp-
lýsingar liggja fyrir.
Mun eignamyndun í útlöndum hjálpa upp á
sakirnar?
Að undanförnu hefur verið uppi nokkurt álitamál um
það hvernig gera skuli grein fyrir tekjum af erlendri
verðbréfaeign þjóðarinnar í uppgjöri þáttatekna.
Vandinn snýr einkum að fjárfestingu í hlutabréfum
sem að miklu leyti fer fram í gegnum erlenda hluta-
bréfasjóði. Þessir sjóðir greiða yfirleitt ekki út arð,
heldur nýta hann til frekari fjárfestingar. Einungis sá
arður sem greiddur er út kemur fram sem þáttatekjur
frá útlöndum í uppgjöri greiðslujafnaðar.21 Í árslok
1999 átti íslenska þjóðin hlutafé í útlöndum að verð-
mæti u.þ.b. 124 ma.kr. Í september sl. var þessi eign
komin upp í 177 ma.kr. Lauslega áætlað var ávöxtun
þessarar eignar árið 1999 tæpir 15 ma.kr, eða u.þ.b.
2,4% landsframleiðslu ársins 1999.
Mikil óskhyggja væri hins vegar að reikna með
slíkri ávöxtun um alla framtíð. Stór hluti ávöxtunar
ársins 1999 er til kominn vegna gengishækkunar
hlutabréfa, en algengar vísbendingar svo sem V/H
hlutföll benda til þess að verðlagning hlutabréfa hafi
þá verið orðin óraunsæ með tilliti til sögulegrar
meðalstöðu. Sé litið yfir u.þ.b. 3ja áratuga tímabil
virðist sagan gefa fyrirheit um raunávöxtun af hluta-
bréfaeign sem er á bilinu 4-6%, en minni ef litið er
yfir enn lengri tímabil.22 Því virðist varahugavert að
gera til lengri tíma ráð fyrir meira en u.þ.b helmingi
þeirrar ávöxtunar sem reiknuð hefur verið árið 1999.
Ef tekið væri tillit til slíkrar ávöxtunar myndi hlutfall
20. Um hagkvæmasta sparnaðarstig þjóða og áhrif sparnaðar á viðskipta-
halla, sjá Besanger, S., R. S. Guest og Ian McDonald, „Demographic
Change in Asia: The Impact on National Saving, Investment and the
Current Account“, IMF Working Paper, WP/00/115.
21. Reyndar var á tímabili gerð tilraun til að leggja mat á þennan arð í upp-
gjörum Seðlabankans, en frá því var horfið þar sem aðferðarfræðin var
ekki talin í samræmi við alþjóðlega staðla.
22. Sjá Marías Halldór Gestsson, „Langtímaávöxtun fjármagns“, óbirt
handrit, Seðlabanki Íslands 1996.
Erlend verðbréfaeign 1990-2000
1990 1991 1992 1993 1994 1995 1996 1997 1998 1999 2000*
0
20
40
60
80
100
120
140
160
180
200
Ma.kr.
Hlutafé
Skuldaskjöl
Samtals

Mynd 12
* Staða í september 2000.