Málfregnir - 01.11.1991, Blaðsíða 20

ARI PÁLL KRISTINSSON
✓
Islensk málrækt andspænis nýjum heimi
Erindi flutt á Norræna málnefndaþinginu í Reykjavík 23. ágúst 1991
Inngangur
Hér verður fjallað um stöðu íslenskrar
málræktar á allra síðustu misserum.
Sjónum verður aðallega beint að við-
brögðum íslendinga við breyttum
aðstæðum sem íslenskt mál hefur
staðið frammi fyrir að undanförnu.
Meginniðurstaðan er í stuttu máli sú
að hefðbundin íslensk málstefna gæti
helst átt í vök að verjast gagnvart
alþjóðlegri fjölmiðlun, en á nokkrum
öðrum sviðum er meiri ástæða til bjart-
sýni, einkum hvað snertir ræktun orða-
forða í sérgreinum.
Fyrst verður stuttlega vikið að ein-
kennum íslenskrar málræktar. Síðan
verður sagt frá nokkrum mismunandi
atriðum sem hún hefur þurft og þarf að
bregðast við. Mest verður fjallað um
þróun í móttöku alþjóðlegs gervitungla-
sjónvarps á íslandi, íslenskar reglur
um þýðingarskyldu á sjónvarpsefni og
skyld atriði. Síðan er greint frá umræð-
um um bandarískan dagskrárlið í einni
íslenskri útvarpsstöð. Þá verður vikið
að orðaforða í tækni og vísindum og að
síaukinni áherslu á íðorðastarf hér á
landi. Síðan verður í örstuttu máli
minnst á EB-þýðingar á íslensku. Loks
er greint frá fyrirhugaðri lagasetningu
um íslenskt mál í auglýsingum.
Islensk málrækt
Það er eins og kunnugt er einkum
tvennt sem einkennt hefur íslenska
málstefnu hingað til, þ.e. annars vegar
íhaldssemin, að stefna að því að
tengslin við mál fornbókmenntanna
rofni ekki, og hins vegar nýræktin, að
leitast við að mynda nýjan orðaforða á
breyttum tímum á þeim grunni sem
fyrir er. Islensk nýyrðastefna einkenn-
ist einkum af því að reynt er að mynda
orð frekar af innlendum efniviði en að
taka tökuorð og aðlaga þau enda þótt
það sé leið sem stundum er farin líka.
Urn það markmið að vernda skuli og
rækta íslenska tungu er víðtæk sam-
staða meðal íslensku þjóðarinnar. Um
það er engum blöðum að fletta. Það
sýnir hin mikla málfarsumræða meðal
almennings hér á landi. Menn getur að
vísu greint á um verndunar- og ræktun-
arleiðir en sameiginlegt markmið er að
íslenska haldi áfram að vera til sem
sérstök tunga og að hún megi ekki
verða of frábrugðin forna málinu.
Þýðingarskylda í sjónvarpi
Frá haustinu 1990 og fram á þetta ár
urðu talsverðar umræður á íslandi um
þýðingarskyldu fjölmiðla. Tilefni þess
að þær komu upp á yfirborðið í fyrra-
haust var að þá var opinberlega skýrt
frá áformum nokkurra framtakssamra
manna um að koma á fót kapalkerfum
til að dreifa sjónvarpsefni hérlendis.
Hugmyndin virtist vera sú að taka við
sendingum erlendra sjónvarpsstöðva
sem nota gervitungl til dreifingar á
efni. Síðan var ætlunin að nota strengi
til að koma efni frá t.d. einum stórum
sameiginlegum diski til þeirra sem
vildu vera áskrifendur að slíku kapal-
sjónvarpi eins og farið er að kalla það.
Nú þegar eru mjög margir einstak-
20