Málfregnir - 01.11.1991, Qupperneq 31

Spumingar og svör
Baldur Jórtsson tók saman
1
Spurning: Hvernig er orðið erfidrykkja í
eignarfalli fleirtölu?
Svar: Petta orð mun fágætt í ef. ft. og
varla mjög algengt í fleirtölu yfirleitt. En
það skipar sér í stóran beygingarflokk og
verður að ætla því sömu beygingu og þar
ríkir. Orðið erfidrykkja er því í ef. ft.
erfidrykkna. Af sambærilegum orðum úr
sama flokki má nefna orðin lykkja, ef. ft.
lykkna, skikkja, ef. ft. skikkna. Þessar
beygingarmyndir kunna að þykja tor-
kennilegar. Því veldur þá einkum fátíðni
þeirra, og við því er ekkert að segja.
Viðhorfið breytist ef algengari orð eru
valin til samanburðar, t.d. ekkja, ef. ft.
ekkna, og kirkja, ef. ft. kirkna.
2
Spurning: Hvernig er orðið undanþága í
eignarfalli fleirtölu?
Svar: Pessi spurning er sams konar og
næsta spurning á undan. Reglan er sú að
kvenkynsnafnorð sem enda á -a í nf. et.
fá endinguna -na í ef. ft. ef hljóðskilyrði
leyfa. Samkvæmt því er orðið undan-
þága í ef. ft. undanþágna eins og saga er
í ef. ft. sagna og þrúga er í ef. ft. þrúgna.
Síðasta orðmyndin er einkum þekkt úr,
Vísum íslendinga, kvæði Jónasar Hall-
grímssonar, „Hvað er svo glatt sem
góðra vina fundur", sem við syngjum oft
á mannamótum. Þá vill reyndar brenna
við að ranglega sé með textann farið
þegar kemur að orðunum „og meðan
þrúgna gullnu tárin glóa / og guðaveigar
lífga sálaryl". Pá fara sumir að syngja
um þrungin gullin tár. En þrúga er vín-
ber, og hin gullnu tár þrúgnanna eru vín,
sbr. framhaldið um guðaveigar o.s.frv.
3
Spurning: Hvort er réttara Akurnesingur
eða Akranesingurl
Svar: Akurnesingur verður að teljast
rétt, en *Akranesingur rangt samkvæmt
venjulegum skólareglum.
Þegar íbúaheiti er leitt af samsettu
staðarnafni er reglan sú að tekinn er
stofninn (eða upphafsatkvæðið) í fyrri
liðnum og skeytt við hana afleiddri mynd
af síðari liðnum. Af staðarnafninu
Grindavík er þá tekinn stofninn grind-
og skeytt við afleiddu orðmyndinni -vík-
ingur, sem er leidd af síðari liðnum -vík.
Á sama hátt verða til íbúaheitin Hafn-
firðingur af Hafnarfjörður, Reykvík-
ingur af Reykjavík o.s.frv. Fyrri hluti
þessara afleiddu íbúaheita vill helst fá að
vera einkvæður, þ.e. eitt atkvæði, og
kveður svo rammt að því að maður úr
Önundarfirði er m.a.s. kallaður Önfirð-
ingur; af fyrri hluta nafnsins Önundar-
fjörður er þá ekkert eftir nema fyrsta
atkvæðið: En frá þessari reglu eru líka
nokkrar undantekningar, t.d. Ólafsfirð-
ingur og Vestmannaeyingur.
íbúaheitin Akureyringur og Akurnes-
ingur virðast hafa sérstöðu, en í rauninni
fylgja þau aðalreglunni. Fyrri hluti staðar-
nafnanna, sem þau eru leidd af, er orðið
akur, ýmist í stofnmynd sinni eða eignar-
falli fleirtölu. En það skiptir ekki máli,
því að samkvæmt reglunni er stofn orðs-
ins notaður við afleiðslu íbúaheitisins.
Hann var einkvæður (akr-) að fornu en
31