Málfregnir - 01.12.1997, Page 5

Dæmi: Hypnos ("Ytcvck;), Hýakin-
þos ('YátavGo;).
Y, o er ýmist umritað með broddi
eða án hans en þó mætti forðast
brodd í áherslulausum atkvæðum.
Sjá nánar athugasemd um broddstafi
aftarlega í þessum kafla.
<Þ, tp -* F, f
Dæmi: Fönix (<Þoivt<;), Fíladelfía
((tnXoMXtyEm).
Þetta hljóð mun hafa verið borið
fram sem [ph] í forngrísku (attísku),
þ.e. líkt og p í poki.
X, x —» K, k, nema á milli sérhljóða —►
kk
Dæmi: 1) I upphafi orðs: Krístur
(XpiGTÓ;), Krysippos (XpóaiTnio;);
2) inni í orðum á eftir samhljóðum:
Arkilokkos C Apyixoyocj: 3) á milli
sérhljóða: Akkilles (Ay_\.Xl-j£X>q),
Telemakkos (Tr])á:paxo;).
\|/ —» Ps, ps
Dæmi: rapsodía (þai|/(ú8ía), Psýkke
(Toxij).
Q, to —» O, o, Ó, ó
Munurinn á grísku O, o og Q, co felst
í lengd (O, o táknar stutt hljóð en £2,
cú langt). Ekki er eðlilegt að láta
þennan mun koma fram sem O, o
andspænis Ó, ó í umritun á íslensku.
E.t.v. er eðlilegast að umrita bæði
hljóðin sem O, o nema þar sem hefð-
in segir annað eða íslenskur fram-
burður virðist krefjast þess eða verða
eðlilegri fyrir vikið. Dæmi: Sólon
(LÓXcúv), Sókrates (ZcúKpáTT|<;).
Sjá athugasemd um broddstafi aftar-
lega í þessum kafla.
Tvíhljóð:
Ai, at —» Æ, œ: Æskylos/Æskýlos
(AiayóXoq), Hefœstos ("Hcpaioxoi;) -
nema á undan sérhljóðum, þá aj: Ajas
eða Ajax (A’ía;), Maja (Maia). Á
undan i helst þó œ. I mörgum orðum
er löng hefð fyrir því að rita e fremur
en œ, t.d. Eneas (Aiveíaq), Esóp
(AÍGMTto;), Akkear CAyaioí) og á sú
umritun rætur að rekja til latneskrar
venju.
Aths.: Rita skal aí þegar tvö sérhljóð
standa saman og hljóðgap er á milli:
Þaís (Oaic).
Av, a.v —» Á, á: Mínotáros (MtvcÓTao-
poq), Ális (AvXíc).
Ei, et —* Ei, ei: Feidías (OeiSía;),
Poseidon (flooeiðcúv), Ódeion
(QiSeiov). Orð, sem enda á -eta, eru
þó oftast umrituð með -ía: Alexandría
(’AAÆ^ávðpeta), en stundum þó með
-ea: Medea (MtjSeta). Fyrir þessu er
hefð og er ástæðan sú að á klassískum
tíma var et á undan sérhljóðum
yfirleitt borið fram sem í en stundum
þó sem e. - Til eru undantekningar frá
þessari umritunarvenju, þar sem -eta
er umritað sem -eia: Óresteia
(’OpéoTeta).
Ot, ot —► Oj, oj, nema í undantekningar-
tilfellum: Föbos (Ooipo<;),
Ödipús/Ödípús (Oi8Í7tOT)<;). Hefð er
fyrir því að rita Trója (Tpoía), sem og
Delfí (AeXcpoí).
Eo, et) —» Ev, ev nema endingin -et)<; =
-eifur (undantekning: 'AyúJxvq =
Akkilles). - Dæmi: Evrópa (Eópcú7Tri),
Evmajos (Eópoao;).
Ot), ot) —► Ú, ú: Úranos (Oupavóq),
Epikúros/Epíkúros (>E7TÍKOt)po<;).
Athugasentd uni broddstafi
Almenn athugasemd um umritun á O, o, £2,
(ú, I, t og Y, t) úr forngrísku: Engar öruggar
reglur er hægt að gefa um hvenær rita skuli
o, i, y og hvenær ó, í, ý. Benda má á að í
áhersluleysi í íslensku, einkum í endingum
orða, eru hljóðin a, i og u svo til einráð
nema í samsettum orðum og tökuorðum. Því
mætti hafa þá reglu að leiðarljósi að nota i
(og o) fremur en í (og ó) í áhersluleysi, og
rita t.d. fremur Evripídes en Evrípídes. Þetta
er þó engan veginn regla, enda hefur t.a.m.
tíðkast að rita Aristóteles (’AptOTOTÉkri;)
og Andrómakka (’Av8popáxTi) fremur en
5