Skírnir - 01.01.1943, Side 191

Skírnir
Ritfregnir
189
sögðu mikilsvert, að sagnfræðingurinn reyni að greiða úr flækju
orsaka og afleiðinga í rás viðburðanna, en þó er efsta mai'ki sagna-
ritunar ekki náð með því. Rakasannindin eru tvíþætt, orsakasann-
indi og gildissannindi, og þá fyrst, er reynt er að leiða hin síðast
nefndu sannindin í ljós, er stefnt að hinu efsta marki. Sagnaritar-
anum nægir ekki að skýra frá því, hvað gerðist, né hvers vegna
það gerðist. Hvorttveggja þetta verður hann að vísu að rekja, en
hann verður auk þess að horfa á rás viðburðanna sub specie æter-
nitatis, leggja dóm á gildi þess, sem gerðist, meta það oj* dæma
eftir mælikvarða sinnar eigin lífsskoðunar.
Hér er sagnfræðinni sett ákveðið mark. Sumir segja, að hún
eigi ekkert niarkmið nema sjálfa sig, eigi að vera l’art pour l’art,
og jafnvel að hún þurfi ekki að vera sönn, þurfi hvorki að sinna
annálasannindum né rakasannindum. Hún eigi að vera list, en ekki
fræði. En myndi ekki öll list verða að vera sönn til þess að verð-
skulda að heita list, og myndi eigi sagnaritun, sem nær því marki,
sem áður var nefnt, vera list?
Ég get þessa vegna þess, að mér virðist þetta rit Sigurðar Nor-
dals fullnægja fullkomlega þessum kröfum, sem ég tel að gera eigi
til sagnaritunar. Rit hans er samið af nákvæmni og öruggri þekk-
ingu á viðburðum þess tímabils, sem það fjallar um. Hann rekur
orsakir og afleiðingar með frábærri skarpsýni og glöggskyggni
og hann leggur sína dóma á tímana. Vera má, að aðrir menn vé-
fengi dóma hans í sumum greinum. Þeir eru að sjálfsögðu dæmdir
frá sjónarmiði hans sjálfs. Ég fyrir mitt leyti get lýst mig fyllilega
samþykkan dómum hans í nálega öllum efnum.
Saga þjóðar vorrar verður aldrei, frekar en saga annarra þjóða,
skráð svo að öllu sé til skila haldið, sem vitað er um örlög þjóðar-
innar og kjör á liðnum tímum. En þess gerist engin þörf. Söguna
má segja án þess, því að í lífi hverrar þjóðar eru viss meginatriði,
sem segja má að feli alla sögu hennar í sér. Rit þetta fjallar um
meginatriðin í sögu vorri fram til loka lýðveldisins, þó svo, að
sagnaritunin bíður siðara bindis. Það er því rétt nefnd saga Islend-
inga. Bókin hefst á löngu forspjalli, þar sem höf. gerir grein fyrir
því, hversu bókin er til orðin, allt frá hinum fyrstu tildrögum
hennar. Að öðru leyti hefir hann skipt henni í fimm aðalkafla og
gefa heiti þeirra — landnám, lög, heiðinn dómur, hirðskáld og
þjóðveldi — til kynna, hver þau meginatriði sögunnar eru, sem
þar eru rakin, og er hverju um sig af þessum atriðum gerð vand-
leg skil. Ritsnilld höf. nýtur sín hér til fullnustu, og þó er bókin
seinlesin, því að ný viðhorf og nýjar athuganir verða þar sí og æ
á vegi lesandans og láta hann staldra við til umhugsunar. Þetta er
ein þeirra bóka, sem menn langar til að lesa oft og verða að lesa