Skírnir - 01.01.1943, Síða 223

Skírnir
Ritfregnir
221
áfram í skáldsögum með mál, sem mjög orkar tvímælis að hafi sið-
ferðilegt eða almennt gildi. Eða þegar djúp fyrirlitning og hatur
á ýmsu því, er allur þorri manna telur fullkomlega réttmætt og
eðlilegt, er látið sjást í gegnum frásöguna. Ef menn vilja rita um
lífið í skáldsöguformi, þá verða þeir fyrst og fremst að vera hlut-
lausir í framsetningu. Það er einkenni beztu höfunda að opna augu
þeirra, er lesa, án þess að persónuleg skoðun skáldsins skíni í gegn
í hverri línu, beinlínis. Án þess að umhverfa veruleikanum með alls
konar upphrópunum eða svívirðingum um náungann.
Guðmundi Danielssyni hefir tekizt, í þessum tveim bókum, að
hefja sig upp yfir hið smásálarlega, þrönga svið eigingirninnar.
Hann lítur nú yfir stórt svið úr þeirri hæð, sem hverju góðu skáldi
er nauðsynleg. Hann blínir ekki á eina hlið mannlífsins, eða tvær,
heldur sér þær allar. Hann hefir náð þeim þroska, að það er sjálf-
sagt að vænta mikils af honum. Það er ánægjulegt að geta sagt
þetta. Því að efnið var alltaf gott í honum. Stíll hans hefir tekið
stórkostlegum framförum við það að verða sjálfstæðari og sýnir
það bezt yfir hverju hann býr. Hér eftir á hann að fara sinar eigin
leiðir og kæra sig kollóttan um fyrirmyndir. Með því er sennilegt,
að hann fari fram úr þeim að ýmsu leyti. Hann hefir nú þegar hafið
sig upp yfir dægurþras og flokkadrætti — og er það mjög vel farið.
Mér hefir orðið nokkuð langrætt um þetta, af því að nú á síðustu
áratugum virðist bókmenntunum — og þá sérstaklega skáldsagna-
gerð — hafa stórhnignað sökum ofsatrúar margra efnilegra skálda
á vissar vafasamar stjórnmálastefnur. Höfum vér Islendingar ekki
farið algerlega varhluta af þessum ófagnaði. Slíkt fallið í ótrúlega
góðan jarðveg hér á landi og nokkur ofvöxtur hlaupið í þann gróð-
ur — eins og oft verður um slíkar plöntur í rosatíð.
Af jörðu ertu kominn (Eldur) og Sandur eiga saman að því leyti,
að sama fólk kemur fram í báðum bókunum, eða þá ættir þess.
Eldur er heilsteyptari saga og kröftugri. En þar er skilið við eina
aðalpersónuna, séra Gylfa, á tímamótum i lífi hans. I Sandi kemur
hann aftur fram á sjónarsviðið í sögulok. Veltur nú mikið á því,
hvernig höfundinum tekst með framhaldið, því að það dylst ekki,
að séra Gylfi er merkilegur maður og vandmeðfarinn. Sömuleiðis
er Reginvaldur, í sögunni Sandur, alleinkennilegur unglingur, sem
höfundur á eftir að móta til fulls.
Ef dæma skal eftir framförum Guðmundar Daníelssonar og ótví-
ræðum hæfileikum, má vænta mikils frá honum. Allt útlit er til
þess, að hann eigi enn eftir að vaxa mikið. Mun næsta bók eða
bækur hans í þessum sagnaflokki mjög skera úr um það.
Þorsteinn Jónsson.