Jökull - 01.12.1979, Qupperneq 93

Reykjanesskagi. Reykjanesskagi myndar eins kon-
ar tengingu milli Reykjaneshryggjar og skjálfta-
svæðis Suðurlands. A skaganum fara saman eld-
virkni og há skjálftavirkni, sem er óvenjulegt.
Plötuskil Atlantshafshryggjarins ganga á land á
Reykjanesi skammt norðan vitans, og með ná-
kvæmum skjálftamælingum hefur verið unnt að
rekja þau austur eftir skaganum, skammt austur
fyrir suðurenda Kleifarvatns (mynd 2). Sprungu-
sveimar Reykjanesskaga eru skásettir með tilliti til
plötuskilanna og eru háhitasvæði gjarnan staðsett
þar sem sprungusveimur sker skilin. Næst Reykja-
nesi eru skjálftahrinur tíðar og brotlausnir skjálfta
sýna að þeir eru flestir tengdir siggengishreyf-
ingum. Austar á skaganum eru sniðgengishreyf-
ingar algengari og þar losnar gjarnan um spennu
jarðskorpunnar í fremur stórum skjálftum og eftir-
skjálftum þeirra. Þannig má segja, að Reykjanes-
skagi fái meiri þvergengiseinkenni eftir því sem
austar dregur.
Landskjálftasvœði Suðurlands. Upptök stórra
skjálfta raða sér á aflangt svæði, sem liggur frá
Olfusi í vestri og austur á Rangárvelli. Skjálfta-
svæðið brúar því bilið milli vestara og eystra gos-
beltisins, og er í beinu framhaldi af plötuskilunum
á Reykjanesskaga (mynd 2). Þrátt fyrir A—V
stefnu upptakasvæðisins er hvergi að finna merki
um meginmisgengi með þeirri stefnu. Þess í stað
virðast skjálftarnir tengdir misgengjum með norð-
læga strikstefnu. Merki um slík misgengi má finna
víða á skjálftasvæðinu og má túlka þau sem hægri
sniðgengi í samræmi við brotlausnir skjálfta. Ekki
er ljóst hvers vegna yfirborðssprungurnar stefna
þvert á skjálftabeltið, en benda má á, að sama
spennusviðið getur valdið hægri sniðgengishreyf-
ingu á misgengi með norðlæga strikstefnu og einnig
vinstri hreyfingu á misgengi með austlæga stefnu.
Vel mætti því hugsa sér að skjálftasvæðið markaði
e.k. brotalöm í undirlagi jarðskorpunnar, þar sem
vinstri sniðgengishreyfing ætti sér stað. Þessi
brotalöm er hið eiginlega þvergengi. Við hreyf-
inguna hleðst upp spenna í efri hluta jarðskorp-
unnar, sem síðan losnar þegar hægri hreyfing
verður á misgengjum sem snúa þvert á brotalöm-
ina.
Skjálftar á Suðurlandi koma gjarnan margir
saman í runu. Slíkar skjálftarunur virðast ganga
yfir einu sinni til tvisvar á öld, og geta staðið í
nokkra daga og allt upp í fáein ár. Oft byrjar runa
með tiltölulega stórum skjálfta austarlega á svæð-
inu, en síðan verða minni skjálftar vestar. Þessi
færsla á skjálftavirkni er t.d. greinileg í skjálfta-
rununum 1732 — 34, 1784 og 1896 (mynd 2).
Landskjálftasvœði Narðurlands (Tjörnes þvergengis-
svœðið). Upptök jarðskjálfta á Norðurlandi eru
dreifð innan svæðis sem nær milli Melrakkasléttu
og Skaga, og er um 80 km breitt frá norðri til
suðurs. Svæðið ber ótvíræð þvergengiseinkenni, en
breidd þess gefur til kynna, að um fleiri en eitt
meginmisgengi sé að ræða. Síðustu 15 ár hafa flestir
skjálftar átt upptök á þrengra svæði, sem nær úr
Axarfirði og norðvestur fyrir Grímsey. Staðsetn-
ingar upptakanna benda til þess, að skjálftarnir séu
tengdir meginmisgengi með strikstefnu VNV
(mynd 3). Brotlausnir tveggja stærstu skjálftanna
eru í samræmi við þetta, og gefa hægri sniðgengis-
hreyfingu. Ekki sér móta greinilega fyrir þessu
misgengi í landslagi, fremur en skjálftabeltunum á
Suðvesturlandi.
Um Húsavlk liggja misgengi til VNV og ná að
minnsta kosti út fyrir mynni Eyjafjarðar. I sögu-
legum heimildum er getið um sprunguhreyfingar
við Húsavík samfara skjálftum og á seinustu árum
hafa allmargir skjálftar átt upptök sín á þessu mis-
gengi, einkum fyrir mynni Eyjafjarðar.
Vitað er um skjálfta á Norðurlandi, sem ekki eiga
upptök á misgengjunum við Grímsey og Húsavík,
t.d. skjálftar í mynni Skagafjarðar og landskjálftinn
á Dalvík árið 1934. Ýmislegt bendir þó til að þessa
skjálfta megi einnig tengja misgengi með VNV
strikstefnu. Slíkt misgengi gæti legið úr Mývatns-
sveit um Gönguskarð, Dalsmynni, Dalvik, Fljót og
út í mynni Skagafjarðar. Hugsanlega varð Skaga-
fjarðarskjálftinn 1963 á þessu misgengi. Ef svo er,
gefur brotlausn hans til kynna hægri sniðgengis-
hreyfingu.
Líklegt verður að telja, að fleiri jarðskjálfta-
misgengi eigi eftir að koma í ljós við nánari könn-
un.
Eldgosasvœðin. Það er athyglisvert, að skjálfta-
virkni er mjög lítil á mestum hluta íslensku eld-
gosasvæðanna. Skjálftar verða raunar samfara eld-
gosum, en þess á milli er yfirleitt rólegt. A nokkrum,
fremur vel afmörkuðum svæðum innan gosbelt-
anna eru skjálftar þó fremur tíðir og viðvarandi.
Mest áberandi eru skjálftasvæðin undir Mýrdals-
jökli og NV-hluta Vatnajökuls (mynd 1). Skjálftar
á þessum svæðum geta náð stærðinni 5 á Richters-
kvarða. Minni háttar skjálftasvæði eru við Þóris-
jökul, Surtsey og á Torfajökulssvæðinu. Skjálftar á
Kröflusvæði, sem sýndir eru á mynd 1, urðu allir
JÖKULL 29. ÁR 91