Iðjuþjálfinn - 01.12.2000, Blaðsíða 6

Viðhorf iðjuþjálfa á íslandi til
sjálfræðis og forræðis
í tengslum við umönnun aldraðra
• Inngangur: Tilgangur þessarar rannsóknar
var að fá innsýn í hvort iðjuþjálfar á íslandi
sýndu stuðning við sjálfræði eða væru
hlynntir forræðishyggju í tengslum við um-
önnun aldraðra. lðjuþjálfar styðja skjólstæð-
inga sína til sjálfsbjargar og sjálfræðis í dag-
legu lífi. Upplýsingar um viðhorf þeirra til
þessara atriða geta gefið vísbendingar um
hvernig sambandi iðjuþjálfa og skjólstæð-
inga þeirra er háttað og jafnframt er hægt að
nýta þessar upplýsingar við uppbyggingu
náms í iðjuþjálfun á Islandi. Rannsóknin var
gerð undir handleiðslu Gail Ann Hills,
prófessors í iðjuþjálfun við Florida Internat-
ional University. Hún hefur undanfarin ár
staðið fyrir svipuðum rannsóknum bæði í
Bandaríkjunum og Astralíu.
• Efniviðtir: Rannsóknin náði til 74 iðju-
þjálfa eða 85% þeirra iðjuþjálfa sem voru á
íslandi í janúar 1998. Meðalaldur þeirra var
var 37,7 ár og starfsreynsla að meðaltali 10,4
ár. Ríflega helmingur (56,8%) hafði hlotið
menntun sína í Danmörku. Meirihluti þátt-
takenda eða 68,5% átti aldrað foreldri á lífi
(65 ára eða eldra). Helmingur iðjuþjálfanna
sem átti foreldri á þessum aldri, taldi sig vera
í umsjárhlutverki gagnvart því.
• Aðferðir: Tveir spurningalistar voru lagðir
fyrir þátttakendur, annar mældi virðingu
fyrir sjálfræði og hinn viðhorf til forræðis í
samskiptum aldraðs foreldris og uppkomins
barns. Viðhorfin voru mæld á Likert-kvarða.
Spurningalistarnir, sem voru upphaflega
þróaðir í Bandaríkjunum, voru þýddir á
íslensku fyrir þessa rannsókn. Meðaltöl og
staðalfrávik lýstu viðhorfum þátttakenda til
sjálfræðis og forræðis. T-próf og dreifigrein-
ing gáfu til kynna inarktækan mun á við-
horfum ákveðinna hópa. Marktækni var náð
þegar p-gildi var jafnt og eða minna en 0,05.
• Niðurstöður: Niðurstöður bentu til þess að
iðjuþjálfar á Islandi væru frekar hlynntir
sjálfræði (M = 112.24) en andvígir forræðis-
hyggju (M = 62.03) í tengslum við umönnun
aldraðra. Iðjuþjálfar eru hlynntastir samráðs-
sjálfræði, þeir telja eðlilegast að málin séu
rædd áður en ákvarðanir eru teknar, en að
hinn aldraði hafi úrslitavaldið. Einna mest
andstaða var við svokallað dulið forræði, þar
sem kænskubrögðum er beitt til þess að taka
fram fyrir hendumar á hinum aldraða. Mark-
tækur munur var á viðhorfum einstakra hópa
iðjuþjálfa til sjálfræðis og forræðis.
• Umræða: I námi og starfi iðjuþjálfa er lögð
mikil áhersla á samráð og mikilvægi þess að
virða óskir skjólstæðinga eins og frekast er
unnt. Það kemur því ekki á óvart að iðju-
þjálfar á íslandi styðji sjálfræði og taki ein-
dregna afstöðu gegn forræðishyggju í tengsl-
um við umönnun aldraðra. Heilsa og sjálfs-
virðing aldraðra jafnt sem annarra byggist á
því að vera virkur þátttakandi í hringiðu hins
daglega lífs, að geta séð um sig sjálfur, starf-
að og stundað þá tómstundaiðju sem veitir
ánægju og lífsfyllingu. Þegar aldurinn færist
yfir eru meiri líkur á að röskun verði á líkam-
legri, andlegri og vitrænni færni. Þá kemur
til kasta iðjuþjálfa að aðstoða eldri kynslóð-
ina við að fá þörfum sínum mætt og halda
sjálfræði sínu og sjálfstæði þrátt fyrir háan
aldur, hugsanlegan heilsubrest og sjúkdóma
sem geta knúið dyra. Vænta má þess að já-
kvæð afstaða iðjuþjálfa á íslandi til sjálf-
ræðis og andstaða við forræðishyggju í um-
önnun aldraðra verði sýnileg í starfi þeirra
meðal eldra fólks og aðstandenda þeirra.
S
Islandi fjölgar öldruðum og sífellt
hærra hlutfall þjóðarinnar telst til
þeirra sem eru 65 ára og eldri. Þróunin
er í sömu átt og hjá öðrum vestrænum þjóðum
en er hægari hér en víðast annars staðar (Hag-
stofa íslands, 1998). Þetta hefur það í för með
sér að þeim fjölgar sem þjást af langvinnum
sjúkdómum og búa við skerta færni (Crabtree
& Caron-Parker, 1991; Ársæll Jónsson, 1993).
Þessi hópur þarf á stuðingi að halda til þess að
nýta hæfileika sína og stunda þá iðju sem gef-
ur lífi þeirra gildi. Meiri kröfur verða gerðar til
fjölskyldunnar að sjá um sína nánustu og þörf-
in eykst fyrir félagslega aðstoð (Sigurbjörg
Sigurgeirsdóttir, 1992). Jafnframt þarf heil-
brigðisþjónustan að laga sig að þessum nýju
aðstæðum og kappkosta að veita hagkvæma,
6 IÐJUÞJÁLFINN 2/2000