Iðjuþjálfinn - 01.12.2000, Blaðsíða 10

höfðu sótt eitt eða fleiri stutt námskeið,
11 (15,1%) höfðu sótt eitt eða fleiri viða-
mikil námskeið í tengslum við öldrun og
5 (6,8%) höfðu einhverja aðra menntun í
tengslum við öldrun. Tuttugu iðjuþjálfar
(27,4%) höfðu ekki sótt endurmenntun er
tengdist öldrun. Meirihluti þátttakenda
eða 50 (68,5%) átti aldrað foreldri á lífi
(65 ára eða eldra). Helmingur iðjuþjálf-
anna sem átti foreldri á þessum aldri á
lífi eða 25 (50%) kvað foreldri sitt sjálf-
bjarga, 19 (38%) álitu foreldri sitt svo
til sjálfbjarga, 4 (8%) álitu foreldri sitt
þurfa aðstoð við a.m.k. helming af
daglegum þörfum og tveir (4%) álitu
foreldri sitt þurfa aðstoð við flesta hluti.
Tuttugu og fjórir eða 49% iðjuþjálfanna
sem áttu aldrað foreldri á þessum aldri
álitu sig vera í umsjárhlutverki gagnvart
foreldri sínu.
✓
Utreikningar
Til að svara rannsóknarspurningunni,
voru reiknuð út meðaltöl, staðalfrávik og
spönn út frá svörum þátttakenda á
Likert-kvarðanum 1-5. Meðaltöl voru
reiknuð út á tvennan hátt. Annars vegar
voru stigin lögð saman og síðan reiknað
út meðaltal heildar stigafjölda (M) fyrir
sjálfræði og forræði í heild ásamt ein-
stökum tegundum sjálfræðis og forræðis
og einnig í mismunandi aðstæðum
(heilsufar, fjármál, daglegt líf og andleg
hæfni). Hins vegar var reiknað út meðal-
tal (m) sem samsvarar Likert-kvarðanum
1-5 og gefur til kynna hversu sammála
eða ósammála iðjuþjálfarnir eru sjálfræði
eða forræði í heild ásamt mismunandi
tegundum sjálfræðis og forræðis. Niður-
stöður útreikninga fyrir sjálfræði eru
birtar í 1. töflu og niðurstöður útreikn-
inga fyrir forræði eru birtar í 2. töflu.
Virðing fyrir sjálfræði
Niðurstöður benda til þess að iðjuþjálfar
á Islandi séu frekar hlynntir sjálfræði í
umönnun aldraðra, eins og sjá má í 1.
töflu. Meðaltal stiga (m) fyrir sjálfræði í
heild er 3,74, eða nálægt 4, sem þýðir
frekar sammála. Óskipt (algjört og sam-
ráðs-sjálfræði) og skipt sjálfræði (sam-
eiginlegt, framselt, og staðgengils-
sjálfræði) hljóta svipaðan stuðning. Þegar
litið er á hvern undirflokk sjálfræðis fyrir
sig, kemur í ljós að iðjuþjálfar eru hlynnt-
astir því að hafa samráð (m = 4,25) Þá
telja þeir eðlilegast að málin séu rædd en
að hinn aldraði taki ákvörðunina sjálfur
að því loknu. Minnstur stuðningur er við
sameiginlegt sjálfræði (m = 3,21) en þá er
tekin sameiginleg ákvörðun og algjört
sjálfræði (m = 3,29) þegar hinn aldraði
tekur ákvörðun algjörlega án samráðs.
Mjög svipaður stuðningur er við
Nokkrir hópar iðjuþjálfa studdu sjálfræði
frekar þegar gefið var í skyn að öldruðum
einstaklingi væri eitthvað farið að förlast.
Þetta voru þeir iðjuþjálfar sem höfðu mesta
reynslu af að vinna með öldruðum, unnu
utan stofnana og voru í umsjárhlutverki
gagnvart öldruðu foreldri sínu.
sjálfræði hvort sem um er að ræða
málefni sem varða heilsu hins aldraða,
fjármál eða daglegt líf (m=3,71-3,76).
Einnig kom fram að iðjuþjálfar báru
svipaða virðingu fyrir sjálfræði þegar
gefið var í skyn að andlegri hæfni hins
aldraðra væri farið að hraka (m = 3,76) og
þegar ekkert var minnst á slíkt (m =
3,70).
Viðhorf til forræðis
Niðurstöður benda til þess að iðjuþjálfar
á íslandi séu frekar andvígir forræðis-
hyggju í tengslum við umönnun aldr-
aðra, sjá 2. töflu. Meðaltal stiga (m) fyrir
forræði í heild er 2,07, þar sem 2 þýðir
frekar ósammála. Iðjuþjálfarnir voru ekki
sammála forræðishyggju af neinu tagi,
þeir höfðu mest á móti duldu forræði (m
= 1,64), vilja ekki að kænskubrögð séu
notuð til þess að taka fram fyrir hend-
umar á fólki, þeir eru einnig ósammála
veiku forræði (m = 1,84) þegar gripið er
inn í ákvarðanatöku vegna þess að
andleg hæfni einstaklingsins er skert og
sterku forræði (m = 1,85), þegar tekin er
ákvörðun fyrir annan einstakling án
beiðni, samþykkis eða vitneskju hans.
Iðjuþjálfarnir voru einnig ósammála vel-
vildarforræði (m = 1,91) að taka þátt í
ákvarðanatöku en útskýra hvers vegna
það er nauðsynlegt, en komust næst því
að vera hlutlausir þegar um var að ræða
forvarnar-forræði (m = 2,61) þá er gripið
inn í til þess að koma í veg fyrir slys eða
skaða og fjarvistar-forræði (m = 2,55)
þegar þarf að taka nauðsynlega ákvörð-
un fyrir einstakling sem stendur á sama
hvað gert er. Iðjuþjálfarnir voru heldur
andvígari forræði þegar gefið var í skyn
að eitthvað væri farið að slá út í fyrir
öldruðu foreldri (m = 1,93), heldur en
þegar ekkert var minnst á andlegt ástand
foreldrisins (m = 2,09).
Aðrar niðurstöður
Dreifigreining (ANOVA) og T-próf voru
notuð til þess að komast að því hvort
marktækur munur væri á viðhorfum
ákveðinna hópa iðjuþjálfa til sjálfræðis
og forræðis. Hér á eftir verður gerð
grein fyrir helstu niðurstöðum. Öll
próf voru marktæk við p < 0,05.
Sjálfræði.
Þeir iðjuþjálfar sem höfðu mesta
reynslu af vinnu með öldruðum (n =
25) báru marktækt meiri virðingu fyrir
sjálfræði heldur en þeir iðjuþjálfar sem
höfðu mesta reynslu af að vinna með
fullorðnum skjólstæðingum (n = 34).
Þetta átti t.d. við um sjálfræði í heild (p =
0,02), skipt sjálfræði (p = 0,00), samráðs-
sjálfræði (p = 0,01), og sameiginlegt sjálf-
ræði (p = 0,02). Þegar leitað var skýringa
á þessum mun kom í ljós að langflestir
iðjuþjálfarnir í fyrrnefnda hópnum höfðu
hlotið einhverja endurmenntun í tengsl-
um við öldrun. Ekki var hægt að sýna
fram á sterk tengsl, en það var greinileg
tilhneiging til meiri stuðnings við sjálf-
ræði meðal þeirra sem bæði höfðu mesta
reynslu af að vinna með öldruðum og
endurmenntun á því sviði. Nokkrir
hópar iðjuþjálfa studdu sjálfræði frekar
þegar gefið var í skyn að öldruðum
einstaklingi væri eitthvað farið að förlast.
Þetta voru þeir iðjuþjálfar sem höfðu
mesta reynslu af að vinna með öldruð-
um, unnu utan stofnana og voru í um-
sjárhlutverki gagnvart öldruðu foreldri
sínu (sjá 3. töflu).
Forræði.
Rúmlega helmingur iðjuþjálfanna hafði
hlotið menntun sína í Danmörku (56.8%)
miðað við önnur lönd (43.2%).
Marktækur munur var á afstöðu þessara
tveggja hópa til forræðis skv. T-prófum.
Iðjuþjálfar meimtaðir í Danmörku voru
marktækt andvígari nokkrum tegundum
forræðis heldur en starfsfélagar þeirra
sem menntaðir voru í öðrum löndum.
Þeir voru mun andvígari velvildar-
forræði, duldu forræði og sterku forræði,
einnig gáfu þeir til kynna meiri andstöðu
við að beita forræði í aðstæðum sem
snertu daglegt líf (sjá 4. töflu).
70 IÐJUÞJÁLFINN 2/2000