Iðjuþjálfinn - 01.12.2000, Blaðsíða 11

Samanburður við erlenda
rannsókn
Niðurstöður þessarar könnunar voru
bornar saman við niðurstöður könnunar
á viðhorfum uppkominna barna til
sjálfræðis og forræðis, sem Cicirelli gerði
árið 1989 í Bandaríkjunum. Þá kom í ljós
að iðjuþjálfar á Islandi voru marktækt
hlynntari óskiptu sjálfræði (p=0,001) og
hafa svipuð viðhorf til skipts sjálfræðis
en eru mun andvígari forræðishyggju
(p=0,001) heldur en þeir sem Cicirelli
kannaði viðhorfin hjá. Hópur Cicirellis
var eldri (M = 52,16 ár) heldur en iðju-
þjálfahópurinn (M = 37,7 ár) í þessari
rannsókn. Eins áttu allir í hóp Cicirellis
foreldri (60 ára eða eldra) á lífi en aðeins
hluti iðjuþjálfanna eða 50 (68,5%) átti
aldrað foreldri á lífi, sem var 65 ára
eða eldra. Þó Cicirelli fyndi jákvæða
fylgni milli hærri aldurs og sterkari
trúar á forræði í sinni könnun
(Cicirelli, 1989) var slík fylgni ekki
merkjanleg í þessari könnun en
meðalaldurinn var einnig lægri. Gengið
var úr skugga um hvort þeir iðjuþjálfar
sem áttu foreldri á lífi 65 ára eða eldra,
hefðu áþekk viðhorf og úrtak það sem
Cicirelli kannaði. Niðurstaðan var sú
sama og fram kom áður því þeir studdu
óskipt sjálfræði marktækt betur og voru
andvígari forræðishyggju heldur en þeir
sem Cicirelli kannaði.
Takmarkanir
I samanburði við erlendu rannsóknina
kann þýðing og orðalag Likert-kvarðans
á íslensku að hafa haft áhrif á niður-
stöðuna og menningartengdur munur
gæti verið á hugtökunum. Spuminga-
listamir voru langir, lesa þurfti hverja
fullyrðingu vel og því var tímafrekt að
svara þeim og gæti það einnig hafa haft
áhrif á gæði svörunarinnar. Iðjuþjálfar á
Islandi eru fámenn stétt og úrtak úr
stærra þýði hefði gefið áreiðanlegri
niðurstöður.
Umræða
Þessi könnun leiddi í ljós að iðjuþjálfar á
Islandi bera virðingu fyrir sjálfræði og
eru andvígir forræði í tengslum við
umönnun aldraðra. Svörun var mjög góð
(91%) og niðurstöðurnar byggjast á 85%
allra iðjuþjálfa á íslandi 1. janúar 1998.
Stuðningur iðjuþjálfa almennt við
sjálfræði kemur ekki á óvart því viðhorf
hlýtur m.a. að mótast í námi og í hug-
myndafræði iðjuþjálfanámsins er lögð
mikil áhersla á samráð og mikilvægi þess
að virða óskir einstaklingsins eins og
frekast er unnt. Iðjuþjálfar hvetja jafnan
skjólstæðinga sína til ábyrgðar og
sjálfstæðis jafnvel þótt þeir séu ekki færir
um að framkvæma hlutina á eigin spýtur
vegna líkamlegrar eða andlegrar van-
heilsu.
I rannsókninni kom fram að iðjuþjálfar
með mikla starfsreynslu með öldruðum
báru meiri virðingu fyrir sjálfræði en þeir
sem höfðu starfað mest með fullorðnum,
einnig kom í ljós að endurmenntun sem
tengist öldrun virtist stuðla að meiri
virðingu fyrir sjálfræði. Þessar niður-
Hér á landi er áríðandi að auðvelda aðgengi
eldra fólks að iðjuþjálfun og annarri endur-
hæfingu úti í sveitarfélögum og í heimahús-
um eftir að fólk er útskrifað af sjúkra- eða
endurhæfingarstofnunum.
stöður benda til þess að æskilegt sé að
auka sí- og endurmenntun á öldrunar-
sviði. Minni stuðningur við sjálfræði
meðal þeirra sem unnu á endurhæfingar-
stöðvum ásamt þeim sem höfðu starfað
mest með fullorðnum, gefur vísbendingu
um að ef til vill þyrfti að búa þá iðjuþjálfa
sem vinna við endurhæfingu betur undir
að starfa með öldruðum. Bruce & Christ-
iansen (1988) og Hasselkus og Kiemat
(1989) halda því fram að ríkjandi sjónar-
mið í endurhæfingu feli í sér vantrú á
árangur og gagnsemi endurhæfingar
fyrir aldraða og stuðli að takmörkuðum
aðgangi að endurhæfingarþjónustu. Hér
á landi er áríðandi að auðvelda aðgengi
eldra fólks að iðjuþjálfun og annarri
endurhæfingu úti í sveitarfélögum og í
heimahúsum eftir að fólk er útskrifað af
sjúkra- eða endurhæfingarstofnunum. Sú
þjónusta gæti hugsanlega stytt dvölina á
stofnunum, dregið úr endurinnlögnum
og veitt öldruðum meira sjálfstæði við
daglega iðju.
Almennt báru iðjuþjálfarnir heldur
meiri virðingu fyrir sjálfræði og voru
heldur andvígari forræðishyggju þegar
andleg hæfni hins aldraða var dregin í
efa og marktækur munur var á stuðningi
nokkurra hópa iðjuþjálfa við sjálfræði
undir þessum sömu kringumstæðum.
Það er engin augljós skýring á þessu og
mörgum þætti hið gagnstæða líklegra.
Spyrja má hvort það hafi skipt máli hér
að tiltölulega fáir eða 32% af öllum
iðjuþjálfunum töldu sig vera í umsjár-
hlutverki gagnvart öldruðu foreldri sínu
og 50% þeirra sem áttu aldrað foreldri á
lífi gáfu það til kynna að foreldri þess
væri alveg sjálfbjarga eða nánast sjálf-
bjarga (38%) svo lítið kann að hafa reynt
á erfiðar aðstæður í þessum samskiptum.
Ennfremur er stutt síðan öldruðum tók
að fjölga á íslandi ef miðað er við aðrar
vestrænar þjóðir, t.d. nágranna okkar á
Norðurlöndum.
Eins gæti þessi niðurstaða endurspegl-
að fagleg gildi iðjuþjálfastéttarinnar þar
sem lögð er áhersla á að standa vörð um
rétt þeirra sem minna mega sín. Þegar
nánar er athugað hvers konar sjálfræði
iðjuþjálfarnir styðja hjá þessum hópi
kemur fram að efst á blaði er samráðs-
framselt- og staðgengils-sjálfræði þar
sem uppkomið barn og aldrað foreldri
hafa einna mest samráð og ákvarðana-
taka er byggð á gildum hins aldraða, ef
hann er ófær um að velja sjálfur. Slík
vinnubrögð gætu verið viðeigandi þegar
um er að ræða samskipti við aldraðan
einstakling með skerta andlega hæfni og
aukin áhersla á samráð og samvinnu er
það sem koma skal í heilbrigðisþjónustu
framtíðarinnar. Eindregin afstaða iðju-
þjálfa gegn forræðishyggju í tengslum
við umönnun aldraðra er ekki óvænt
niðurstaða þegar hugmyndafræði iðju-
þjálfa er gaumgæfð. Þar er lögð áhersla á
að virða sérhvem einstakling og ákvarð-
anir hans eins og kostur er.
Hvað þarf að rannsaka frekar?
Þegar niðurstöður þessarar könnunnar
eru athugaðar vakna fleiri spurningar
sem þörf er að leita svara við. Mikilvægt
er að kanna óskir aldraðra sjálfra og hver
sé þýðing sjálfræðis fyrir þá. Er hugsan-
legt að iðjuþjálfar á Islandi leggi ofur-
áherslu á sjálfræði aldraðra á kostnað
velferðar þeirra, fjölskyldna og um-
önnunaraðila? Hver eru viðhorf annarra
heilbrigðisstétta á íslandi til sjálfræðis og
forræðis í umönnun aldraðra og hvaða
áhrif hefur það á samvinnu þeirra aðila
sem eru að veita öldruðum þjónustu og
endurhæfingu? Hvers konar sí- og
endurmenntun á sviði öldrunar stuðlar
að jákvæðu viðhorfi og virðingu fyrir
sjálfræði?
IÐJUÞJÁLFINN 2/2000 7 7