Skólavarðan - 01.09.2006, Blaðsíða 19

SKÓLAVARÐAN 6.TBL. 6. ÁRG. 2006
Í Netlu, veftímariti um uppeldi og
menntun, er smám saman að byggjast
upp mjög spennandi og fjölbreytt safn
greina um skólamál.
NÝTT Í NETLU
– skortur á umhyggju í skólakerfinu
Grein um hugmyndir bandaríska mennta-
frömuðarins Nel Noddings er nýbirt í Netlu.
Höfundar eru Elva Önundardóttir, Gunnur
Árnadóttir og Sigríður Sturludóttir. Nodd-
ings lítur á umhyggju sem lykilhugtak í
skólastarfi. Hún gagnrýnir skólakerfið
fyrir skort á umhyggju sem hún segir rót
ýmissa vandamála þjóðfélagsins, svo sem
ofbeldis, eineltis og ótímabærra þungana
hjá ungum stúlkum. Kennarar eiga í senn
að sýna nemendum umhyggju og kenna
þeim að bera umhyggju fyrir öðrum, að
mati Noddings.
Í greininni segir meðal annars:
Nel Noddings fjallar um umhyggju sem
felur annars vegar í sér skyldur, tengsl,
samkennd og næmi og hins vegar vilja, hvöt
og áhuga til að skilja hinn aðilann og veita
honum umhyggju. Noddings hefur bent á
að allir hafi þörf fyrir umhyggju sem felur
í sér skilning, viðurkenningu, virðingu og
að tilheyra öðrum, hvort sem er í bernsku,
í veikindum eða á efri árum. Hún bendir
hins vegar á að ekki nái allir að þróa með
sér þennan hæfileika og verða færir um
að sýna öðrum slíka umhyggju. Umhyggja
í samskiptum kennara og nemenda ætti
að fela í sér þessi tengsl, en kennarar bera
einnig ábyrgð á því að aðstoða nemendur
sína við að þróa hæfileikann til að veita
öðrum umhyggju (Noddings, 1992).
Noddings vitnar í þýska heimspekinginn
Martin Heidegger sem segir að forsenda
þess að umhyggja verði til sé myndun
umhyggjutengsla. Hann skilgreinir þau
sem gagnvirkt samband á milli tveggja
einstaklinga. Gagnvirknin vísar til að sá
sem nýtur umhyggjunnar þarf að hafa vilja
til að taka á móti henni. Ef einstaklingur
kærir sig ekki um umhyggju frá öðrum
þá myndast ekki þessi tengsl (Noddings,
1992).
Og síðar:
Noddings telur að skóladaginn beri að
skipuleggja með umhyggju í fyrirrúmi.
Öll menntun á að hennar mati að vera
skipulögð í gegnum umhyggju þar
sem börn læra að bera umhyggju fyrir
sjálfum sér og öðrum, náttúru, umhverfi
o.s.frv. Hún segir brýnt að grunnurinn sé
umhyggjan sem kennarinn ber fyrir hverju
barni. Jafnframt undirstrikar hún að í
siðferðislegri menntun felist viðurkenning
á fjölbreytileika mannlegra hæfileika
og áhuga. Hún segir að umhyggja sé
kjarninn í allri árangursríkri menntun og
að kennarar verði að hafa það í huga
þegar þeir skipuleggja kennslu sína
(Noddings,1992).
Nel Noddings hefur gagnrýnt skóla-
kerfið fyrir að gefa þörfinni fyrir umhyggju
lítinn gaum. Hún gagnrýnir einnig
harðlega að öll börn séu neydd til að læra
sama námsefnið samkvæmt lögboðinni
námskrá sem hún segir gjörsneydda allri
hugsun um áhugasvið barnanna sjálfra.
ELDRA Í NETLU
– of mikil áhersla á þögn og
„rétt“ vinnubrögð
Gretar L. Marinósson skrifaði grein í Netlu
árið 2003 sem heitir „Hvernig bregst skólinn
við erfiðri hegðun nemenda?“ Greinin
er bæði skemmtileg aflestrar og vekur til
umhugsunar. Gretar setur spurningarmerki
við eitt og annað í skólastarfi sem gjarnan
er tekið sem sjálfsögðum hlut og segir
meðal annars:
Ofuráhersla á kyrrð og þögn í skólum,
sem ég hef víða orðið var við, er um-
hugsunarverð. Kennarar þurfa vitaskuld
að vinna gegn þeim hraða og streitu sem
einkennir líf margra barna en oft verða
þeir of smeykir við að hegðun fari úr
böndunum vegna mögnunar sem verða
kann í nemendahópnum. Þessi ótti við
„hópsprengingar“ er einkum áberandi
meðal kennara og skólastjórnenda í grunn-
skólum þar sem athafnasemi og kraftur
barnanna er mestur. Hafa ber í huga að
yfirgnæfandi fjöldi starfsfólks í leik- og
grunnskólum eru konur sem kunna síður
að meta mikla athafnasemi drengja en
karlar. Víða er því mikil áhersla á aðferðir
til að róa börnin: sussa á þau, beita
slökunaræfingum, láta erfið börn sitja ein
og nálægt kennaranum, handstýra þeim,
vísa nemendum tímabundið í námsver eða
til stuðningsfulltrúa og annað í þeim dúr.
Þetta minnir stundum á þær aðferðir sem
notaðar hafa verið í fangelsum í gegnum
tíðina, að hafa vald á einstaklingum með
því að stjórna líkömum þeirra og vakta
hegðun þeirra (Foucault, 1977). Það er
vísbending um skort á trausti sem grefur
undan allri samvinnu.
Kom sú hugmynd upp í íslenska hópnum að NLS stæði fyrir gerð
orðabókar sem tæki fyrir helstu hugtök sem notuð eru í uppeldis-
og menntunarfræðum. Þessi hugtök yrðu sett fram á öllum
norðurlandamálum ásamt ensku.
Þetta minnir stundum á þær aðferðir sem notaðar hafa verið í
fangelsum í gegnum tíðina, að hafa vald á einstaklingum með
því að stjórna líkömum þeirra og vakta hegðun þeirra.
Netlufréttir Fjölbreyttar greinar um skólamál
Sjá nánar í Netlu, veftímariti um
uppeldi og menntun netla.khi.is
góðar undirtektir voru við þessari tillögu
meðal þátttakenda.
Eftir að hafa hlustað á fyrirlesara og
tekið þátt í umræðum var íslenski hópur-
inn sammála um mikilvægi þess að við
gerð aðalnámskrár væri sjálfstæði og fag-
mennska kennara og skóla virt og þeim
gefið tækifæri og rými til að starfa innan
víðs ramma. Það telur hópurinn að leiði
til aukinna gæða í skólastarfi. Einnig
telur hópurinn mikilvægt að kennarar taki
frumkvæði og leiði hina faglega umræðu
í þjóðfélaginu í orði og riti.
Það er vilji hópsins að kennarar eigi
nánara samstarf við stjórnvöld hvað varðar
aðalnámskrár. Að stjórnmálamenn séu
upplýstir um að fagfélögin og kennarar
gegna faglegu hlutverki og að gæði í
skólastarfi kosta peninga. Hópurinn vill
að unnið sé með sjálfsmynd kennara og
þeirra eigin viðhorf og samfélagsins til
kennarastarfsins, unnið sé nánar með
fjölmiðlum og að markaðssetja þurfi
kennara sem fagstétt.
Haukur Már Haraldsson
Dagbjört Ásgeirsdóttir
Ólafur Loftsson
NÁMSKEIÐ Í FÆREYJUM
19