Morgunblaðið - 05.11.2015, Qupperneq 18

FRÉTTASKÝRING
Guðmundur Magnússon
gudmundur@mbl.is
Fyrir svona upplestur ermikilvægast að skapainnra með sér jafnvægiog rósemi. Maður þarf að
gangast verkinu algjörlega á hönd
og það tekur verulega á. Maður er
ekki viðræðuhæfur fyrst eftir að
þessu er lokið. Þetta er eiginlega
gereyðing á manni sjálfum.“
Þetta segir Jakob S. Jónsson,
leikstjóri og leiðsögumaður, sem
nú um næstu helgi ætlar að lesa
frægasta bókmenntaverk Íslend-
inga, Njáls sögu, í einni lotu á
Njálulokahátíð í Sögusetrinu á
Hvolsvelli. Má búast við því að
lesturinn, sem hefst kl. 11 á laug-
ardaginn, taki um 20 klukkustund-
ir, og ljúki snemma á sunnudags-
morgninum. Jakob mun lesa
bókina samkvæmt reglum Heims-
metabókar Guinness um heims-
metstilraun í þindarlausum sögu-
lestri. Það þýðir að Jakob fær
aðeins fimm mínútna hvíld á hverj-
um hálftíma til að næra sig og
smyrja raddböndin. Reglunum
verður fylgt í hvívetna: aldrei
lengra hlé. Ekki verður þó um
formlega heimsmetstilraun að
ræða að þessu sinni . Ekki er vitað
til þess að Njála hafi áður verið
lesin í heild sinni frammi fyrir
áhorfendum á Íslandi – a.m.k. ekki
öldum saman. Jakob hefur þó lesið
hana upp þrívegis á sænsku í Sví-
þjóð.
Höfuðrit íslenskra
bókmennta
Um Njáls sögu – Brennunjáls-
sögu, Njálu eða hvað menn vilja
kalla hana – ætti ekki að þurfa að
fara mörgum orðum. Hún er ótví-
rætt höfuðrit íslenskra bókmennta
að fornu og nýju, lengst og þekkt-
ust allra Íslendingasagna. Hún er
varðveitt í um 60 handritum og
handritsbrotum, hinum elstu frá
um 1300, litlu eftir að sagan var
fyrst skráð á bókfell. Sögupersón-
urnar hafa öldum saman verið
heimilisvinir allra góðra Íslend-
inga: Gunnar á Hlíðarenda, Njáll,
Bergþóra og Hallgerður langbrók,
Skarphéðinn Njálsson og bræður
hans, Kári Sölmundarson og Hösk-
uldur Hvítanesgoði, svo aðeins
nokkrir séu nefndir. Njála er saga
um átök og hetjuskap, vináttu og
hefndir, um ástir og öfund og laga-
klæki. Mannlýsingar eru einstakar.
En ekki skyldu menn treysta um
of á sannfræði sögunnar, enda er
hún færð í letur þrjú hundruðum
árum eftir að atburðir eiga að hafa
gerst. Sitthvað skolast til á styttri
tíma.
Þúsund ára afmæli
Í frétt frá Sögusetrinu segir
að Njálulokahátíðin sé haldin í til-
efni þess að nú séu rétt eitt þúsund
ár frá síðasta atburði Brennu-
Njálssögu. Sá atburður undir lok
sögunnar sem hægt er að tímasetja
er Brjánsbardagi á Írlandi vorið
1014.
Fleira en upplestur Jakobs er
á dagskránni. Tvö af handritum
Njálu verða til sýnis á staðnum í
tiltekinn tíma á laugardeginum.
Handritin eru varðveitt í Árna-
stofnun í Reykjavík og verða flutt
austur í fylgd lögreglu og tveggja
af starfsmönnum Árnastofnunar
sem vaka munu yfir þeim.
Söguetrið verður opið allan
tímann meðan á lestri Jakobs
stendur. Er sérstaklega bent á
Refilstofuna, þar sem Njálu-
refill er nú saumaður. Verður
starfsmaður þar á vakt og
sauma-maraþon sólarhringinn á
enda. Refillinn er nú rétt hálfn-
aður: 45 metrar að baki. Er
öllum velkomið að taka spor-
ið.
Þúsund ár frá síðasta
atburði Njáls sögu
Teikning/Sigurjón Jóhannsson
Njálsbrenna Brennuna frægu á Bergþórshvoli má kalla hátind Njálssögu.
18
MORGUNBLAÐIÐ FIMMTUDAGUR 5. NÓVEMBER 2015
Hægt er að lýsa skoðun á ritstjórnargreinum Morgunblaðsins á http://www.mbl.is/mogginn/leidarar/
Strandgæslurþeirra áttaríkja, sem
liggja að norður-
skautinu og sitja í
norðurskautsráð-
inu, gerðu fyrir helgi sam-
starfssamning um leit, björgun
og viðbragð þegar voða ber að
höndum. Staðið hefur til að
efna til þessa samstarfs um
nokkurt skeið, en eins og fram
kemur í samtali við Georg Lár-
usson, forstjóra Landhelg-
isgæslunnar, í Morgunblaðinu í
dag dróst það vegna ágreinings
um íhlutun Rússa í Úkraínu.
Bandaríkjamenn munu hafa
beitt sér mest fyrir því að
ganga frá samkomulaginu og
virðast vera að ranka við sér
gagnvart norðurslóðum.
Ísinn á norðurpólnum hefur
minnkað jafnt og þétt undan-
farin ár og eftir því sem ísinn
minnkar fara möguleikar á
siglingum bæði með vörur og
ferðamenn vaxandi auk þess
sem vonir hafa vaknað um að
komast megi að auðlindum,
sem áður voru óaðgengilegar.
Um leið eykst hættan á slysum
á slóðum þar sem er strjálbýlt
og viðbúnaður lítill.
Á norðurslóðum hlýnar tvö-
falt hraðar en annars staðar á
hnettinum. Þegar bráðnunar-
tímabilinu lauk í sumar mæld-
ist umfang íssins á norður-
skautinu það fjórða minnsta
frá því að mælingar bandarísku
stofnunarinnar NSIDC hófust
árið 1979.
Barack Obama, forseti
Bandaríkjanna, tilkynnti í
september átak í málefnum
norðurslóða og
brást þar við rödd-
um um að Banda-
ríkjamenn skorti
ekki aðeins innviði
og búnað til að
bregðast við í neyðartilfellum
heldur einnig til að fylgja eftir
hagsmunum sínum. Obama
hyggst láta hraða smíð nýs ís-
brjóts, efla kortagerð og setja
meira fé í rannsóknir. Fyrir á
bandaríska strandgæslan tvo
starfhæfa ísbrjóta. Rússar eiga
40 ísbrjóta, sem hægt er að
nota á pólnum, og eru með 11
til viðbótar í smíðum.
Georg Lárusson segir í
Morgunblaðinu í dag að Land-
helgisgæslan búi við takmark-
aðan tækjakost og mannskap
og því sé mikils virði að eiga
sem best og nánast samstarf
við aðrar þjóðir. Hin nýju sam-
tök opni nýja möguleika í þeim
efnum.
Landhelgisgæslan kemur
hins vegar ekki tómhent að
borðinu. Hér á landi er að finna
vel þjálfað fólk, sem er vant því
að vinna að björgunarstörfum
við erfiðar aðstæður. Þá hefur
Landhelgisgæslan sett fram
hugmynd um að alþjóðleg
björgunarmiðstöð fyrir norð-
ursvæðið verði með aðsetur á
Íslandi.
Skipaferðir á norðurslóðum
fara vaxandi ár frá ári og það
er nauðsynlegt að viðbúnaður
sé í samræmi við það. Sú er
ekki raunin eins og stendur.
Því var tímabært að strand-
gæslur þeirra ríkja, sem hags-
muna eiga að gæta í norðrinu,
tækju höndum saman.
Vöxtur í siglingum
kallar á meiri
viðbúnað}
Öryggi á norðurslóðum
Pólitískur rétt-trúnaður, ekki
síst þeirra sem lýsa
sjálfum sér svo, að
þeir hafi ríkari
réttlætiskennd en
allir aðrir, er hvimleiður og
þegar lengst gengur eyðileggj-
andi.
Þeir réttlætiskenndu gera
ekkert með það, þótt þeir
höggvi iðulega mjög nærri mál-
frelsi almennings og hamli mjög
vitrænni umræðu, þegar henn-
ar er mest þörf. Íslensk eintök
réttlætiskenndra gera auðvitað
ekki skaða nema í eigin nær-
sveitum. En þegar horft er til
Evrópu er augljóst að áráttan
hefur leitt tugi þjóða í ógöngur
og tortryggni eykst hratt innan
sambands þeirra í álfunni.
Óskráð bann við að vikið sé
frá reglum rétttrúnaðar er stutt
ópum stappi og fordæmingu og
með því að hefja á loft kyn-
þáttahaturs stimpil, við
minnsta brot. Þetta er upp-
skrift að ógöngum. Sænskt
þjóðfélag er þannig
í miklum vandræð-
um og augljóst að
það verður aldrei
samt á ný.
Nú má sjálfsagt
deila um það, hvort það sé gott
eða vont að svo sé komið. Sagt
var í fréttum í gær að for-
ráðamenn sænsku Innflytj-
endastofnunarinnar segðu
hana að komast í þrot og for-
sætisráðherra landsins krefst
þess nú að aðrar ESB-þjóðir
taki til sín eitthvað af þeim inn-
flytjendum sem Svíar hafa
hleypt inn til sín. Ráðherrann
virðist vera á höttunum eftir
bjartsýnisverðlaunum, því
ESB-þjóðirnar eru algjörlega
uppteknar við að tryggja að
þær geti á næstunni mætt
flóttamönnum með múrum og
gaddavírsgirðingum og látið
samt eins og að Schengen-
samningurinn sé í gildi. Það er
nefnilega enn bannað í ESB að
ræða upphátt hvernig komið er
fyrir samningsómyndinni.
Skoðanakúgun er
hættuleg hvaðan
sem hún kemur}
Í rétttrúnaði sagt
Í
kjölfar birtingar skýrslu um rekstur
og starfsemi RÚV virðist sem fólk
skiptist í tvo hálfgerða öfgahópa. Ann-
ars vegar eru þeir sem vilja ekki heyra
á það minnst að hróflað verði við RÚV
og svo hinir sem vilja allsherjar uppstokkun.
Ég, líkt og margir aðrir, las skýrsluna þar sem
dregin er upp heldur svört mynd. Rekstur hins
opinbera hlutafélags er í stórum mínus þrátt
fyrir að gripið hafi verið til niðurskurðar í kjöl-
far hrunsins. Það verður ekki horft framhjá því
að fjárhagsvandi félagsins er umtalsverður,
meðal annars vegna 6,6 milljarða króna skuld-
ar. Fá einkafélög gætu haldið áfram rekstri
nema til kæmi áætlun um verulegar umbætur.
Félag með margra ára taprekstur og 5,9% eig-
infjárhlutfall setur öll viðvörunarljós í gang.
Þegar ríkissútvarpið og -sjónvarpið var
stofnað var það heilmikið þrekvirki og sjálfsagt ekki
margir einstaklingar sem hefðu haft burði til að koma því
á koppinn. En tímarnir eru breyttir. Nú eru fjölmargir
einkareknir fjölmiðlar sem þjónusta landsmenn með af-
þreyingu og fréttum alla daga ársins. Landslag fjöl-
miðlanna er gjörbreytt. Línuleg dagskrá sjónvarps-
stöðva er að líða undir lok og hlustun á tónlist og talað
mál er að breytast ört.
Lengi vel var því haldið á lofti að RÚV væri nauðsyn-
legt vegna öryggis landsmanna, en það á ekki lengur við
því með breyttri tækni geta aðrir sinnt því hlutverki. Það
eru margir sem líta svo á að RÚV hafi fyrst og fremst
menningarlegum skyldum að gegna gagnvart
landsmönnum og er engin ástæða til að draga
úr mikilvægi innlendrar dagskrárgerðar. En
gæti verið að 19.400 króna útvarpsgjaldið
sem lagt er á hvern einstakling og lögaðila
þessa lands dygði fyrir rekstri ígildis Rásar 1
og ríkissjónvarpsstöðvar með áherslu á inn-
lenda dagskrárgerð? Þá væri hægt að leyfa
öðrum fjölmiðlum að bítast um auglýs-
ingakökuna.
Við lestur skýrslunnar kom í sjálfu sér ekki
á óvart að rekstur RÚV væri ekkert til að
hrópa húrra yfir. Það sem kom hins vegar á
óvart er að það virðist ekkert eftirlit vera með
rekstrinum. Er þá RÚV einhverskonar ríki í
ríkinu? Sjálfala apparat. Ríkisendurskoðandi
segir ekki hægt að sinna eftirliti vegna skorts
á kostnaðarforsendum og fjölmiðlanefnd get-
ur ekki sinnt sínu eftirliti vegna skorts á fjármagni.
Það blasir við öllum sem vilja vita að gera þarf róttæk-
ar breytingar á rekstri RÚV. Það er nú í höndum
mennta- og menningarmálaráðherra að ákveða næstu
skref. Það er tækifæri núna til að lagfæra þá miklu til-
vistarkreppu sem RÚV óneitanlega er komið í þar sem
þjónustusamningur RÚV og ríkisins rennur út um ára-
mótin. Líkt og segir í skýrslunni gefst færi á að ramma
betur inn hlutverk, skyldur og forgangsröðun RÚV.
Kannski tekst framsýnum ráðherranum að umbreyta
þessu steinrunna trölli sem virðist þola illa dagsljósið.
margret@mbl.is
Margrét Kr.
Sigurðardóttir
Pistill
Eftirlitslaust ríkisapparat allra
STOFNAÐ 1913
Útgáfufélag: Árvakur hf., Reykjavík.
Ritstjóri:
Davíð Oddsson
Aðstoðarritstjóri:
Karl Blöndal
Ritstjóri og framkvæmdastjóri:
Haraldur Johannessen
Jakob S. Jónsson hefur um
nokkurt skeið verið leið-
sögumaður erlendra ferða-
manna um Njáluslóðir á
Suðurlandi. „Ég hef leikið
mér að því að segja Njálu á
25 kílómetrum,“ segir hann.
Sagan hafi alltaf mikil áhrif
á ferðamennina, enda ýmsir
atburðir hennar magnaðir.
Það sé ekki óalgengt að
ferðamenn spyrji í lok ferð-
ar: „Hvar getum við keypt
þessa bók? „Maður getur
varla beðið um betri und-
irtektir,“ segir Jakob. Sjálfur
segist hann ekki hafa farið
að skoða Njálu sem heild-
stætt verk fyrr en hann
var kominn á fullorð-
insaldur. Leiðarvísir
bróður hans, Krist-
jáns Jóhanns Jóns-
sonar, um bókina,
Lykillinn að Njálu
(1998), hafi hjálpað
sér til skilnings
á verkinu.
Njála á 25
kílómetrum
LEIÐSÖGUMAÐURINN
Jakob S.
Jónsson