Morgunblaðið - Sunnudagur - 24.07.2016, Qupperneq 10

ALÞÝÐUHETJA
10 MORGUNBLAÐIÐ SUNNUDAGUR 24.7. 2016
Þykir það kraftaverki líkasthvernig bláfátæk fótalausstúlka, foreldralaus og alls-
laus, varð síðar á ævinni bóndi, smið-
ur og jarðareigandi. Hún fæddist ár-
ið 1770 í Bjarnarfirði í Kaldrananes-
hreppi á Ströndum.
Rakel Valgeirsdóttir þjóðfræð-
ingur segir sögu Guðrúnar einstaka
hvort sem horft er á hana út frá
stöðu kvenna eða fatlaðra á hennar
tíma. „Hún bjó fyrstu árin með for-
eldrum sínum og tveim systkinum í
Bjarnarfirði. Fjölskyldan fluttist svo
í Kollafjörð á Ströndum en fljótlega
eftir það dundu móðuharðindin yfir.
Foreldrar hennar misstu allan bú-
fénað og ekki var lengur hægt að
búa á jörðinni. Þau misstu aleigu
sína og einnig yngsta barnið sitt.
Þau ákváðu að skipta liði og fer Guð-
rún með móður sinni, þá 15 ára göm-
ul, en bróðir hennar með föður
þeirra.
Þær ætluðu að ganga yfir Steina-
dalsheiði sem liggur upp af Kolla-
firðinum til að komast yfir í Breiða-
fjörðinn en lenda í vonskuveðri á
heiðinni sem endar með því að móðir
hennar verður úti og deyr en Guð-
rúnu tekst að komast að bænum
Brekku í Gilsfirði, þá búin að vera
þrjá sólarhringa á heiðinni. Hún
þurfti að skríða langa leið að bænum
því hún var kalin á fótum. Þurfti því
að taka þá af við ökkla,“ segir Rakel.
Kvenhetja 18. aldar
Þann 19. júní síðastliðinn var opnuð
sýning og afhjúpaður minnisvarði
um ,,Gunnu fótalausu“, eins og hún
var alltaf kölluð eftir að hún missti
fæturna, í minjasafninu Kört. Val-
geir Benediktsson og Hrefna Þor-
valdsdóttir bændur í Árnesi 2 í Tré-
kyllisvík á Ströndum eiga safnið sem
stendur á jörð þeirra. Rakel Val-
geirsdóttir er dóttir Valgeirs og
Hrefnu. Hún er starfsmaður safns-
ins og sá meðal annars um að setja
sýninguna upp.
Varð að þekktum bátasmið
Ekkert er vitað um afdrif Gunnu
næstu 10-15 árin að sögn Rakelar en
segja menn að hún hafi þurft að
segja sig til sveitar eins og þá var
kallað. Hún hafi sennilega verið
send í Kaldrananeshrepp þar sem
hún ólst upp. Næstu ritaðar heim-
ildir eru af henni þegar hún er orðin
ung kona og býr hjá bróður sínum
Guðmundi Bjarnasyni að Finn-
bogastöðum í Trékyllisvík. Víkin er í
Árneshreppi norðan við Reykj-
arfjörð og Gjögur á Ströndum. Þar
var áður miðstöð sveitarinnar sem
kölluð var Víkursveit eftir Trékyll-
isvík.
„Bróðir hennar átti að hafa frétt
af henni og látið sækja hana. Sam-
kvæmt heimildum átti hún að hafa
lært smíðar sennilega á Finn-
bogastöðum og smíðaði hún báta allt
upp í sexæringa,“ segir Rakel.
Rekaviðurinn sé auðsækjanlegur í
fjörunni í Víkinni og því var mikið
um smíðar í sveitinni. Sennilega hafi
systkinin þótt mjög dugleg og kjark-
mikil því bæði voru þau af fátæku
fólki komin.
„Guðrún giftist bónda í sveitinni
og kaupa þau jörðina Munaðarnes í
sömu sveit. Þau eignuðust aldrei
börn. Hún verður ekkja eftir 10 ára
hjónaband en heldur áfram búskap.
Hún réði til sín vinnumann og varð
seinna hluti af hans fjölskyldu, þá
orðin gömul kona. Guðrún vann alla
tíð fyrir sér og þótti vel auðug á
þessum tíma,“ segir Rakel.
Merkilegar heimildir
Að sögn Rakelar er stórmerkilegt að
það skuli vera til heimildir af alþýðu-
stúlku frá þessum tíma en það þótti
ekki sagna vert að rita eitthvað um
alþýðuna í þá daga hvað þá fatlaða
konu. Finnur á Kjörseyri er elsti
heimildamaðurinn svo vitað sé sem
ritaði sögu hennar. Jón Helgason
rekur einnig sögu hennar í bókinni
Íslenskt mannlíf.
Steinkola og galdrasteinar
Valgeir Faðir Rakelar hefur safnað
gömlum hlutum í gegnum tíðina og
það var svo árið 1997 sem safnið
Kört var formlega opnað. Árið 2007
var það svo stækkað um helming.
Aðspurð um hluti safnsins, segir
Rakel að elsti hluturinn sé nytja-
hluturinn steinkola sem er elsta ljós-
færið sem þekkist. Þar megi einnig
finna rekaviðasagir, galdrasteina og
minnisvarða um menn sem brenndir
voru á báli fyrir galdra árið 1654.
Fyrir utan safnið sé risastór járn-
pottur sem notaður var til að bræða
hákarlalýsi í en potturinn er frá Kú-
víkum við Reykjarfjörð. Lýsið var
selt til Evrópu og notað til að lýsa
upp strætin í borgum þar fyrir tíma
rafmagnsins.
Rakel mælir eindregið með ferð í
Víkina og þar sé margt að sjá og
náttúrufegurðin mikil. „Við seljum
kaffi og súkkulaði en svo er ekki
nema 10 mín. akstur frá okkur í
Norðurfjörð en þar er kaffihús og
verslun. Svo er stutt í sundlaugina í
Krossnesi sem er staðsett í fjörunni
á einstaklega fallegum stað,“ segir
hún að lokum.
Minnisvarðinn um
Gunnu fótalausu
er staðsettur
í minjasafninu Kört
í Trékyllisvík.
Gunna fóta-
lausa var bóndi,
bátsmiður og
kvenhetja
Guðrún Bjarnadóttir var alþýðuhetja sem
sigldi á móti straumnum þegar það hefði átt
að vera vonlaust. Hún missti báða fætur við
ökkla í miklum raunum aðeins 15 ára gömul.
Bergþóra Jónsdóttir bj@mbl.is
Rakel Valgeirsdóttir þjóðfræðingur
segir sögu Guðrúnar einstaka.
Ævi Guðrúnar og störfum eru gerð skil í minjasafninu Kört sem staðsett er í Trékyllisvík. Safnið er opið alla daga í sumar.