Dagblaðið Vísir - DV - 29.05.2015, Qupperneq 22

Helgarblað 29. maí–1. júní 201522 Umræða
Alhliða veisluþjónusta
Kökulist | Firðinum í miðbæ Hafnarfjarðar | Sími: 555 6655 og 662 5552 | kokulist@kokulist.is
Eingöngu fyrsta flokks hráefni
Tertur – Tapas snittur – Spjót – Súrdeigsbrauð
Konfekt – Kransakökur – Súpur – Brauðréttir
Gerðu daginn eftirminnilegan
Útskrift · Brúðkaup · Skírn · Ferming
Björn Jón Bragason
bjornjon@dv.is
Fréttir úr fortíð
Í
þessum fasta dálki hefur verið sagt
frá ýmsum fréttum dagblaðanna
hér á árum áður. Auglýsingar hafa
frá fyrstu tíð skipað stóran sess í
blöðunum, enda stærsti tekjuliður
þeirra og um leið mikilvæg tilkynn­
ingaveita. Í dagblöðunum í Reykjavík
hefur eðlilega borið mikið á auglýs­
ingum frá verslunum bæjarins, sem
margar eiga sér merkilega sögu.
Hér á árum áður voru miðbærinn
og Laugavegurinn miðpunktur
verslunar í höfuðstaðnum en nú
hefur verslunin að mestu flust ann­
að og mörg rótgróin fyrirtækið horf­
ið á braut. Þau fyrirtæki áttu sér
mörg hver merkilega sögu sem er
sam ofin verslunarsögu tuttugustu
aldar. Oft var það svo að stofnendur
þeirra komu sem ungir menn til
Reykjavíkur með tvær hendur tóm­
ar. Hér segir af fjórum fyrirtækjum
sem horfin eru af Laugaveginum og
stofnendum þeirra.
Eitt glæsilegasta hús bæjarins
Marteinn Einarsson fæddist 1890
að Grímslæk í Ölfusi. Hann fluttist
til Reykjavíkur árið 1908 og vann við
verslun afa síns í fjögur ár, en stofnaði
svo sína eigin búð að Laugavegi 44 árið
1912. Þar verslaði hann með matvörur
og ýmiss konar vefnaðarvöru.
Hann rak verslun sína þar til ársins
1918, en þá keypti hann húseignina
Laugaveg 29, flutti verslunina þangað
og hætti verslun með matvöru. Helgi
Jónsson gekk þá í félag með honum
og bar verslunin æ síðan nafnið
Marteinn Einarsson & Co. Loks keypti
hann brunarústir á horni Laugavegar
og Vatnsstígs og byggði stórhýsi það,
sem þar stendur enn og seinna hýsti
Alþýðubankann frá 1971 og nú síðast
biskupsstofu.
Verslunarhús Marteins Einars­
sonar þykir eitt hið glæsilegast í
bænum, en það var reist af miklum
stórhug og framsýni á árunum 1928–
1930. Raunar sagði einn bankastjóri
á þessum tíma við Martein að hann
hefði ekki hug á að lána til bygginga
verslunarhúsnæðis „uppi í sveit“.
Svo fjarri þótti Vatnsstígur þá mið­
bænum. Marteinn verslaði jafnt með
vefnaðarvöru sem tilbúinn fatnað,
hvort heldur sem var á konur eða
karla. Hann lést árið 1958. Eberhardt,
sonur hans, tók þá við versluninni
ásamt bróður bróður sínum Gunnari
og ráku þeir hana í nokkur ár. Sem
yfir maður var Marteinn sérlega vel
látinn, enda störfuðu sumir verslun­
armenn hjá honum í áratugi.
„Uss, ég sel ekki svona ljót og
leiðinleg leikföng“
Bróðir Marteins, Kristinn Einarsson,
var einnig umsvifamikill kaupmaður.
Hann var fæddur 1896 og lauk prófi
frá Verslunarskóla Íslands árið 1916.
Árið 1919 stofnaði hann leikfanga­
og búsáhaldaverslunina K. Einarsson
& Björnsson, í félagi við Hjalta
Björnsson. Verslunarskólamenntunin
reyndist Kristni haldgóð, sér í lagi
þýskukunnáttan, en hann átti sín við­
skipti við Þjóðverja allt frá árinu 1918.
Kristinn var spurður í viðtali fyr­
ir jólin í kringum 1975 hvernig hon­
um litist á nýju þroskaleikföngin, sem
þá voru mjög í tísku hjá „upplýstum
og meðvituðum“ foreldrum. Hann
svaraði: „Uss, ég sel ekki svona ljót og
leiðinleg leikföng, litlausa kubba og
bíla sem ekkert heyrist í. Börn vilja
ekki leika sér að þessu. Þau vilja falleg
og skemmtileg leikföng og ég skil þau
vel.“
Kristinn stýrði fyrirtæki sínu allt
frá stofnun 1919 þar til hann lést 1986,
níræður að aldri, eða í 67 ár samfleytt.
Síðari árin rak hann verslunina í sam­
starfi við Rudolf son sinn.
Reiðhjól, saumavélar og
hljómplötur
Hinum megin götunnar var stórfyrir­
tækið Fálkinn, sem rekur upphaf sitt
til ársins 1904. Það ár setti Ólafur
Magnússon trésmiður upp reiðhjóla­
verkstæði við Skólavörðustíg. Við­
skiptin undu upp á sig og brátt hóf
hann innflutning á varahlutum í
reiðhjól. Ekki leið á löngu þar til
hann hóf að flytja inn hjólhesta.
Snemma flutti Ólafur starfsemina
á Laugaveg og árið 1924 festi hann
kaup á „Hjólhestaverksmiðjunni
Fálkanum“ og breytti nafni fyrir­
tækisins í „Reiðhjólaverksmiðjuna
Fálkann“. Upp frá því rak Ólafur alla
starfsemi sína undir nafni Fálkans og
fyrr en varði var fyrirtækið komið á
ótroðnar brautir.
Árið 1924 hóf Fálkinn innflutning
hljómplatna og fjórum árum síðar
var gerður samningur við Columbia­
hljómplötufyrirtækið. Í byrjun fjórða
áratugarins voru teknar upp rúm­
lega 150 íslenskar hljómplötur í
tveimur áföngum og seldust sumar
þeirra í allt að tvö þúsund eintökum.
Þá fengust snemma saumavélar í
Fálkanum en árið 1932 fékk fyrirtæk­
ið umboð fyrir Necchi­saumavélar,
sem voru meðal mest seldu sauma­
véla hér á landi næstu áratugina.
Árið 1947 seldust, svo dæmi sé tek­
ið, hvorki fleiri né færri en tvö þús­
und Necchi­saumavélar hérlendis.
Árið 1928 fékk fyrirtækið umboð fyr­
ir Dodge­bifreiðar og á næstu fjór­
um árum voru fluttar inn um það bil
áttatíu bifreiðar þeirrar tegundar, en
Fálkinn varð að hætta innflutningi
bifreiða þegar einkasölu ríkisins á
bifreiðum var komið á fót 1932.
Í byrjun síðari heimsstyrjaldar
hófst reiðhjólaframleiðsla Fálkans á
nýjan leik, en þá hafði að mestu ver­
ið tekið fyrir innflutning til landsins.
Þessi framleiðsla stóð yfir á stríðs­ og
haftatímabilinu, allt til ársins 1954,
en þá opnaðist aftur fyrir innflutning
til landsins. Á þessum 14 árum voru
framleidd um 18 þúsund reiðhjól und­
ir merki Fálkans. Véladeild Fálkans var
stofnuð árið 1956 og þar var lengi að
finna landsins mesta úrval af legum,
reimum, hjöruliðskrossum og ásþétt­
um, í allar gerðir véla og farartækja.
Fálkinn er enn til og það er tím­
anna tákn að starfsemin er flutt í
Kópavog.
Byssur, magabelti og brjóstahöld
Í næsta húsi við Fálkann var
verslunin Olympia lengi staðsett,
en hana ráku Þórleif Sigurðardóttir
( kölluð Þóra) og eiginmaður henn­
ar Hjörtur Jónsson. Hjört dreymdi
um að koma á fót sportvöruverslun,
en hann hafði snemma fengið um­
boð fyrir gott firma í haglaskotum.
Eftir Ólympíuleikana í Berlín 1936 var
hann búinn að nefna þessa verslun
Olympiu. Verslunin varð að veruleika
árið 1938. Þóra hafði áður haldið til
Danmerkur og lært að sauma kraga,
blóm, sokkabelti, brjóstahaldara og
ýmsa smávöru. Út í glugga í hinni
nýju verslun var stillt byssum, maga­
beltum og brjóstahöldum.
Þegar stríðið braust út fengust
engin skot. Þau hjónin hófust þá
handa við að selja konfekt, karamell­
ur, vindlinga og margt fleira með líf­
stykkjavörunum. Þóra sá um fram­
leiðsluna, en Hjörtur hafði umsjón
með rekstri og bókhaldi. Hjörtur
reisti stórhýsi undir verslun þeirra á
Laugavegi 26, sem enn stendur, en
hann hafði keypt lóðina á stríðsárun­
um og beið í mörg ár eftir að fá leyfi
til að byggja. Þangað var verslunin
flutt og saumastofunni komið fyrir í
kjallaranum, en hún hafði áður verið
staðsett heima hjá þeim hjónum. Árið
1964 stofnaði Hjörtur Húsgagnahöll­
ina að Laugavegi 26 og um skeið var
hún rekin þar á þremur hæðum.
Þegar dró úr sölu á lífstykkjavör­
um var saumað mikið af náttsloppum
hjá fyrirtækinu, en einnig voru flutt­
ir inn sloppar, undirfatnaður og nátt­
föt. Þá fengust einnig dragtir og kápur
í versluninni. Svo fór að rekstri versl­
unarinnar á Laugavegi var hætt, en
um það fórust Þóru svo orð: „En svo
breyttist allt þegar Laugavegurinn var
gerður að göngugötu og trjáræktar­
svæði, þá gat maður bókstaflega lok­
að og það gerðum við og fluttum
verslunina upp í Kringlu.“
Heimildir: Frjáls verslun, umfjöll-
un dagblaðanna og minningagrein-
ar. n
Nokkur horfin verslunar-
veldi af Laugavegi
n Fjögur fyrirtæki og stofnendur þeirra n Hluti af íslenskri verslunarsögu 20. aldar
Vinsæl verslun á Laugavegi Þóra Sigurðardóttir í Olympiu ásamt syni sínum, Sigurði Hjartarsyni.
Verslunarhús Marteins Einarssonar & Co Myndina tók Eberhardt Marteinsson árið 1958.