Dagblaðið Vísir - DV - 07.08.2015, Qupperneq 19

Helgarblað 7.–10. ágúst 2015 Umræða 19
Björn Jón Bragason
bjornjon@dv.is
Fréttir úr fortíð
„Nei, það er hvorki
sjúkt né vitskert“
n Umfjöllun um samkynhneigða fyrr á árum n Umræðan tekið stakkaskiptum
N
ú um helgina eru Hinsegin
dagar haldnir hátíðlegir, en
markmið þeirrar hátíðar er
öðrum þræði að fagna þeim
mikla árangri sem náðst hef-
ur í réttindabaráttu samkynhneigðra.
Lengi lágu málefni þessa hóps að
mestu í þagnargildi og sárasjaldan
bar á opinberri umfjöllun um það. Og
þegar samkynhneigð bar á góma var
það oftar en ekki með mjög meiðandi
hætti. Rétt er að geta þess að orðið
samkynhneigð er ungt í málinu og
lengst af var talað um „kynvillu“ sem
nú hefur blessunarlega verið aflagt.
Hér verða nokkur dæmi tekin um um-
fjöllun um samkynhneigð á fyrri ára-
tugum.
Fáviska eða illmennska?
Á baksíðu Tímans mátti lesa sumar-
daginn fyrsta 1952: „Íslenskur kynvill-
ingur að verki með negra“. Í fréttinni
sagði að maður nokkur hefði fengið
svertingja til fylgilags sem verið hafði
á skipi í Reykjavíkurhöfn. Lögreglan
hefði staðið mennina „að verki“ í
bragga í úthverfi og tekið þá höndum.
Síðan sagði orðrétt: „Þessi atburður
og fleiri af ekki óáþekkum toga spunn-
ir benda til þess, að býsna ískyggileg-
ir hlutir séu að gerast á meðal okkar,
og þess vegna telur blaðið ekki rétt að
þetta viðbjóðslega mál liggi í þagnar-
gildi. Það eru mörg tákn þess, að tími
sé til kominn, að reynt verði að taka
fast í taumana í siðferðilegum efn-
um, og á því er best, að almenningur
átti sig.“
Vísir gagnrýndi þessa æsifrétta-
mennsku harðlega tveimur dögum
síðar. Blaðamaður Vísis kvað skrif
Tímans um þetta efni sprottin af fá-
visku en ekki illmennsku og sagði svo:
„Fréttaritarinn veit sýnilega ekki, að
kynvilla er áskapaður eða áunninn
sjúkleiki, sem veldur miklum trufl-
unum á öllu tilfinningalífi sjúkling-
anna ... Tíminn kórónar vansæmd
sína með því að geta þess sérstaklega,
að Íslendingurinn hafi lagt lag sitt
við negra. Á tímum jafnréttis er erfitt
að sjá rökrétt samhengi í þessari frá-
sögn. Réttast er að Tíminn geri grein
fyrir því, hvort kynvilla í sambandi við
svartan mann sé á öðru sjúkleikastigi
en ef mökin eru höfð við hvítan.“
Listamenn og liðsforingjar
Í Mánudagsblaðinu sagði árið 1955 að
„með borgarmenningu hefur kynvilla
færst í aukana hér á landi, þótt lengi
vel væri það í smáum stíl“. Höfundur
greinarinnar taldi að undanfarin tíu
til fimmtán ár hefði „hómósexualist-
um bæjarins ... farið hraðfjölgandi“
og sagði svo: „Maður, sem er flestum
þaulkunnugur hér í bæ, hefur full-
yrt, að um 1940 hafi slíkir menn ekki
verið fleiri en 10–12 í Reykjavík, en
nú muni þeir 200. Ein höfuðorsök
þessarar aukningar er eflaust upp-
lausnin á stríðsárunum og eftir þau.
Það er alkunnugt, að allmargir erlend-
ir hermenn, ekki síst liðsforingjar, er
hér dvöldust, voru með þessu marki
brenndir, enda munu þeir reykvísk-
ir karlmenn ekki hafa verið margir,
sem ekki voru einhverntíma ávarp-
aðir af þeim á götu og boðið fé í þessu
skyni.“ Þá sagði höfundur að meðal
listamanna bæjarins „geisaði kynvilla
eins og eldur í sinu“ og vildi hann að
lögreglan tæki upp eftirlit með þess-
um málum.
„Úrkynjun“ eða „normalt“
Blaðamaður Vikunnar spurði vegfar-
endur um viðhorf þeirra til samkyn-
hneigðra árið 1970, en þar var enn
notast við orðið „kynvilla“. Skoðan-
ir fólks voru mjög skiptar. Ungur hár-
greiðslunemi sagði: „Þetta er sjúkt fólk
og mér finnst að það eigi að hjálpa
því.“ Vélvirki nokkur sagði að um væri
að ræða „brot á grundvallaratrið-
um kristinnar trúar“. Ung kona sagði
samkynhneigð „ógeðslega“ og ung-
ur hljóðfæraleikari kallaði hana „úr-
kynjun“.
Nokkrir viðmælendur af eldri kyn-
slóðinni voru ekki eins dómharð-
ir í svörum. Einar Markan söngv-
ari sagði kynhneigðir eiga að vera
einkamál manna. Í sama streng tók
Þráinn Skarphéðinsson prentari.
Colin Russel, ballettmeistari Þjóð-
leikhússins, svaraði spurningu Vik-
unnar svo: „Nútíma þjóðfélag viður-
kennir þessa staðreynd, og mér finnst
þetta allt í lagi. Nei, það er hvorki sjúkt
né vitskert; í þess eigin augum er það
fullkomlega normalt.“
„Undir áhrifum minnka hömlur“
Tilefni umfjöllunar Vikunnar var for-
síðugrein ameríska tímaritsins Time
um þetta mál. Þar var það krufið til
mergjar „bæði sem þjóðfélagsleg-
ur vandi og persónulegt vandamál
einstaklinga“. Vísað var til skýrslu
Kinsey (frá árinu 1948), þar sem fram
kom að 10 prósent karlmanna í
Bandaríkjunum hefðu einhvern tí-
mann á ævinni stundað kynlíf með
öðrum karlmanni. Um þær mundir
voru samkynhneigðir farnir að verða
æ sýnilegri vestanhafs og greint var
frá því að í Bandaríkjunum væru alls
starfandi fimmtíu samtök þeirra. Þeir
sérfræðingar sem blaðið hafði rætt
við voru flestir þeirrar skoðunar að
„nýr skilningur á eðli vandans væri
nauðsynlegur, og ekki væri lengur
hægt að útkljá hann með bannfær-
ingu og refsingum“.
Samkynhneigð var til umræðu
í Vikunni áratug síðar. Þar kvað við
nokkuð annan tón þó svo að enn væri
notað hugtakið „kynvilla“ og aftur
vitnað til skýrslu Kinsey. Greinarhöf-
undur sagði svo: „Hræðslan við kyn-
villu er útbreidd í okkar menningu ...
Flest fólk reynir einnig að komast hjá
því að hafa mikla líkamlega snertingu
við fólk af sama kyni, því það er oft
hrætt um að verða „misskilið“. Þetta á
sérstaklega við þegar það er ekki und-
ir áhrifum áfengis. En undir áhrifum
minnka hömlur gjarnan á mönnum
á þessu sviði, og líkamleg snerting við
sama kyn getur aukist.“
Greinarhöfundur tók fram að
orðið „kynvilla“ væri mjög neikvætt og
háð neikvæðu gildismati og sagði svo:
„Fræðsla um þessi mál ... getur komið
í veg fyrir að þeir sem teljast að ýmsu
leyti afbrigðilegir kynferðislega verði
fyrir óþarfa illkvittni og aðkasti.“
Mildari viðhorf heyrast
Um þær mundir fór líka að bera á
mildari viðhorfum til samkynhneigð-
ar, sem enn um sinn var þó nefnd
„kynvilla“. Í lesendabréfi í Dagblað-
inu í apríl 1977 nefndi kona nokkur að
fólk sem skæri sig úr á einhvern hátt
ætti sama rétt á sér í þjóðfélaginu og
aðrir og kvaðst vilja benda á þá stað-
reynd „að enginn er kynvilltur að eig-
in ósk. Kynvilla er sálrænt vandamál
sem skapast í bernsku. Hinn kynvillti
á enga sök þar. Fólk ætti að skammast
sín fyrir að ráðast á og útiloka fólk frá
samfélaginu, fyrir það eitt að vera ekki
eins og „allir hinir““.
Frelsi til kynlífs
Þetta sama ár sagði frá því í frétt í
Dagblaðinu að stofnuð hefðu verið
í Reykjavík „samtök kynvilltra karla“.
Í stofnályktun samtakanna sagði að
„svokölluð „kynvilla“ væri hvorki
sjúkdómur né siðspillt athæfi, held-
ur einn þáttur mannlegs eðlis, sem
hvorki er gerlegt né endilega æskilegt
að bæla niður“. Í ályktuninni var orðið
„kynvilla“ innan gæsalappa. Forsvars-
maður samtakanna kvaðst vilja setja
orðið á sömu hillu og trúvillu, en það
orð væri nú fyrir löngu orðið ómerkt
í kjölfar trúfrelsis. „Kynvilla“ færi brátt
sömu leið af svipuðum ástæðum eða
viðurkenndu frelsi til kynlífs.
Talsmaður samtakanna vísaði í
Kinsey-skýrsluna sem áður var nefnd
og sagði meirihluta karlmanna með
þessar kenndir bæla þær niður alla
ævi og skammast sín svo fyrir þær að
þeir eyðilegðu meira og minna líf sitt.
Mikið eðlilegra væri að menn fengju
útrás fyrir hvatir sínar með öðrum
mönnum sem hefðu sömu hvatir.
Talsmaðurinn sagði konur vel-
komnar í hópinn, en þess var getið
í lok fréttarinnar að maðurinn vildi
ekki láta nafns síns getið vegna
tveggja kunningja hans sem hefðu
greint opinberlega frá kynhneigð
sinni og í kjölfarið orðið fyrir hvers
kyns óþægindum og ónæði.
Af ofangreindu að dæma má öll-
um ljóst vera hvers konar bylting hef-
ur orðið í hugarfari fólks til samkyn-
hneigðra á allra síðustu áratugum
og sannarlega fagnaðarefni að fjöl-
breytileiki mannlífsins fái notið sín. n
Dagblaðið í júlí 1977 Sagt frá stofnun „samtaka kynvilltra karla“.
Baksíða Tímans sumardaginn fyrsta 1952. Í fréttinni sagði að málið væri
viðbjóðslegt og mætti ekki liggja í þagnargildi.
„Þá sagði höfund-
ur að meðal lista-
manna bæjarins „geis-
aði kynvilla eins og eldur
í sinu“ og vildi hann að
lögreglan tæki upp eftirlit
með þessum málum.
JEPPADEKK
Kletthálsi 3 | 110 Reykjavík | 540 4900 | www.arctictrucks.is