Dagblaðið Vísir - DV - 17.07.2015, Page 8

8 Fréttir Helgarblað 17.–20. júlí 2015
Bótaþegar á Íslandi yngri en hjá
hinum Norðurlandaþjóðunum
n Konur tvöfalt líklegri til að þiggja bætur n Kynbundið ofbeldi möguleg skýring
E
ins og DV greindi frá nýver-
ið, kom fram í ársskýrslu
Tryggingastofnunar ríkisins
fyrir árið 2014, að heildar-
fjöldi örorkuþega á Íslandi
hafi hér um bil tvöfaldast frá ár-
inu 1999. Fjölgunin, sem í tölum
er úr 8.673 upp í 16.323, verður að
hluta til skýrð með mannfjölgun og
breytingum á lagaumhverfi. Þær
skýringar duga þó ekki, og einnig
er á huldu hvað veldur því að á Ís-
landi eru konur sem þiggja örorku-
eða endurhæfingarlífeyri tvöfalt
fleiri en karlar í sömu stöðu.
Þegar tölur um bótaþega fyrir
árið 2014 eru bornar saman milli
Norðurlandanna, kemur í ljós að
íslenskir örorkubótaþegar eru
yngri en í hinum löndunum.
Sigríður Lilly Baldursdóttir, for-
stjóri Tryggingastofnunar ríkisins,
segir mikilvægt að setja ákveðna
fyrirvara á samanburði talna milli
Norðurlandanna. „Eins lík og al-
mannatryggingakerfi á Norður-
löndum eru í grundvallaratriðum,
þá eru útfærslurnar um margt ólík-
ar. Til þess að fá raunhæfan saman-
burð um virkni í þessum samfélög-
um, þyrfti að bera saman tölur yfir
alla þá sem ekki taka þátt á vinnu-
markaði – af hvaða ástæðum sem
það kann að vera, og fá greiðslur
úr almannatryggingakerfunum.
Bótaflokkar á Norðurlöndum eru
mjög misjafnir, að slíkur saman-
burður gæfi miklu dýpri og rétt-
ari mynd af þátttöku í samfélaginu
og hvernig við erum að nýta okk-
ar sameiginlegu sjóði fyrir þá sem
standa höllum fæti.“
Uppstokkun bótakerfa
Sigríður Lilly bendir á að miklar
kerfisbreytingar hafi átt sér stað í
nágrannalöndunum sem farið var í
upp úr aldamótum. Þá færðist fólk
milli flokka, færri þiggja nú örorku-
lífeyri til langtíma, en á sama tíma
voru endurhæfingarúrræði efld til
muna.
„Endurhæfingarúrræðin þykja
nú sjálfsögð réttindi fólks í þess-
um löndum.“ Sigríður bendir þó
á að aðgerðirnar, sem mikil póli-
tísk samstaða ríkti um, hafi litlu
breytt um heildarfjölda þeirra
sem standa utan vinnumarkaðar.
„Svíar settu sér til að mynda það
markmið að fækka bótaþegum
með langtímaörorku um helm-
ing á tilteknum árafjölda og eru
komnir fram úr því markmiði fyr-
ir nokkru. Þessir einstaklingar hafa
gjarnan flust yfir í önnur bótakerfi,
svo sem endurhæfingarúrræði, at-
vinnuleysisbætur eða félagsaðstoð
sveitarfélaga. Þó að heildarfjöldi
einstaklinga sé sá sami er vissulega
ávinningur að fleiri geti nýtt sér
endurhæfingarúrræði og það hef-
ur skilað árangri.“
Að sögn Sigríðar hefur Ísland
þá sérstöðu að hér fjölgar bótaþeg-
um á meðan þeim fækkar á hinum
Norðurlöndunum, að Færeyjum
undanskildum, en líta verði til þess
að atvinnuleysi er minna á íslandi
en á hinum Norðurlöndunum.
„Því miður fer hópurinn stækk-
andi, sem hefur ekki náð tökum á
tilveru sinni í þjóðfélaginu eins og
það hefur þróast. Hvað veldur því
þarf að rannsaka mun betur. Auð-
vitað vildum við sjá þessar tölur
standa í stað eða lækka.“
Nýtingu gagna ábótavant
Sigríður bendir á að starfsskilyrði
TR séu allt önnur en gerist hjá sam-
bærilegum stofnunum í nágranna-
löndum okkar. Stofnunin er rekin á
fjárhæð sem nemur 1% af útgreiðsl-
um á meðan 3–4% eru nær lagi hjá
hinum Norðurlandaþjóðunum.
„Í nágrannalöndunum eru grein-
ingardeildir, og stofnanirnar hafa
rannsóknarskyldu. Það er óneit-
anlega blóðugt að sitja á þessum
upplýsingum en hafa ekki mann-
afla og fjármuni til að vinna úr
þeim. Úrvinnsla væri mikilvægt
verkfæri fyrir þingmenn og aðra
þegar ákvarðanir eru teknar um
þróun réttindakerfisins.“
Konur mun fleiri
Á öllum Norðurlöndunum eru
konur fjölmennari í hópi bótaþega,
en ekki hefur reynst unnt að graf-
ast fyrir um ástæður þess á Íslandi
vegna fjárskorts hjá TR.
„Ein af skýringunum gæti ver-
ið að margar konur eru undir tvö-
földu álagi, þær bera ábyrgð á fullri
vinnu og heimilinu að auki. Rann-
sóknir sýna að það er streituvaldur
að bera ábyrgð á mörgum stöðum.
Í Svíþjóð var nýlega gerð rann-
sókn sem sýndi að þegar feður
fóru í auknum mæli í fæðingaror-
lof varð fjölgun á öryrkjum í hópi
ungra feðra. Slíkar niðurstöður
styðja tilgátuna um að skýringin
á fleiri konum í hópi öryrkja sé
þetta aukna álag. Annar þáttur
sem nefndur hefur verið og gæti ýtt
undir örorku hjá konum hér á landi
er að örorkulífeyrisþegar öðlast
rétt til margvíslegra barnatengdra
greiðslna í kerfinu. Slík örorka er
ákveðin fátæktargildra fyrir konur
til lengri tíma litið því fyrir margar
þeirra reynist erfitt að komast aftur
út á vinnumarkaðinn eftir langan
tíma heima með börn. Þá þarf að
taka kostnaðinn við barnagæslu
inn í myndina.“
Örorkubætur eru tekjutengdar
og á Íslandi er launamunur kynj-
anna enn í kringum 19%. Þetta
þýðir að tekjutengingin fellir karla
fremur en konur þegar útgreiðsla
bóta er annars vegar. Þetta á bæði
við um örorkubætur og aðrar
greiðslur TR.
Kynbundið ofbeldi
möguleg skýring
Kristín Ástgeirsdóttir, fram-
kvæmdastýra Jafnréttisstofu, segir
kynjadreifingu á örorkubótum
mjög athyglisverða. „Mér finnst
full þörf á að rannsaka þetta. Með
því að komast að því sanna um
ástæðurnar gætum við sparað
þjóðfélaginu mikla peninga og að
sjálfsögðu aukið lífsgæði með því
að grípa fyrr inn í hjá konum sem
búa við slæmar aðstæður. Ég er
sannfærð um að ein af ástæðunum
sem liggja þarna að baki er algengi
kynbundins ofbeldis gagnvart kon-
um. Ofbeldi gegn konum er svo út-
breitt og afleiðingarnar geta verið
skelfilegar og langvarandi, bæði
líkamlegar og andlegar.“ Kristín
segir merkilegt hversu litlum fjár-
munum hefur verið varið í að
skoða þetta mál, enda geti rétt að-
stoð fyrr í ferlinu breytt þróuninni
fyrir marga. „Jafnréttisstofa vinn-
ur lögum samkvæmt að jafnrétti
kynjanna og þarna er mikið verk
að vinna.“ n
Ragnheiður Eiríksdóttir
ragga@dv.is
Sigríður Lilly Baldursdóttir, forstjóri
Tryggingastofnunar ríkisins
Kristín Ástgeirsdóttir, framkvæmda-
stýra Jafnréttisstofu.
Bótaþegar undir 49 ára aldri
Finnland Danmörk
Svíþjóð Ísland
Noregur
27.8 % 37.3% 32.7%
33.8%
50.1%
„Því miður fer
hópurinn stækk-
andi, sem hefur ekki náð
tökum á tilveru sinni í
þjóðfélaginu eins og það
hefur þróast. Hvað það
er sem veldur þarf að
rannsaka mun betur.
Sigríður Lilly Baldursdóttir
Kr
in
gl
an
Kr
in
gl
um
ýr
ar
br
au
t
Miklabraut
Miklabraut
Við
erum
hér!
Tilb
oð
17 10 bitar fyrir 4-5
5 Stórir bitar og 5 minni. Stórt hrásalat og kokteilsósa.
Stór af frönskum og 2l. Pepsi.