Fréttatíminn - 22.12.2015, Síða 30

Hannes
Friðbjarnarson
hannes@
frettatiminn.is
HELGARPISTILL
Skatanískur undirbúningur
K
Klukkan er korter í jól. Hjá flestum
er undirbúningur í hámarki. Verið
að kaupa síðustu gjafirnar, ákveða
hvað á að gefa frændanum sem er
um tvítugt og enginn veit hvað hann
vill. Ekki einu sinni hann sjálfur.
Hvað á að gefa foreldrum sínum?
Hvað þarf að kaupa í Bónus? Þjóðin
er á yfirsnúningi. Eins og alltaf.
Þetta hefur alltaf verið svona og
mun alltaf verða. Það eru samt allir
glaðir. Það er einhver stemning í
loftinu. Kærleikur og jólaskap, alveg
sama hvað á eftir að gera.
Ég talaði um það í síðasta pistli að
fólk er ekki eins undið við heimilis-
þrif eins og algengt var hjá fyrri
kynslóðum. Sem betur fer. Í dag
nægir flestum að ryksuga og skúra
og þurrka af. Það er enginn í ofna-
þrifum og innréttingamössun. Þessi
tími er tími fjölskyldunnar og sam-
verunnar.
Einn siður sem ég og mín frú höf-
um haldið hátíðlegan er skötuveisla.
Skatan er undarlegur matur sem Ís-
lendingar hafa lagt stund á að borða
rétt fyrir jól, og lengi vel var hún
eingöngu étin á Þorláksmessu. Nú
leggur skötuangan yfir borg og bý
í tæpa viku fyrir jól, og skiljanlega
í nokkra daga eftir jól líka. Enda er
þetta orðin vinsæll siður aftur. Á
tímabili var haldið að skötuát myndi
leggjast af með nýjum kynslóðum,
en mér sýnist mín kynslóð hafa
tekið þetta alvarlega, til dæmis, og
örugglega sú sem kom á undan.
Þetta er allt partur af stemmingu og
hefð. Sama hvort maður étur matinn
eða ekki. Konan mín á ættir sínar að
reka til Vestmannaeyja og Ísafjarðar
hvar Skötunni er haldið hátt á lofti.
Ég er aftur á móti ekki alinn upp
við þetta. Allavega ekki heima fyrir,
þó foreldrar mínir hafi oftast farið í
skötu, bara annarsstaðar en heima.
Þegar við hófum búskap þá var
tekið upp á því að vera með skötu-
veislu að sið frúarinnar og auð-
vitað spilar maður bara með. Allt
fyrir stemninguna. Ég hafði þó
aldrei smakkað þennan forboðna
rétt. Núna er skatan búin að vera
á heimilinu í tæpa viku og lyktin
heima fyrir er eitthvað sem ég get
ekki alveg lýst. Þetta er komið yfir
allt sem eðlilegt þykir. Konan mín
finnur samt enga lykt, segir hún.
Auðvitað er það lygi. Lyktin er út um
allt. Það er alveg magnað hvað hún
nær að dreifa sér.
Undanfarin ár hef ég gripið til
þess ráðs að elda þennan mat utan-
dyra. Annað er bara ekki hægt.
Þegar við byrjuðum á þessu þá var
ég ekki viss um að ég gæti borðað
þennan mat. Hafði satt að segja enga
trú á því. Þegar ég fór svo að skoða
þetta nánar þá áttaði ég mig á því að
þetta er sauðmeinlaus matur, eins
og faðir minn orðar það. Í raun bara
mjög góður. Ég tala nú ekki um með
köldum bjór og einu hrímuðu staupi
af ákavíti. Með slíkum veigum er
nánast allur matur ætur.
Til skötuveislunnar mætir alltaf
sama fólkið. Fjölskyldumeðlimir og
vinir og oftar en ekki mætir þetta
fólk í fötum sem seinna má henda í
ruslið. Lyktin er svo rosaleg. Öll vit
hreinsast þegar sest er að borðum
og þetta er ákveðin áskorun hjá
mörgum. Setningar eins og „Hún er
mjög kæst í ár.“ „Mikið svakalega er
hún mild, þrátt fyrir lyktina,“ heyr-
ast frá borðinu og það fylgja þessum
mat allskyns vangaveltur. Pælingar
sem fólk hefur alla jafna ekki þegar
annar matur er borðaður. Þetta er
nefnilega upplifun og fyrir mér er
upplifunin meiri og skemmtilegri,
en einfaldlega ánægjan við að borða
þennan mat.
Það kom mér á óvart þegar konan
mín kynnti mig fyrir þessari fæðu,
að mér finnst þetta bara skratti
gott. Ég hef aldrei verið mikið fyrir
súrmat og slíkt sem boðið er upp á,
á þorra svo ég bjóst ekkert við því að
ég mundi fíla þetta. Annað kom þó á
daginn. Aldrei skyldi maður dæma
mat úr frá lyktinni, Skatan hefur
kennt mér það. Mér finnst samt
merkilegt að enginn kokkur hafi
tekið þennan forboðna mat og reynt
að gera hann girnilegri. Sérstaklega
á einhverjum veitingahúsanna í
bænum. Kannski er það vegna þess
hve hefðin er sterk. Fólk vill bara
fá þetta mengað með kartöflum og
rófum og sméri. Engu öðru.
Eftir þessa máltíð tekur svo önnur
framkvæmd við. Það að reyna að ná
lyktinni úr húsinu. Einhver hús-
ráð hafa verið lengi í umræðunni.
Sjóða edik í potti, og svo það sem
flestir gera. Sjóða hangiketið sem
á að borða á jóladag. Þannig fer öll
lyktin, segja menn. Það er samt
lygi. Þó ég mundi sjóða hangikjöt
og edik í öllum pottum þá fer lyktin
ekki fet. Ég held að það sé vonlaust
að keppa við þessa lykt. Ég hef lært
það í gegnum árin að játa mig sigr-
aðan og læt þennan daun bara fjara
út á nokkrum dögum. Skötulyktin
er bara partur af jólum. Þannig er
þetta bara.
Ég óttast ekki að þessi hefð deyi
út. Þetta er svo séríslenskt eins og
þorrinn. Ungt fólk sem seinna mun
halda sín eigin jól mun alltaf hafa
nostalgíu fyrir þessari hefð, sama
hvort það éti skötuna eða ekki. Ég
vona samt að skatan í ár sé ekki of
kæst. Ég vona að konan mín brenni
sig ekki aftur í munninum, eins og
um árið, þannig að rjúpan smakkist
undarlega fyrir vikið, daginn eftir.
Öllu má nú ofgera.
Gleðileg jól og njótið samverunn-
ar. Skemmtið ykkur fallega.
Te
ik
ni
ng
/H
ar
i
30 viðhorf Helgin 22.-27. desember 2015
J
Ó
N
S
S
O
N
&
L
E
’M
A
C
K
S

•

jl
.i
s

•

S
ÍA
Undir 3.000 kr.
Undir 5.000 kr.
Undir 10.000 kr.
2.790 kr.
3.980 kr.
8.900 kr.
Á vefnum okkar, kokka.is, getur þú klárað jóla-
innkaupin á einu bretti. Vefverslunin er full upp í
rjáfur af góðum og gagnlegum gjöfum sem flokkaðar
eru eftir þema og verði. Kokkaðu upp snilldarlega gjöf
á kokka.is - fyrir þá sem eru nýbyrjaðir að búa og þá
sem eiga allt. www.kokka.is
laugavegi 47 www.kokka.is kokka@kokka.is