Fréttatíminn - 17.12.2016, Blaðsíða 8

8 | FRÉTTATÍMINN | Laugardagur 17. desember 2016
Marta Sigríður Pétursdóttir
ritstjorn@frettatiminn.is
5. júlí árið 1948 var breska heil-
brigðiskerfið eða NHS, National
Health Service, stofnað af þáver-
andi heilbrigðismálaráðherra lands-
ins, hinum velska Aneurin „Nye“
Bevan, sem tilheyrði umbótastjórn
Verkamannaflokksins sem var tók
við völdum undir lok stríðsins, árið
1945. Eins og stendur á heimasíðu
NHS, þar sem saga þess er reifuð,
þá eru grundvallarforsendur heil-
brigðiskerfisins skýrar; „heilbrigðis-
þjónusta á að vera fyrir alla og fyrir
hana skal greitt með skattpening-
um. Það þýðir að þegnarnir borga
fyrir þjónustuna miðað við eigin
efnahag.“ Þetta hefur verið mik-
il bylting í landi þar sem enn rík-
ir rótgróin stéttaskipting. Það er
engin tilviljun að sama ár og NHS
var komið á laggirnar var einnig
mannréttindayfirlýsing Sameinuðu
þjóðanna skrifuð. Heimurinn var
í sárum eftir hildarleik bæði fyrri
og seinni heimsstyrjaldarinnar. Í
þeim aðstæðum, tímabili endur-
uppbyggingar og endurskoðunar,
varð til einstakt heilbrigðiskerfi sem
enn í dag er ókeypis fyrir alla í Bret-
landi, gesti jafnt sem íbúa. Það þýð-
ir engin komugjöld og allir borga
sama fasta verðið fyrir lyf.
Svona varð
heilbrigðis-
þjónustan
ókeypis í
Bretlandi
Í Bretlandi kostar ekkert að fara til læknis.
Nánast öll almenn heilbrigðisþjónusta er
ókeypis fyrir íbúa og gesti í landinu. Hvernig
stendur á því að í einu stéttskiptasta landi
heims hafi slík þjónusta komist á? Hvaða
grunngildi voru höfð til hliðsjónar þegar
NHS var stofnsett?
Stríðið sem breytti öllu
Upplifun samfélagsins af stríðsá-
tökum seinni heimsstyrjaldarinn-
ar, þar sem um 60 milljónir manna
létu lífið, skapaði jarðveginn fyr-
ir róttækar samfélagsbreytingar.
Jafnvel þó að mannfallið í Bretlandi
hefði verið í minna lagi miðað við
aðrar þjóðir, en aðeins um hálf
milljón Breta tapaði lífinu, þá hafði
stríðið slík áhrif á líf allra að sam-
félagið varð aldrei samt. Svo virðist
sem aðeins þegar samfélag stendur
frammi fyrir hörmungum á borð
við stríð eða náttúruhamfarir,
komi bersýnilega í ljós að grunnur-
inn að samfélagi mannanna sé að
við þurfum að hjálpast að. Réttur-
inn til heilbrigðisþjónustu, óháð
stétt, stöðu, fjárhag og þjóðerni á
að vera allra.
Sögulegt augnablik
Í grein The Guardian, um sögulega
tilurð NHS, minnist Sylvia Diggory,
sem var fyrsti sjúklingur NHS, þá
13 ára gömul, þess þegar Nye Bev-
an kom til hennar á sjúkrabeðin-
um: „Herra Bevan spurði mig hvort
ég gerði mér grein fyrir því hversu
stór þessi áfangi væri. Að þetta
væri stærsta skrefið sem nokkur
siðmenntuð þjóð hefði tekið. Ég
hafði heyrt útundan mér á tali full-
orðinna að stórkostlegar breytingar
væru í vændum og fæstir trúðu því
að þetta væri að gerast.“ Það er
mikilvægt að gera sér grein fyrir
því að á árunum fyrir stríð var heil-
brigðisþjónusta í Bretlandi í hönd-
um líknarsamtaka og kirkjunnar
og aðeins þeir sem höfðu ráð á,
gátu fengið fyrirtaks læknisþjón-
ustu eða læknaþjónustu yfir höf-
uð. Það var því eitt af megingildum
nýstofnaðs NHS að heilbrigðisþjón-
usta ætti ekki að vera undir tilvilj-
anakenndri líknarstarfsemi kom-
in. Fyrri heimsstyrjöldin hafði ýtt
undir hugmyndir um að það væri
hægt að koma á laggirnar og halda
utan um stórt skipulagt heilbrigð-
iskerfi. Neyðarástandið sem skap-
aðist á stríðstímum sýndi fólkinu
fram á að með samstilltu átaki tókst
að mynda neyðarheilbrigðisþjón-
ustu sem gat sinnt fjöldanum undir
miklu álagi.
Pólitísk átök og fjármögnun
Það gefur auga leið að mótun
NHS var gríðarlega metnaðar-
fullt hugsjónaverkefni Nye Bevan
og samferðafólks, en kerfið hefur
í raun verið pólitískt bitbein síð-
an. Verkamannaflokkurinn kom
því naumlega í gegn eftir að hafa
hlotið kosningu árið 1945 að allir
spítalar landsins voru á endanum
þjóðnýttir og fóru því úr höndum
einkareksturs. Eftir því sem lækna-
vísindum og tækni hefur f leygt
fram, hafa lífslíkur fólks aukist
og fólksfjölgunin vaxið ört. Heil-
brigðiskerfi á borð við NHS er því
gríðarlega dýrt í rekstri. Í raun hafa
staðið pólitísk átök um fjármögn-
un þess frá stofnun. Það reyndist
til að mynda strax í upphafi erfitt
að framfylgja hinni metnaðarfullu
sýn Bevan um alhliða hágæða, frítt
heilbrigðiskerfi. Nye Bevan sá sig
tilneyddan til þess að segja af sér
árið 1951 þegar það var ljóst að það
varð að rukka fyrir gleraugu, tann-
læknaþjónustu og lyf, þó svo að
verðinu á þessari þjónustu hafi æ
síðan verið haldið í lágmarki.
24 stundir til að bjarga NHS
Þrátt fyrir erfiðleikana við fjár-
mögnun hefur NHS meira og minna
haldið velli til dagsins í dag. Ein
stærsta breytingin sem gerð hef-
ur verið á kerfinu, var árið 1991
þegar þáverandi heilbrigðismála-
ráðherra Thatcher íhaldsstjórnar-
innar, Kenneth Clarke, innleiddi
einskonar markaðsvæðingu fyrir
heilbrigðiskerfið. Þá var því breytt
þannig að í stað þess að spítalarnir
væru reknir af yfirvöldum, keyptu
yfirvöld þjónustuna af spítölun-
um. Var þessi stefna rekin í anda
nýfrjálshyggju Thatcher þar sem
einkavæða átti alla innviði sam-
félagsins. Á árunum sem fylgdu
hrakaði allri þjónustu NHS. Því var
svo komið árið 1997 að NHS varð
stærsta mál kosninganna. Verka-
mannaflokkurinn komst aftur til
valda með Tony Blair við stjórnvöl-
inn, en í aðdraganda kosning-
Breska heilbrigðiskerfið, eða NHS,
National Health Service, var stofnað
af þáverandi heilbrigðismálaráðherra
landsins, hinum velska Aneurin Bev-
an, sem tilheyrði umbótastjórn Verka-
mannaflokksins undir lok stríðsins
árið 1945. Myndir | Getty
Boris Johnson og félagar sem börðust fyrir Brexit, fullyrtu að þær 350 milljónir
punda sem færu á hverri viku til Evrópusambandsins, myndu renna til beint til
NHS ef Bretland gengi úr sambandinu. Loforðin reyndust orðin tóm.
Það er mikilvægt að gera
sér grein fyrir því að á
árunum fyrir stríð var
heilbrigðisþjónusta í Bret-
landi í höndum líknar-
samtaka og kirkjunnar
og aðeins þeir sem höfðu
ráð á, gátu fengið fyrir-
taks læknisþjónustu eða
læknaþjónustu yfir höfuð.
þann 16. desember
Blaðauki um
jólagjafir
auglysingar@frettatiminn.is | 531 3310